نگاهی به مهم‌ترین شرکت‌های تولیدکننده محصولات آروماتیک در ایران
بنزن یک ترکیب شیمیایی ارگانیک است که به عنوان هیدروکربن معطر طبقه‌بندی می‌شود. این ماده بی‌رنگ، سمی، سرطان‌زا و قابل اشتعال با بوی شیرین است که به سرعت تبخیر می‌شود (بوی اطراف پایانه‌های بنزین ناشی از بنزن است). مهم‌ترین کاربرد بنزن در تولید استایرن و LAB (ماده پایه مواد شوینده) است. همچنین بنزن با تبدیل شدن به کومن، زمینه‌ساز تولید فنل و استون است که زمینه‌ساز تولید حلال‌ها و مواد دارویی هستند. پارازایلین در ماده اولیه مواد مصنوعی، ترفتالیک اسید، صنایع دارویی، حشره‌کش‌ها و حلال‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای تولید اسید ترفتالیک (ماده اولیه PET) یا دی‌متیل ترفتالیک نیز از پارازایلین استفاده می‌شود. همچنین پارازایلین به عنوان ماده میانی در تولید پلی‌استر و فیلر مورد استفاده قرار می‌گیرد. عدم توازن در عرضه و تقاضای پارازایلین در منطقه خلیج فارس، این منطقه را به صادر‌کننده خالص این محصول پتروشیمی تبدیل کرده است. پتروپالایشگاه جزان (آرامکوی عربستان) و الزور (کویت) به ترتیب با ظرفیت‌های ۸۳۰ هزار تن و ۱۴۰۰ هزار تن در سال پارازایلین بازیگران مهم این صنعت هستند.
مهم‌ترین شرکت‌های تولیدکننده محصولات آروماتیک در ایران عبارتند از: پتروشیمی نوری: با ظرفیت تولید ۷۵۰ هزار تن پارازایلین و ۴۳۰ هزار تن بنزن، پتروشیمی بوعلی: با ظرفیت تولید ۴۰۰ هزار تن پارازایلین و ۱۸۰ هزار تن بنزن، پتروشیمی بندرامام: با ظرفیت تولید ۱۸۰ هزار تن پارازایلین و ۲۳۰ هزار تن بنزن و پتروشیمی اصفهان: با ظرفیت تولید ۴۴ هزار تن پارازایلین و ۱۳ هزار تن بنزن و ۷۰ هزار تن تولوئن.
پتروشیمی بوعلی در منطقه ماهشهر با هدف استفاده از نفتای منطقه پازنان ایجاد شده بود و پتروشیمی نوری در منطقه عسلویه با هدف استفاده از میعانات گازی پارس جنوبی بوده است. با این حال عدم توسعه مناسب درست نفت تولیدی منطقه پازنان باعث شد که پتروشیمی بوعلی سینا از همان ابتدا کمبود خوراک داشته باشد و به تناسب میزان تولید نفت منطقه و کمبود اقدام به خرید خوراک کند. به نظر می‌آید حدودا نسبت مصرف میعانات بین ۴۰ تا ۶۰ درصد در نوسان باشد.
یکی از مهم‌ترین مواردی که در سال اخیر برای این دو شرکت آروماتیکی (نوری و بوعلی) رخ داد تغییرات مربوط به نرخ‌گذاری میعانات گازی دریافتی است. تا قبل از اعلام دستورالعمل جدید نرخ‌گذاری پالایشی‌ها و محصولاتشان؛ این دو شرکت میعانات گازی خود را مطابق مصوبه مجلس شورای اسلامی، با قیمت فوب صادراتی ایران دریافت می‌کردند و صورت حساب‌ها از سمت شرکت ملی نفت برای ایشان صادر می‌شد. طی دستورالعمل جدید (منتشر شده در مهر سال ۱۴۰۰) مبنای نرخ هر بشکه میعانات گازی تحویلی به پتروشیمی‌ها با کسر ۲ دلار در هر بشکه از قیمت میعانات پارس جنوبی است. همچنین به دلیل اینکه شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی محصولات پالایشی تولیدی پتروشیمی‌ها را تحویل نمی‌گیرد، در نرخ میعانات دریافتی تخفیف بیشتری لحاظ می‌شد که برابر است با ۳/ ۱ برابر اختلاف بین گازوئیل ۲۵۰۰ پی‌پی‌ام خلیج فارس و ۰۲/ ۱ برابر قیمت صادراتی گازوئیل ۵۰۰۰ پی‌پی‌ام فوب ایران. به نوعی می‌توان گفت تخفیفی که قبلا بابت تحریم‌ها روی محصولات صادراتی ایران به میعانات گازی دریافتی پتروشیمی‌ها داده می‌شد در حال حاضر به صورت این عدد تخفیفی نمایان می‌شود. هرچه شدت تخفیفات ایران روی محصول گازوئیل خود بیشتر شود احتمالا تخفیفات روی میعانات بیشتر و این دو شرکت نفع بیشتری می‌برند. طبق محاسباتی که از صورت‌های مالی منتشر شده دو شرکت انجام شده به نظر می‌آید اختلاف قیمت این دو گازوئیل در فصل زمستان ۱۴۰۰ حدود ۷ تا ۵/ ۷ دلار بوده است در حالی که عموما انتظار داریم اختلاف گازوئیل ۲۵۰۰ پی‌پی‌ام و ۵۰۰۰ پی‌پی‌ام روی ۲ تا ۳ دلار باشد.
از دیگر نکات مهم در قیمت خوراک مربوط به قیمت نفتای دریافتی بوعلی است که مطابق قیمت صادراتی فوب خلیج فارس است. هرچه شدت تحریم کمتر شود و تخفیفات کمتری در محصولات صادراتی ایران باشد احتمالا این بخش خوراک نیز برای پتروشیمی بوعلی گران‌تر بشود، موضوعی که به خوبی در گزارش زمستان پتروشیمی شازند اراک رخ داد و موجب افت جدی حاشیه سود شد. از دیگر موضوعاتی که به پتروشیمی بوعلی مربوط می‌شود بحث هزینه حمل خرید میعانات گازی از منطقه عسلویه است که شرکت مجبور است با کشتی خریداری کرده و انتقال دهد (طبق شنیده‌ها و محاسبات حدود ۳۰ تا ۳۵ دلار بر هر تن هزینه دارد)، البته با مخازنی که احداث شده به نظر می‌آید با ذخیره‌سازی درست نفع مناسبی ببرد.
هر دو این شرکت‌ها در آینده نزدیک با اقداماتی در معرض تغییر و تحول مثبت هستند. در پتروشیمی نوری با اجرای طرح شیرین‌سازی برش سنگین در یک‌سال آینده شاهد بهبود قیمتی آن هستیم. برش سنگین نوری تقریبا نزدیک گازوئیل ۲۵۰۰ پی‌پی‌ام بوده و شرکت به دنبال رساندن سولفور آن به حوالی ۱۰ پی‌پی‌ام است (در حال حاضر اختلاف ۵ تا ۸ دلاری بین گازوئیل ۲۵۰۰پی‌پی‌ام و ۱۰ پی‌پی‌ام وجود دارد). همچنین در شرکت زیر‌مجموعه، پتروشیمی هنگام، احتمالا در اواخر سال ۱۴۰۱شاهد بهره‌برداری فاز اول (آمونیاک) و در نیمه دوم سال ۱۴۰۲ بهره‌برداری فاز دوم (اوره) هستیم. پتروشیمی هنگام یک واحد یک میلیون تنی اوره است که چشم‌انداز سود‌آوری ۱۳۰ تا ۱۶۰ میلیون دلاری دارد.
در پتروشیمی بوعلی مهم‌ترین موضوع در دسترس مربوط به راه‌اندازی مجدد برج پارازایلن است. برجی که بخش مهمی از ارزش افزوده پتروشیمی در آن حاصل می‌شد و با آتش‌سوزی در سال ۱۳۹۵ باعث شد که محصول پارازایلن از سبد فروش شرکت حذف شود و به صورت ریفرمیت به فروش برسد. علاوه بر این پارازایلن تولیدی شرکت به طور مستقیم به پتروشیمی تندگویان فروخته می‌شده است (مالکیت حدود ۱۲ درصد آن با پتروشیمی بوعلی است) اما در حال حاضر باید به دنبال بازاریابی صادراتی محصول ریفرمیت باشند. پیش‌بینی می‌شود با چشم‌انداز راه‌اندازی کامل این برج سود شرکت بوعلی تا بیش از ۳۰ میلیون دلار هم افزایش یابد. البته نباید فراموش کرد که راه‌اندازی این برج همچنان دارای ریسک‌هایی است و ممکن است نتواند عملکرد برج قبلی را داشته باشد. آخرین برآوردها این است که در مهرماه امسال شاهد راه‌اندازی برج و حرکت دوباره پارازایلن پتروشیمی بوعلی به سمت پتروشیمی تندگویان هستیم. با توجه به اینکه میعانات گازی و نفتا همبستگی بسیار زیادی با نرخ نفت دارند، در عین افزایش نرخ نفت در چندماه گذشته نرخ خوراک ورودی به دو شرکت نیز رشد همگامی داشته است. از طرفی نرخ برش سبک، پارازایلن، ریفرمیت، بنزن، رافینیت و برش سنگین نیز به نسبت نرخ نفت رشد داشته و حتی مانند گازوئیل بهتر بوده‌اند. از این حیث می‌توان گفت اختلاف بین سبد قیمت محصولات شرکت‌ها و قیمت خوراک (فارغ از تخفیفات و دستورالعمل‌ها) بهتر شده است.
در پایان سال ۱۴۰۰ پتروشیمی نوری به ازای هر سهم ۱۴۶۲ تومان و پتروشیمی بوعلی ۱۰۷۷ تومان سود محقق کرده‌اند که انتظار می‌رود سود پتروشیمی بوعلی بابت تعدیل نرخ سرویس‌های جانبی دریافتی از پتروشیمی فجر اندکی کاهش یابد (پتروشیمی نوری تعدیلات لازم را در نرخ‌ها انجام داده است). درصورتی که فرض کنیم میانگین قیمت نفت در سال ۱۴۰۱ برابر ۱۱۰ دلار باشد، دلار نیما در محدوده میانگین ۲۶ هزار تومان، گازوئیل ۲۵۰۰ پی‌پی‌ام فوب خلیج در حدود ۱۴۰ تا ۱۶۰ دلار، پارازایلن فوب خلیج فارس ۱۲۰۰ دلار و بنزن در حدود ۱۰۰۰ دلار باشد انتظار داریم که هر دو شرکت در حدود ۱۶۰۰ تومان بتوانند برای ۱۴۰۱ سودسازی کنند.
