ژئوپلیتیک نوین انرژی با طرح‌های توسعه‌ای
مسلما این تحولات مورد توجه بخش غیردولتی برای سرمایه‌گذاری در منطقه مکران است و از دولت انتظار دارند با رفع موانع موجود شرایط را برای سرعت بخشیدن به پروژه‌های در دست اقدام و تعریف بسترهای جدید برای سرمایه‌گذاری فراهم کند. سوابق طرح‌های توسعه‌ای در کشور طی سه دهه گذشته بیانگر توجه به توسعه اقتصادی با محوریت صنایع سنگین و به ویژه حوزه نفت و گاز و پتروشیمی بوده و همواره درآمدزایی و ارزآوری از محل تولیدات وابسته به نفت و گاز را در اولویت برنامه‌ها قرار داده است. با همین رویکرد در تدوین برنامه‌های اجرایی طرح عظیم توسعه منطقه مکران در سواحل جنوب شرقی کشور نیز احداث قطب جدید پتروشیمی در منطقه چابهار و ایجاد پایانه صادرات نفت و توسعه پتروپالایشگاه‌ها در منطقه جاسک پیش‌بینی شده است.
عملیاتی شدن پروژه‌ها در این دو منطقه در کرانه دریای عمان و توجه به ظرفیت‌های منابع طبیعی کشور، استفاده از ظرفیت نیروی انسانی و همچنین بهره‌گیری حداکثری از دسترسی به آب‌های آزاد بیانگر این است که یکی از مهم‌ترین مناطق کشور در حوزه توسعه صنعتی، افزایش تولید ناخالص داخلی و درآمدزایی طی دو دهه آینده «سواحل مکران» خواهد بود.
در همین زمینه وحید رازافزون، مشاور طرح‌های توسعه‌ای دبیرخانه شورای توسعه سواحل مکران در گفت‌وگویی با «دنیای‌اقتصاد» به تشریح اقدامات صورت‌گرفته در حوزه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی در طرح توسعه سواحل مکران پرداخت.
چشم‌انداز آتی توسعه مکران، چابهار و جاسک
به گفته وی با بررسی جغرافیای کشور بر اساس مولفه‌هایی که پیش‌نیاز صنایع مهم و کلیدی کشور است در چشم‌انداز آتی توسعه مکران، چابهار و جاسک به عنوان کانون‌های اصلی توسعه صنعتی پیش‌بینی شده و به همین جهت فعالیت‌های حوزه انرژی در این دو منطقه متمرکز شده‌اند. بنابراین در گام اول بررسی‌های لازم انجام شد تا نقاط قوت و ضعف این دو منطقه برای پشتیبانی حداکثری از صنایع آتی شناسایی و بر اساس آن برای تقویت و بهره‌مندی حداکثری از نقاط قوت و همچنین برطرف کردن نقاط ضعف برنامه‌ریزی‌های لازم صورت پذیرد. در گام بعدی و با استنتاج از مطالعات صورت گرفته، پروژه‌های زیرساختی در دو حوزه در دستور کار دستگاه‌های اجرایی قرار گرفت تا دولت با تکمیل آنها بستر مناسب را برای ورود و جذب سرمایه‌گذاران فراهم آورد. حوزه اول زیرساخت‌های اساسی شامل بهسازی و نوسازی محورهای اصلی، احداث خط راه‌آهن و تامین آب است و در حوزه دوم زیرساخت‌های توسعه اقتصادی شامل خطوط انتقال گاز و نفت، احداث بنادر، احداث نیروگاه‌ها و تقویت زیرساخت‌های شهرک‌های صنعتی مدنظر قرار گرفته است. بر اساس همین برنامه‌ریزی‌ها پروژه‌های مهم و کلیدی از اوایل دهه ۹۰ در این منطقه وارد فاز عملیاتی شد.
وضعیت پیشرفت پروژه‌های اصلی و پشتیبان صنایع نفتی
رازافزون در رابطه با وضعیت پیشرفت پروژه‌های اصلی و پشتیبان صنایع نفتی گفت: در حال حاضر پروژه‌های این حوزه در منطقه در سه وضعیت قرار دارند. اول پروژه‌هایی که تکمیل شده‌اند مانند فاز اول بندر شهید بهشتی با ظرفیت ۸ میلیون تن در سال و مرحله اول خط انتقال نفت از گوره به جاسک با ظرفیت ۳۰۰ هزار بشکه در روز. دوم پروژه‌های در دست اقدام که از سرعت اجرایی قابل قبولی برخوردارند و می‌توان انتظار داشت تا پایان سال ۱۴۰۳ به بهره‌برداری کامل برسند نظیر خط انتقال گاز از خط لوله هفتم به چابهار و خط انتقال گاز به میناب-سیریک- کوه مبارک، مخزنگاه نفتی با ظرفیت ۱۰ میلیون بشکه در کوه مبارک جاسک و مجتمع پتروشیمی مکران در چابهار به عنوان پروژه‌های اصلی و همچنین راه‌اندازی خط راه‌آهن زاهدان- چابهار و تکمیل کریدور ساحلی به عنوان پروژه‌های پشتیبان و سوم پروژه‌هایی که در مرحله مطالعه و طراحی هستند که پیش‌بینی می‌شود به تدریج از ۵ سال آینده به بعد قابل بهره‌برداری باشند، مانند احداث بندر بزرگ تجاری و نفتی و پتروپالایشگاه‌ها در کوه مبارک جاسک.
سرمایه‌گذاری ۳ میلیارد یورویی دولت در حوزه‌های تکمیل زیرساخت‌ها
وی در پاسخ به این سوال که سرمایه‌گذاری صورت گرفته در این بخش و مشارکت شرکت‌ها و موسسات غیردولتی در این پروژه‌ها به چه میزان بوده گفت: تاکنون بیش از ۳ میلیارد یورو توسط دولت طی یک دهه گذشته در حوزه‌های تکمیل زیرساخت‌ها هزینه شده و پروژه‌های در حال احداث توسط بخش خصوصی نیز حدود ۸ میلیارد یورو برآورد شده که تاکنون حدود ۳۰ درصد آن محقق شده است و پروژه‌هایی که در مرحله مطالعات و طراحی است نیز بیش از ۲۵ میلیارد یورو برآورد می‌شود. البته این تمام ظرفیت سرمایه‌گذاری در حوزه صنایع نفت و گاز و پتروشیمی در منطقه مکران نیست. با تکمیل زیرساخت‌ها و بهره‌برداری از صنایع بالادستی، زمینه برای حضور شرکت‌های تخصصی در حوزه تولید از محصولات پتروشیمی و پتروپالایشی برای راه‌اندازی صنایع کوچک‌تر فراهم خواهد شد که علاوه بر تکمیل زنجیره ارزش فرصت جذب سرمایه‌گذاری ایجاد خواهدکرد.
هدف تنها توسعه مکران نیست
رازافزون در این رابطه معتقد است: مواردی که در رابطه با اقدامات انجام شده در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی به آن اشاره کردم هدف نهایی توسعه صنعتی در منطقه مکران نیست و تصریح می‌کند: اکنون آنچه در دست اقدام است به عنوان حداقل ظرفیت‌ها و نیازهاست. به بیانی دیگر نقطه پایان این پروژه‌ها، در اصل آغازی است برای فعال شدن صنایع وابسته و پایین‌دستی. صنایعی که امروز به واسطه اینکه تاکنون چشم‌انداز روشنی از وضعیت پیش‌نیازها نداشته اشتیاقی برای ورود به منطقه مکران از خود نشان نداده‌اند. فعالان این حوزه آگاه باشند چشم‌انداز آتی طرح توسعه سواحل مکران در این حوزه‌ها صرفا معطوف به احداث پتروشیمی و پایانه نفتی نیست و هدف اصلی راه‌اندازی صنایع پایین‌دستی در این حوزه است. انتظاری که دولت از فعالان این حوزه دارد، توجه به این ظرفیت‌های ایجادی است تا در تعریف طرح‌های آتی با اولویت ورود به منطقه مکران متمرکز شوند.
مشاور طرح‌های توسعه‌ای دبیرخانه شورای توسعه مکران با اشاره به دغدغه‌های بخش خصوصی برای حضور در این منطقه و انتظارات از دولت بیان کرد: وظیفه دولت ایجاد زیرساخت‌های مناسب و رفع موانع جذب سرمایه‌گذاری است. موضوعی که دو بعد کاملا مجزاست. تکمیل زیرساخت‌ها نیازمند تامین اعتبار لازم است که طی چند سال گذشته به‌رغم مشکلاتی که وجود داشته، متوقف نشده و نسبت به پروژه‌های مشابه عملکرد مناسبی داشته است، هر چند با عملکرد مطلوب اختلاف زیادی دارد، اما در رابطه با رفع موانع سرمایه‌گذاری، نه تنها در منطقه مکران بلکه در کل کشور تابع قوانین و مقرراتی است که نیازمند تبیین سازوکار صحیح مدیریتی برای پیاده‌سازی ظرفیت‌های قانونی است. به همین جهت در دولت تصمیم برآن شد تا مدیریت و راهبری طرح توسعه سواحل مکران در یک مجموعه فرابخشی متمرکز شود تا در حل این گونه مسائل با شناخت درست آسیب‌ها، راهکارهای مناسب را تدوین، ابلاغ و اجرا کند.
تفاوت پارادایم توسعه منطقه مکران با طرح‌های دیگر
رازافزون در پاسخ به این سوال که پارادایم توسعه منطقه مکران چه تفاوتی با طرح‌هایی از این دست دارد و پیوند این پروژه‌ها با توسعه پایدار چگونه رقم خواهد خورد می‌گوید: آنچه گفته شد صرفا معطوف به توسعه صنایع وابسته به حوزه نفت و گاز و انرژی می‌شد، اما دیدگاه راهبری توسعه منطقه‌ای متمرکز و منفصل نیست، برای برقراری پیوند میان وجوه متنوع توسعه در یک منطقه باید همه‌جانبه به موضوع نگاه کنیم. وی ادامه می‌دهد: تجربه کشور در امر توسعه موجب شده تا نقاط قوت و ضعف را شناسایی کنیم و بر اساس آن از ابتدا با برنامه‌ریزی حرکت کنیم. کارشناسان، سرمایه‌گذاران، افکار عمومی به خصوص جامعه محلی توقع تکرار مدل آزمون و خطایی ندارند و در این زمینه اگر از ابتدا همه جوانب رصد نشود ممکن است به همان میزانی که انتظار رونق اقتصادی و تولید داریم، دچار تبعات غیرقابل جبران به واسطه عدم توازن توسعه شویم. به گفته وی، شناخت درست مزیت‌ها و استفاده از آن در تامین نیازهای پیش رو در چارچوب یک برنامه‌ریزی دقیق، به موازات اجرای عملیات عمرانی این صنایع می‌تواند این زمینه را فراهم کند تا با بهره‌برداری از مگا‌پروژه‌هایی از این دست، نقش موتور محرک توسعه همه‌جانبه در یک منطقه را داشته باشند.
رازافزون در پاسخ به این سوال که در روند برنامه‌ریزی طرح توسعه سواحل مکران، جایگاه صنایع نوین حوزه نفتی چگونه لحاظ شده و همچنین نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در طرح‌های آتی گفت: سواحل مکران به واسطه مزیت‌هایی که دارد می‌تواند زمینه‌ساز فرصت‌های نوین در بهره‌گیری از ظرفیت‌های کشور در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی باشد که به واسطه آن بنیان اقتصاد ملی را تقویت کرده و آسیب‌پذیری کشور را در مقابله با اقدامات خصمانه جامعه بین‌الملل به ویژه جنگ اقتصادی که طی یک دهه اخیر موجب بروز مشکل شده به حداقل رساند. آنچه مسلم است پروژه‌های در حال احداث نگاه ویژه‌ای به پشتیبانی از صنایعی دارد که با توجه به موقعیت کشور امکان بهره‌برداری و درآمدزایی آن بالاست. به عنوان مثال صنایع بانکرینگ که با تکیه بر ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان امکان سولفورزدایی آن مطابق با آخرین استانداردهای ایمو در کشور وجود دارد و می‌تواند ظرفیت ارزآوری بالایی را برای کشور به وجود آورد. در باب اهمیت این صنعت در منطقه غرب آسیا لازم است بدانیم که سالانه بیش از ۴۰ هزار فروند کشتی در منطقه تردد می‌کنند. کشتی‌ها، شناورها و نفتکش‌هایی که از تنگه هرمز عبور می‌کنند سالانه حدود ۲۰ میلیون تن سوخت مصرف می‌کنند که به‌زعم کارشناسان این حوزه ارزش آن بیش از۲۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. در حال حاضر و بر اساس آمارها حدود ۸۵ درصد از این ظرفیت مصرفی در بندر فجیره امارات تامین می‌شود. این در حالی است که به لحاظ موقعیت جغرافیایی سواحل جنوب شرقی کشور به ویژه در جاسک در وضعیت بهتری نسبت به همسایه جنوبی قرار دارد. البته ضرورت دارد به این نکته هم اشاره کنیم که عمده خوراک مصرفی بندر فجیره از واردات تامین می‌شود که بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی سهم کشور ما در تامین نفت کوره و نفت گاز این بندر اماراتی بیش از ۳۰ درصد است. لیکن با توجه به وجود منابع طبیعی مورد نیاز و پیش‌بینی زیرساخت‌های مورد نیاز و همچنین با تکیه بر دانش بومی با ایجاد صنعت بانکرینگ در سواحل مکران، ایران می‌تواند یکی از تامین‌کنندگان اصلی سوخت ناوگان دریایی در منطقه غرب آسیا باشد.
وی در ادامه یادآوری می‌کند: البته از این موضوع نباید غافل شد که رقبای منطقه‌ای ما به سرعت در حال سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مشابه هستند و تعلل ما موجب خواهد شد تا نقش‌مان در تجارت بین‌الملل و بازارهای جهانی تحت‌الشعاع قرار گیرد. ما مزیت‌های طبیعی بالقوه فراوانی در قیاس با این کشورها داریم، اما اگر از آن در زمان مناسب بهره نگیریم، قطعا دچار مشکل خواهیم شد.
دستاوردهای توسعه‌ای طرح عظیم ملی
رازافزون با اشاره به دستاوردهای کنونی این طرح عظیم ملی گفت: اجرای پروژه‌های تخصصی در این منطقه طی چند سال گذشته، با وجود تحریم‌ها موجب شد تا با تکیه بر دانش و توانایی متخصصان و صنعتگران داخلی و با دستیابی و ارتقای دانش فنی در حوزه ساخت و راه‌اندازی تجهیزات مورد نیاز که پیش از این وابسته به واردات بود، به ویژه در حوزه ساخت لوله‌های انتقال نفت و گاز و ساخت پمپ‌های مورد نیاز این خطوط، اقدامات موثری صورت پذیرد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: دولت سیزدهم اهتمام ویژه‌ای به توسعه سواحل مکران با رویکرد افزایش شاخص‌های برخورداری، انتفاع جامعه محلی، رونق اقتصاد محلی و ملی و همچنین افزایش رقابت‌پذیری منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دارد و تحولات اخیر مدیریتی بیانگر این امر است. در شرایط فعلی که مهم‌ترین اولویت کشور تقویت هسته و ترمیم پوسته اقتصاد کشور است، توسعه سواحل مکران با چشم‌انداز ۱۴۱۵ می‌تواند فصل مشترک همیاری و همکاری دولت و بخش‌های غیردولتی و خصوصی و جامعه محلی در تعالی و آبادانی در این منطقه مهم و راهبردی کشور باشد.
