از پلاسکو تا متروپل درس‌هایی که عبرت نشد
حادثه اسفناک فروریختن ساختمان ۱۰ طبقه متروپل آبادان در روز دوشنبه دوم خرداد ۱۴۰۱ که منجر به تلفات جانی و وقوع خسارات فراوان شد و تاثری عمیق و جانگداز از خود برجای نهاده، از ابعاد گوناگون، قابل تامل و تحلیل است. از جمله می‌توان در خصوص چگونگی مدیریت این قبیل بحران‌ها، به ویژه از منظر پیش‌بینی، پیشگیری، آمادگی و مقابله با آنها و نیز از منظر مدیریت و برنامه‌ریزی شهری، به موضوع نگریست. چنین حوادثی می‌‌تواند حامل پیام‌های زیادی برای مدیران، کارشناسان و مسوولان نهادهای درگیر در این حادثه باشد. برای نمونه، در روزهای اخیر دستگاه‌ها و نهادهای گوناگون مرتبط با این موضوع در معرض این سوال قرار گرفته‌اند که چه کوتاهی‌ها یا اهمال‌کاری‌هایی و از جانب چه دستگاه‌هایی رخ داده است که بسترهای وقوع چنین حادثه‌ای را گسترده‌اند. در این خصوص طیفی وسیع از اظهارنظرها، از نظرهای کارشناسی گرفته تا گلایه‌های شهروندان، به تبیین و تشریح علل رخداد و مقصریابی دست زدند. این حادثه یادآور حادثه آتش‌سوزی و فروریزی ساختمان پلاسکو از غم‌انگیزترین حوادث ساختمان‌های شهری است که در ۳۰ دی ماه ۱۳۹۵ رخ داد و با مرگ دلخراش آتش‌نشانان و شماری دیگر از هموطنان به همراه خسارات مالی سنگین، رویدادی تلخ در تاریخ کشور را ثبت کرد.
پس از حادثه و ریزش سازه پلاسکو، هیاتی از کارشناسان خبره به دستور رئیس جمهور وقت با تدوین گزارش ملی حادثه پلاسکو و با شعار پلاسکو را فراموش نکنیم، علل وقوع آن را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داده و با بیان راهکارها و پیشنهادها، بسیاری از خصایص حادثه‌آفرین جامعه ایران را اعلام کردند و نویسنده‌ای به ظرافت درباره پلاسکو نوشته بود «پلاسکو فرو نریخت بلکه به پا خاست» و درست می‌گوید که پلاسکو به پا خاست تا ساختار و انسجام مدنی ایران را به پرسش بگیرد. پلاسکو به پا خاست تا بپرسد «شما ایرانیان چه کردید و چه نکردید که فرو ریختم؟» چرا حافظه تاریخی ما ایرانیان ضعیف شده است که گذشته‌ها را تکرار می‌کنیم و از حادثه پلاسکو که نقطه عطفی در تاریخ اجتماعی این سرزمین در مدیریت سازه و بحران بود درس عبرتی گرفته نشد.
چرا حوادث در ایران، منجر به یادگیری و تغییر در رویه‌های نهادی و قانونی نمی‌شوند و جامعه در این احساس کلی به سر می‌برد که گویی چیزی پیش نمی‌رود، مساله‌ای حل نمی‌شود و ما همواره در دوری باطل از تکرار مسائل مشابه قرار داریم؟ و از دل این حادثه و حوادث دیگر، چه ارزش‌هایی را استخراج خواهیم کرد و چه تجربه‌هایی کسب خواهیم کرد؟ چرا به‌رغم هشدارهای کارشناسان مبنی بر عدم استحکام بنا، بخش‌هایی از ساختمان متروپل با حضور مسوولان استان خوزستان افتتاح می‌شود که امروز شاهد فروریختن آن و کشته و مجروح شدن هموطنانمان باشیم؟ پیام متروپل برای جامعه ایران را باید فراتر از مسائل عمرانی، شهری و مدیریتی تعبیر کرد. این حادثه، ظرفیت آن را دارد که چالش‌های پرمخاطره‌تر و کاستی‌های فراگیرتر را به رخ بکشد. پیام متروپل نه فقط برای مدیران اجرایی، بلکه برای اقشار ملت بسیار معنادار است که دیواره‌های بناهای عظیم شهر در معرض مخاطرات گوناگونی قرار دارد.
پیام بارز این حادثه آن است که اگر ساختمان متروپل فروریخت شاید بتوان خرابه‌های آن را در طول دو یا چند سال بازسازی و آباد کرد، ولی اگر دیوارهای اعتماد و انسجام و اخلاق اجتماعی فروریزد، به سادگی نمی‌توان به بازسازی آن پرداخت. حادثه متروپل را باید هشداری بدانیم که از این آزمون بیدار شویم و برای آزمون‌های بزرگ‌تر بعدی آماده شویم، بیدار شویم و بفهمیم چه می‌کنیم و چگونه شرایط زندگی شهری را با سهل‌انگاری‌های فرهنگی، فنی و مدیریتی و انفعال در برابر مسائل حقیر روزمره با خطرات بزرگ بالقوه قرین کرده‌ایم و درس عبرت بگیریم. بناها و سازه‌های فراوانی مشابه متروپل آبادان در سراسر ایران و به‌خصوص در تهران وجود دارد. به عنوان نمونه طبق گفته شهردار تهران این شهر دارای ۳۳ هزار ساختمان ناایمن است که ۳ هزار مورد آن پرخطر و دارای درجه ناامنی بالاتری هستند. پس لازم است برای درمان اصولی این‌گونه مشکلات و بروز تخلفات مشابه، مالکان و مراجع مربوطه به‌خصوص شهرداری ایرادات نظام مهندسی به سازه‌ها را با جدیت و قاطعیت برطرف کنند. بررسی علل و شرایط این حادثه به‌خصوص در موارد زیر، ما را به شناسایی راه‌های پیشگیری از رخدادهای مشابه رهنمون خواهد ساخت و روزنه‌ای برای کشف ضعف‌ها و اشکالات موجود که زمینه‌ساز چنین وقایعی هستند، باز خواهد کرد:
-بررسی آیین‌نامه‌ها و نظام‌نامه‌های فنی مرتبط با ایمنی ساختمان‌ها و بررسی کاستی قدرت اجرایی آنها.
-بررسی سابقه بازرسی‌ها، نظارت‌ها، اخطارها و کلیه اقدامات قانونی صورت گرفته از سوی همه نهادهای مسوول درباره ساختمان متروپل.
-بررسی عملکرد مالک و مدیران ساختمان در حوزه ایمنی ساختمان و چرایی بی‌توجهی به مقولات ایمنی.
-بررسی مقوله مدیریت ریسک و بیمه مسوولیت و بیمه عیوب پنهان ساختمان در حادثه ساختمان متروپل و ساختمان‌های مشابه.
-جمع‌آوری و تحلیل ایده‌های متخصصان، مردم و نهادهای مسوول درباره راهکارهای پیشگیری از این گونه وقایع، راهکارهای جبران خسارات و نهادینه کردن شیوه‌های پیشگیری.
امید است درس‌ها و عبرت‌های این حادثه‌ها با گذر زمان به فراموشی سپرده نشود و درس‌های آن را نباید به سادگی فراموش کرد یا به تاریخ سپرد و اراده‌ای برای ترک غفلت‌ها و یافتن نقاط ضعف و اصلاح آن وجود داشته باشد تا شاهد تغییری اساسی در رویکردها و روش‌های مدیریتی یا ساختارهای سازمانی باشیم.
