اجرای پروژه‌ها با نبود مدیریت تکمیل به‌کجا می‌رسد؟
فرمول‌های پیشران تامین مالی طرح‌های پتروشیمی
مدیران اجرایی دلایل مختلفی برای تاخیر در تکمیل پروژه‌های پتروشیمی ذکر می‌کنند. پرتکرارترین این عوامل در درجه اول کمبود منابع مالی و در درجه بعدی عدم دسترسی به لایسنس فرآیند و پشتیبانی در خرید تجهیزات است. از آنجا که در حوزه واردات فناوری و تامین کالا، راه‌هایی برای رفع محدودیت‌ها وجود دارد، بیشتر توجه مدیران معطوف به منابع تامین مالی پروژه است؛ چه آنکه گفته می‌شود برای تکمیل پروژه‌های جهش دوم صنعت پتروشیمی حدود ۵ میلیارد دلار و برای جهش سوم حدود ۲۳ میلیارد دلار سرمایه نیاز است. این پروژه‌ها در عمل نیز شاهد تغییر چندباره روش‌های تامین مالی و تشکیل کنسرسیوم‌های مختلف و آمد و شد پیمانکاران گوناگون در فرآیند ساخت این پروژه‌ها بوده‌اند. برای پیگیری وضعیت پروژه‌های کلان نیمه تکمیل و روش‌های تامین مالی سراغ همایون دارابی، مدیرعامل سبدگردان داریوش رفتیم.
ازآنجا‌که دیگر تامین مالی پروژه‌های پتروشیمی با روش‌های سنتی، شدنی نیست با چه روش‌های پایداری می‌توان این منابع را در دوران تحریم تامین کرد؟
عموما توسعه صنعت پتروشیمی براساس چند منبع مالی ازجمله بودجه دولتی و صندوق توسعه ملی، فاینانس خارجی و دریافت منابع از خارج کشور در قالب پیش‌فروش (بای بک)، منابع داخلی سهامداران عمومی شامل تامین اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح و دیگر صندوق‌های بازنشستگی، سهامداران خصوصی و طرح‌های توسعه شرکت‌های موجود انجام شده است.
در واقع تمام طرح‌های پتروشیمی در طول ۵۰ سال اخیر عموما از یکی از روش‌های بالا تامین مالی شده است. در سال‌های اخیر با بروز بحث تحریم تحولاتی در این منابع رخ داده است. به‌عنوان‌مثال سهم بودجه دولتی و صندوق توسعه ملی و فاینانس خارجی کنار گذاشته شده است و بیشتر طرح‌هایی که امروز در حال اجرا است توسط منبع سهامداران عمومی، خصوصی و شرکت‌های موجود در حال تامین مالی است. به همین دلیل امروز می‌بینیم تعداد عمده‌ای از طرح‌هایی که پیشرفت امیدوارکننده‌ای دارند توسط این بخش‌ها به‌ویژه شرکت‌های موجود در حال تکمیل هستند. به عبارت‌دیگر شرکت‌های موجود به‌واسطه قیمت بالای نفت و مواد پتروشیمی توانسته‌اند منابع لازم را محقق کنند و در این بخش انتظار می‌رود سال جاری با توجه به مصوبه بودجه مبنی بر معافیت مالیاتی افزایش سرمایه از محل سود انباشته این روند تسریع شود. زیرا شرکت‌ها با توجه به بازدهی بالای طرح‌های توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری بخش پتروشیمی اقدام به افزایش سرمایه و تقویت روند اجرای پروژه‌ها و مزیت مالیاتی آن خواهند کرد.
در حال حاضر چه میزان پروژه در حال تکمیل در کشور وجود دارد و این پروژه‌ها چه میزان تامین مالی نیاز دارند؟ و آیا در صورت عدم تکمیل این طرح‌ها در یک پروسه زمانی مشخص کارآیی خود را از دست نمی‌دهند؟
آمار درستی از طرح‌های مزبور وجود ندارد، اما مباحث متعددی در بحث توسعه صنعت پتروشیمی وجود دارد. اینکه طرح‌های مطرح‌شده یک عمر اجرایی دارند و در این عمر ممکن است اگر طرحی اجرا نشود صرفه اقتصادی یا موضوعیت فناورانه نداشته باشد. لذا باید در بحث پروژه‌ها به‌زودی تفکیکی میان طرح‌های دارای توجیه اقتصادی و طرح‌هایی که دیگر موضوعیت ندارند قائل شویم. اما آنچه مشخص است اینکه در حال حاضر، ۱۱ طرح باقی‌‌‌مانده از جهش دوم صنعت پتروشیمی و ۳۹ طرح پتروشیمی از جهش سوم در صنعت پتروشیمی در دست اجراست که با اتمام آن، مجموع ظرفیت صنعت پتروشیمی به ۱۳۰میلیون تن خواهد رسید که برای تکمیل آنها به بیش از ۲۵میلیارد دلار سرمایه نیاز است. اغلب این طرح‌ها با وجود گذشت چند سال از شروع آنها، به دلیل کمبود منابع مالی یا دانش فنی، پیشرفت فیزیکی چندانی نداشته‌‌‌اند. ذکر این نکته لازم است که هر یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری ۳/ ۱میلیون تن به تولید پتروشیمی کشور خواهد افزود.
در صورت تکمیل و تامین مالی این پروژه‌ها به چه میزان به ظرفیت اسمی اضافه می‌شود؟
مقرر شده میزان تولید کشور که اکنون دارای ۹۰میلیون تن ظرفیت اسمی است تا پایان سال ۱۴۰۱ (پایان برنامه ششم توسعه) به ۱۰۴ میلیون تن برسد. همچنین ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی ایران تا پایان برنامه هفتم و هشتم توسعه نیز به ۱۴۰ و ۱۹۹ میلیون تن خواهد رسید که توجه ویژه این توسعه به مکران است. همین ارقام نشان از یک سرمایه‌گذاری عظیم دارد. با یک جمع‌بندی به نظر می‌رسد بدون در نظر گرفتن تورم کنونی در سطح بین‌الملل بین ۲۵تا ۴۰میلیارد دلار طرح‌های مطرح‌شده به سرمایه‌گذاری نیاز دارد.
آیا باوجود طولانی شدن تکمیل پروژه‌ها اجرای این طرح‌ها همچنان توجیه اقتصادی و ژئوپلیتیک دارند؟
دقیقا چالش جدی همین مبحث است. توجیه برخی از این طرح‌ها به لحاظ اقتصادی و ظرفیتی با تردیدهایی مواجه است. بخشی از پروژه هم معطوف به طرح‌های با فناوری ساده نظیر متانول و اوره است درحالی‌که در بخش‌های پیچیده‌تر به دلیل تحریم‌ها دسترسی به فناوری مشکل است. به همین دلیل ممکن است ما با عدم تعادل در این محصولات مواجه شویم. از سویی ظرفیت تولید متانول نیز که اکنون ۱۲ میلیون تن است به ۳۰ میلیون تن افزایش پیدا می‌کند که خودش یک بحث جدی است. به همین دلیل اکنون ارزش هر تن محصولات پتروشیمی ما حدود ۵۰۰دلار است که نشان می‌دهد عمده تولیدات ما محصولات باارزش افزوده بالا نیست. در همین حال موضوع چالش‌برانگیز دیگر بحث خوراک است که باعث می‌شود بخشی از طرح‌های در حال اجرا حتی در آینده با مشکل جدی مواجه باشند. در حال حاضر کمبود برق و گاز موجب می‌شود واحدهای موجود در ماه‌هایی از سال متوقف شوند. این یک زنگ خطر عمده برای طرح‌های پتروشیمی است.
بنا به گفته‌های شما کدام پروژه‌ها را می‌توان در اولویت سرمایه‌گذاری قرار داد؟
در حال حاضر عمده مشکل بی‌توجهی به توسعه محصولات خوراک مایع و همچنین محصولات پیچیده و باارزش بالا و همچنین بحث پلی پروپیلن‌ها است. در همین حال در زیرمجموعه نیز، صنایع پایین‌دستی توسعه چندانی پیدا نکرده است که در این بخش پارک‌های پتروشیمی باید موردتوجه باشند.
با توجه به حجم سرمایه‌گذاری‌ها آیا سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی قادر به ورود در این نوع سرمایه‌گذاری‌ها هستند؟
بله ولی در همین حال باید محدودیت‌ها را هم در نظر گرفت. در حال حاضر ما دو نسل بخش خصوصی در صنعت پتروشیمی داریم؛ نسل اول که در توسعه صنعت پتروشیمی وارد این صنعت شدند و واحدهایی را ایجاد کردند ازجمله واحدهایی مانند باختر، رجال، نوید زر شیمی و واحدهای کوچک و متوسط دیگر که الان در موقعیت سرمایه‌گذاری مجدد هستند. بخش دوم نسل جدیدی هستند که چالش‌های جدی پیش روی دارند. با توجه به افزایش قیمت دلار و همچنین نبود خطوط اعتباری، یک سرمایه‌گذار برای اجرای طرحی یک میلیارد دلاری اکنون نیاز به ۲۶هزار میلیارد تومان وجه نقد دارد که تامین آن خیلی سخت است، به همین دلیل الان بیش از هرزمانی نیاز به یک بانک تخصصی در حوزه پتروشیمی است. زیرا بدون وجود این نهاد مالی نمی‌توان به تامین این طرح‌ها امیدوار بود. این در حالی است که راه افتادن تامین سرمایه خلیج‌فارس می‌تواند تا حدودی به موضوع کمک کند.
این طرح‌ها تا چه حد در اولویت دولت فعلی قرار دارند؟
دولت در قالب طرح پروژه‌های بزرگ پیشران ملی تلاش کرده بخشی از این پروژه‌ها را به حرکت درآورد. هم‌اکنون در این پروژه‌ها اجرای طرح‌های شرکت پتروشیمی الماس ماهشهر با تولید ۲/ ۴ میلیون تن محصولات الفینی و پلیمری، شرکت پتروشیمی هرمز خلیج‌فارس با تولید ۴/ ۶ میلیون تن محصولات الفینی و پلیمری، طرح پروپیلن و پلی‌پروپیلن پتروشیمی پارس با تولید ۱/ ۱میلیون تن پروپیلن و پلی‌پروپیلن، طرح پروپیلن بهبهان با تولید ۴۵۰ هزار تن پروپیلن، شرکت پتروشیمی همت با تولید ۱/ ۱ میلیون تن اوره و پتروشیمی ستاره پارسیان با تولید ۱/ ۱ میلیون تن پروپیلن، پلی‌پروپیلن، ال‌پی‌جی و بنزین پیش‌بینی‌شده است که می‌توان گفت این طرح‌ها در اولویت دولت قرار دارند.
