ظرفیت ۷۰درصدی شرکت‌های ایرانی در بومی‌سازی تجهیزات نفتی
در سال‌های اخیر و با همراهی شرکت‌های دانش‌بنیان، بومی‌سازی تجهیزات صنعت نفت به جایگاه قابل قبولی رسیده است البته انتظار می‌رود که با توجه به درصد بالای دانش فنی متخصصان ایرانی در زمینه ساخت تجهیزات و قطعات مورد نیاز این صنعت شاهد افزایش سهم این تجهیزات در بازار داخلی باشیم.
در حال حاضر نمی‌توان رقم مطلق و دقیقی را برای میزان خودکفایی و همچنین بومی‌سازی تجهیزات نفت، گاز و پتروشیمی ساخت داخل اعلام کرد چون اقتصاد کشور در حال نوسان است.
درصورتی که تامین ارز برای واردات مواد اولیه انجام شود رقم بومی‌سازی افزایش می‌یابد مثلا در حال حاضر سوپر آلیاژها، تجهیزات ابزار دقیق و... را باید از خارج کشور وارد کنیم.
درواقع اگر منابع ارزی در اختیارمان باشد و دولت در تخصیص ارز با سازندگان تجهیزات صنایع نفتی همراه باشد و اقلام مورد نیاز برای ساخت این تجهیزات خریداری شود می‌توانیم تا سقف ۷۵درصد از ۱۰ گروه کالایی که وزارت نفت آنها را طبقه‌بندی کرده در داخل کشور تولید کنیم.
این ۱۰ گروه کالایی از پمپ، توربین و تجهیزات ثابت شروع و به گروه لوله‌ها ختم می‌شود.
اما در حال حاضر در بحران تامین مواد اولیه و همچنین تجهیزات های‌تک (Hi-Tec) به سر می‌بریم و بخشی از مواد اولیه و تجهیزات را باید وارد کنیم، بنابراین در شرایط خوش‌بینانه ۷۵درصد ظرفیت تولید داریم و ۲۵درصد مابقی تجهیزات صنعت نفت را باید وارد کنیم.
البته در مقطعی که دسترسی قابل قبولی به بازارهای بین‌المللی برای تامین مواد اولیه و تجهیزات های‌تک داشتیم و قادر به واردات این مواد و تجهیزات بودیم با ضریب خوش‌بینانه، حدود ۸۰درصد از تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت، گاز و پتروشیمی را در داخل تولید می‌کردیم، اما حتی در همان زمان هم امکان ساخت ۲۰ تا ۲۵درصد از تجهیزات وجود نداشت یا تولید آن به صرفه نبود.
تجربه نشان داده که واردات بخشی از تجهیزات صنعت نفت، پتروشیمی و گاز به صرفه تر از ساخت آن در داخل کشور است، اگر اقلام مورد سفارش مناقصه‌ها را مورد بررسی قرار دهیم به این نتیجه می‌رسیم که قادر به تولید بخش عمده‌ای از این اقلام در داخل کشور نیستیم.
علاوه بر این، فرهنگ خاصی هم بر کارفرمایان صنعت نفت کشور حاکم است، آنها رغبت چندانی برای خرید تجهیزات ایرانی ندارند و تمایلشان به خرید اجناس اصل و اورجینال بیشتر از تجهیزات داخلی است. مثلا چندی پیش یکی از پالایشگاه‌های کشور درصدد بود که شیر ایمنی یا safty valve خریداری کند، در حالی که این ولوها با مواد اولیه وارداتی، در داخل کشور تولید می‌شد اما کارفرما نهایتا ترجیح داد که کالای خارجی را خریداری کند و حتی مشاور پروژه هم خواستار خرید کالای خارجی بود.
اما سوال این است که چرا در بسیاری از مواقع کارفرماها، تمایل به خرید تجهیزات خارجی دارند؟
با توجه به اینکه شاهد اعمال محدودیت در تامین مواد اولیه و قطعات صنعت نفت، گاز و پتروشیمی هستیم این محدودیت موجب شده که یک گروه از تولیدکنندگان مجبور به خرید اقلام بی‌کیفیت از چین، تایوان و هند شوند بنابراین کارفرماها تمایلی به استفاده از این اجناس ندارند و خرید تجهیزات خارجی را به نمونه ایرانی آن ترجیح می‌دهند.
از سوی دیگر و با توجه به تمایل کارفرمایان برای خرید بخشی از تجهیزات صنعت نفت از خارج، برای تولیدکنندگان ایرانی به صرفه نیست که در این بخش سرمایه‌گذاری کنند.
برهمین اساس به این نتیجه می‌رسیم که در حال حاضر سقف استفاده از تجهیزات داخلی صنعت نفت در کشور ۷۵درصد است یعنی عملا امکان ساخت این تجهیزات تا سقف ۷۵درصد را داریم و وابستگی به کالاهای خارجی هم حدود ۲۵درصد است.
ظرفیت ۷۵درصدی ساخت تجهیزات داخلی صنایع نفت در شرایطی است که براساس قوانین بالادستی سهم این تجهیزات باید بیش از این باشد.
اما دلیل عدم دسترسی سازندگان تجهیزات صنعت نفت، گاز و پتروشیمی به رقم تعیین شده به حمایت ناکافی از آنها بازمی‌گردد، در واقع دولت باید برای آن دسته از تولیدکنندگانی که وابستگی به مواداولیه و تجهیزات تکمیلی وارداتی دارند، منابع ارزی اختصاص دهد.
با توجه به اینکه قیمت ارز صادرات در مقابل ارز واردات بالاست و قیمت پایه‌ای که وزارت نفت این تجهیزات را می‌خرد با قیمت تمام شده سازنده گپ بزرگی دارد به همین دلیل متقاضی، خرید تجهیزات خارجی را ترجیح می‌دهد، این موضوع یک سیکل پیچیده طولانی است که هنوز در کشور حل نشده است.
در این میان و با وجود آنکه برنامه‌های مدونی در زمینه افزایش خودکفایی تجهیزات نفتی وجود دارد اما چون در شرایط التهاب اقتصادی و سیاسی به سر می‌بریم نمی‌توان این برنامه‌ها را اجرایی کرد. به عبارتی این برنامه‌ها زمانی قابلیت اجرا پیدا می‌کنند که شرایط تثبیت شده اقتصادی و سیاسی در کشور داشته باشیم تا تولیدکننده بتواند برنامه مشخصی برای ساخت تجهیزات تدوین کند، اما در شرایط کنونی نمی‌توان انتظار داشت که سازنده‌ها بتوانند با آرامش به فعالیت خود پرداخته و رقم تعیین شده برای خودکفایی تجهیزات نفتی ساخت داخل را محقق کنند.
