ابرپروژه نفتی کشور در انتظارتصمیم
سرنوشت مجتمع پالایشگاهی سیراف در‌هاله‌ای از ابهام
بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد میزان پیشرفت طرح‌های برنامه‌ریزی شده در شرکت زیرساخت فراگیر پالایشی سیراف قابل توجه نیست، براساس جدول منتشر شده از سوی شرکت سرمایهگذاری غدیر، پالایشگاه سیراف تا اواخر آذر ماه امسال ۲۵درصد پیشرفت فیزیکی خواهد داشت.
پیشرفت ۲۵درصدی پالایشگاه سیراف در شرایطی است که این طرح جزو تکالیف و طرح‌های اولویت‌دار محوله به وزارت نفت در برنامه ملی اقتصاد مقاومتی محسوب می‌شود و طی سال‌های گذشته همواره مورد حمایت وزیر سابق نفت و مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی بوده است.
البته در آغاز طرح پالایشگاهی سیراف، همه متقاضیان به این موضوع اذعان کردند که محل اجرای پروژه کاملا کارشناسی شده و براساس معیارهای پدافند غیرعامل انتخاب شده و در طراحی مجموعه هم ۱۲ نمودار فرآیندی برای اطمینان از نرخ بازگشت سرمایه مورد بررسی قرار گرفته است.
در این شرایط این سوال مطرح می‌شود که چرا شرکت زیرساخت فراگیر پالایشی سیراف آغاز به کار کرد و چرا با وجود حمایت‌ها نتوانست پیشرفت مناسبی را رقم بزند و در آستانه تعطیلی قرار دارد؟
در سال ۹۴ و همگام با تکمیل فازهای پارس جنوبی، عملیات اجرایی طرح فراگیر پالایشی سیراف در راستای جلوگیری از خام‌فروشی میعانات گازی، خنثی کردن تحریم میعانات گازی و همچنین برداشت حداکثری گاز از میدان مشترک پارس جنوبی آغاز شد. در این میان و با توجه به اینکه شرکت‌های دولتی نمی‌توانند بیش از ۲۰درصد در پالایشگاه‌های کشور سرمایهگذاری کنند، این طرح با حضور شرکت نفت و چند شرکت خصوصی کلید زده شد و با توجه به طراحی این پروژه در قالب ۸ شرکت، ۸ سرمایه‌گذار واجد شرایط هم براساس یکسری معیار انتخاب شد.
در همین راستا مطالعاتی برای ارزیابی فنی و اقتصادی برای احداث مجتمع پالایشگاهی سیراف توسط شرکت ملی پالایش و پخش انجام و با توجه به اطلاعات موجود، ظرفیت ۴۸۰ هزار بشکه در روز برای مجتمع در نظر گرفته و محل مجتمع هم در منطقه پارس ۲ انتخاب شد.
قرار شد با ساخت و بهره‌برداری از ۸ مجتمع پالایشگاهی سالانه ۶/ ۱۹ میلیون تن به ظرفیت پالایشی کشور اضافه شده و ظرفیت تامین خوراک مایع پتروشیمی‌های کشور ۱۳۰درصد افزایش یابد، ۳ میلیارد دلار هم سرمایه برای ساخت پالایشگاه‌ها و تاسیسات زیربنایی پروژه سیراف در نظر گرفته شد.
قرار بود با اجرای کامل این طرح در سال ۲۰۱۹ که اوج کاهش تقاضا در منطقه محسوب می‌شد، هشت پالایشگاه سیراف بتوانند بخش زیادی از بازار نفتا را به دست گیرند.
اما با گذشت زمان و بروز مشکلاتی از جمله ایراداتی در طرح اولیه وزارت نفت، ناتوانی در تامین مالی و اختلاف سرمایه‌گذاران با یکدیگر، علاوه بر ظرفیت پالایشی طرح، ترکیب سرمایه‌گذاران و زنجیره ارزش نهایی هم تغییر کرد.
از سال ۹۷ شاهد اضافه شدن سهامداران جدید، حذف یا ادغام برخی پالایشگاه‌ها و همچنین افزوده شدن طرح‌های پتروپالایشی بودیم ضمن اینکه ظرفیت طرح‌های باقی‌مانده در سیراف از ۴۸۰ هزار بشکه در روز به ۳۰۰ هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرد و حالا به دلیل عدم پیشرفت فیزیکی و مشکل در فاینانس و تامین مالی پروژه، شرکت سیراف در حال انحلال است.
اگر مجتمع پالایشگاهی سیراف ساخته شود
براساس برنامه تدوین شده برای مجتمع پالایشگاهی سیراف، قرار بود با احداث این مجموعه پالایشی سالانه ۶/ ۱۹ میلیون تن به ظرفیت پالایشی کشور اضافه شود، ضمن اینکه با ساخت و بهره‌برداری از پالایشگاه سیراف ظرفیت تامین خوراک مایع پتروشیمی‌های ایران هم ۱۳۰درصد افزایش می‌یافت.
درآمد ناخالص سالانه حاصل از فروش محصولات مجتمع پالایشگاهی سیراف نزدیک به ۱۳ میلیارد دلار برآورد شده بود که معادل ۳درصد تولید ناخالص داخلی کشور است.
مجموع تولید سالانه پالایشگاه‌های هشت‌گانه سیراف هم براساس برنامه عبارت بود از نیم میلیون تن گاز مایع تصفیه شده، ۵/ ۴ میلیون تن نفتای سبک تصفیه شده، ۷ میلیون تن نفتای سنگین تصفیه شده، ۶/ ۳ میلیون تن سوخت جت و ۴ میلیون تن نفت گاز (مطابق با استاندارد یورو ۵).
مزایای طرح سیراف
طرح اولیه ساخت پالایشگاه سیراف به صورت یک مجتمع پالایشی با ۸ واحد به ظرفیت ۶۰ هزار بشکه در روز (۴۸۰ هزار بشکه در مجموع) آغاز به کار کرد که با در نظر گرفتن ظرفیت پالایشگاه‌های مشابه در آمریکا با تولید ۵۰ هزار بشکه در روز و قطر ۷۴ هزار بشکه در روز، منطقی بود.
نگاهی به جزئیات طرح پالایشی سیراف حکایت از مزایای متعدد آن دارد، از مکان‌یابی مناسب مجتمع پالایشی سیراف (نزدیکی به مخزن پارس جنوبی و بین فازهای ۱۱و ۱۴) برای کاهش هزینه‌های انتقال میعانات، تامین برق و گاز، وجود بندر، پست و اسکله گرفته تا دسترسی به بازارهای مصرفی، امتیاز تنفس خوراک، نرخ بازگشت داخلی قابل قبول؛ ضمن اینکه اشتغال‌زایی و افزایش تولید ناخالص ملی با اجرای این طرح از دیگر مزیت‌های آن محسوب می‌شدند.
ناگفته نماند که میعانات گازی یکی از محصولات اصلی پالایشگاه‌های گاز محسوب می‌شوند، اما در انتهای زنجیره ارزش میادین گازی قرار ندارند و می‌توان محصولات ارزشمندی از آنها تولید کرد، برهمین اساس ساخت مجتمع پالایشگاهی سیراف در دستور کار قرار گرفت. علاوه بر این، ساخت پالایشگاه میعانات بسیار کم‌هزینه‌تر از ساخت پالایشگاه نفت‌خام است، درواقع هزینه ساخت پالایشگاه میعانات گازی ۶۰ درصد ارزان‌تر از پالایشگاه نفتی است، بنابراین ساخت پالایشگاه میعانات گازی از اولویت بالایی برخوردار هستند.
فرصت پالایشگاه سیراف برای اقتصاد کشور
با وجود مزیت‌های بسیار در تکمیل پروژه پالایشگاهی سیراف، بعد از گذشت دو سال از زمان در نظرگرفته شده برای اتمام پروژه، ساخت این مجتمع پالایشگاهی پیشرفت محسوسی نداشته و این درحالی است که چهار کشور ترکیه، عراق، پاکستان و افغانستان به طور متوسط، روزانه بیش از ۱۴۰میلیون لیتر فرآورده نفتی (معادل ۵/ ۱میلیون بشکه ظرفیت پالایشی در روز) وارد می‌کنند که ایران می‌توانست با اتمام این طرح در تامین نیازهای همسایگان خود نقش پررنگی ایفا کند. در واقع ایران می‌توانست با ساخت مجتمع پالایشگاهی سیراف، سهم خود را در بازار جهانی محصولات نفتی افزایش دهد و محصولات خود را به کشورهای همسایه صادر کند تا به‌نوعی جبران درآمدهای نفتی تحریم شده باشد.
اما با توجه به اینکه سرمایه‌گذاران طرح‌های پالایشی سیراف از سال ۹۷ تعهدات مالی خود را اجرایی نکردند و عزم و اراده‌ای جدی برای پیشرفت طرح‌ها هم وجود ندارد، آینده این شرکت در هاله‌ای از ابهام است. یعنی با وجود آنکه ارزش افزوده ناخالص پالایشگاه‌های سیراف معادل ۲/ ۱ میلیارد دلار در سال تعیین شده اما اقدامی جدی برای پیشرفت این پروژه انجام نشده است، ضمن اینکه در طراحی اولیه ساخت مجتمع پالایشی سیراف، سودآوری این طرح به اندازه‌ای بود که در صورت تکمیل پروژه به احتمال بسیار زیاد برخی شرکت‌های خارجی خواستار مشارکت در آن می‌شدند.
اما حالا و در شرایط کنونی راهکار پیشنهادی برای عدم توقف پروژه پالایشگاهی سیراف چیست؟
کارشناسان حوزه نفت و انرژی پیشنهاد می‌کنند که برای احیای مجتمع پالایشی سیراف، دولت باید حمایت از شرکت‌های خصوصی حاضر در طرح را افزایش دهد و در گام نخست حق‌السهم این شرکت‌ها با توجه به شرح کار جدید پرداخت شود تا بخش خصوصی انگیزه خود را برای ادامه ساخت پروژه سیراف بیش از این از دست ندهد.
