متانول؛ برگ برنده صنایع پتروشیمی ایران
این محصول نه‌تنها در تولید بسیاری از محصولات نهایی استفاده می‌شود؛ بلکه به دلیل کمبود منابع انرژی در آینده، به‌عنوان سوخت پاک‌تر موردتوجه است. ازاین‌رو ایران با برخورداری از منابع عظیم گاز طبیعی، از مزیت نسبی در تولید متانول برخوردار است. از آنجا که صادرات گاز برای کشور با محدودیت همراه است و نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بالای ۱۰میلیارد دلار برای احداث خطوط لوله یا تجهیزات تبدیل و انتقال به ال.ان.جی است، بنابراین تبدیل گاز به محصول متانول برای صادرات می‌تواند ارزآوری مناسبی را برای کشور رقم بزند. بر این اساس خوراک خام گاز طبیعی که حدود ۸۰ تا ۹۰دلار به ازای هر تن قیمت دارد با تبدیل به متانول با قیمتی بیش از ۲۵۰دلار به ازای هر تن به فروش می‌رسد.
قیمت متانول از سال ۲۰۰۰ تاکنون، در یک‌روند پر تحول، بین ۱۶۰ تا ۳۶۰ دلار، با نوسانات قابل‌توجهی همراه بوده است. قیمت این محصول از اواخر سال ۲۰۱۸ میلادی به دلیل شروع جنگ تجاری آمریکا و چین و با افت قیمت نفت، روند نزولی دیگری را از قیمت ۳۴۴دلار (فوب اروپا) آغاز کرد. با شیوع ویروس کرونا و سقوط سنگین قیمت نفت، قیمت متانول در فصل دوم سال ۲۰۲۰ میلادی به ۱۵۱دلار افت کرد. قیمت این محصول با کنترل ویروس کرونا در چین و بازگشت اقتصاد این کشور به چرخه تولید، رشد مجدد را آغاز کرد در فصل سوم سال گذشته میلادی به ۱۹۰ دلار رسید. اکنون گریدهای عادی متانول در حول‌وحوش ۳۰۰ و گریدهای خاص در محدوده ۳۶۰ دلار در نوسان هستند. با این حال انتظار می‌رود با برگشت بازار جهانی به شرایط فرا کرونایی، قیمت‌ها بازهم افزایش یابد.
صادرات ارزشمند
بهزاد محمدی، مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی ایران سال گذشته درحالی‌که متانول را محصول اصلی صنعت پتروشیمی ایران دانست، ظرفیت تولید سالانه این فرآورده پتروشیمیایی را در کشور نزدیک به ۱۲میلیون تن اعلام کرد و گفت ۸۰ درصد این ظرفیت تولید می‌شود و از این رقم ۷۰۰هزار تن در کشور مصرف و بقیه صادر می‌شود. به گفته وی، سالانه از صادرات متانول حدود ۲میلیارد دلار درآمد ارزی ایجاد می‌شود.
محمدی بابیان اینکه کل تولید ۸ محصول پایه پتروشیمی در جهان در سال ۲۰۱۹، ۶۸۶میلیون تن بوده است، افزود: سهم متانول از این سبد ۱۵درصد معادل ۸۵میلیون تن است که رشد سالانه آن تا سال ۲۰۲۸ میلادی ۲/ ۳درصد برآورد شده است.
چین پیشتاز تولید و مصرف
بر اساس آمارها در سال ۲۰۱۸ کل ظرفیت تولید متانول چین در حدود ۷۰میلیون تن بوده و پیش‌بینی می‌شود تا پایان ۲۰۲۱ این ظرفیت به حدود ۱۱۳میلیون تن در سال افزایش یابد. هرچند به دلیل محدودیت دسترسی به خوراک و کوچک شدن موقت بازار مصرف، مجتمع‌های تولید متانول در چین با حدود ۵۰ تا ۶۰درصد ظرفیت اسمی فعالیت می‌کنند. از سویی بررسی‌های انجام‌شده چین را بازیگر اصلی جهان از نظر ظرفیت تولید متانول تا سال ۲۰۲۸ میلادی می‌داند. نزدیک به ۴۰درصد تولید متانول جهان در اختیار چین است. هرچند این کشور خود مصرف‌کننده حدود ۶۰درصد متانول جهانی است.
بررسی‌ها حاکی از آن است که با شیوع ویروس کرونا، تقاضای جهانی متانول در سال ۲۰۲۰ با افت ۴میلیون تنی مواجه شده و به ۷۸میلیون تن رسیده است. تقاضای متانول در سال ۲۰۱۹ میلادی با رشد سالانه ۴/ ۴درصد طی ۵ سال به ۸۳میلیون تن رسید. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ میلادی، ظرفیت تولید متانول در جهان به ۳۱۱میلیون تن افزایش پیدا کند. بازار جهانی متانول در سال ۲۰۲۰ میلادی، بیش از ۲۰میلیارد دلار ارزیابی شده و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۵ میلادی با رشد ۵/ ۵درصدی در سال همراه شده و به ۲۷میلیارد دلار برسد.
زاگرس، نگین متانول خاورمیانه
در حال حاضر پتروشیمی زاگرس بزرگ‌ترین تولیدکننده متانول ایران با سهم ۴۰درصدی از تولید داخلی و ۳درصدی از بازار جهانی است. پتروشیمی فن‌آوران ۱۳درصد، پارس خاورمیانه ۱۳درصد، مرجان ۱۱درصد، خارک ۸درصد، بوشهر ۸درصد، کاوه ۶درصد و شیراز یک درصد در تولید متانول کشور سهم دارند. به گفته محمدی، معاون وزیر نفت، در حال حاضر بیش از ۱۴ طرح تولید متانول در دست است و پیش‌بینی می‌شود ظرفیت تولید متانول کشور طی پنج سال آینده به ۲۵میلیون تن برسد.
در این میان طرح‌های پتروشیمی آپادانا، آرین پلیمر، سیراف، فاز دوم خارک و الوان بین ۲۵ تا ۴۴درصد پیشرفت داشته‌اند. هرچند طرح متانول آرمان با ۲۲درصد پیشرفت و ارگ شیمی پارسا با ۱۲درصد پیشرفت متوقف شده‌اند. پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۸، ظرفیت تولید متانول ایران به سالانه ۲۳میلیون تن، آمریکا به ۱۱میلیون تن و عربستان به ۶ میلیون تن برسد. این موضوع نشان‌دهنده افزایش اهمیت ایران در بازار جهانی متانول است. در حال حاضر بخش مهمی از تولید متانول در ایران توسط شرکت پتروشیمی زاگرس انجام می‌شود. پتروشیمی زاگرس، چهارمین شرکت جهان در زمینه تولید متانول است. این شرکت که در منطقه ویژه عسلویه مستقر است، دستاورد توجه برنامه سوم توسعه به صنعت پتروشیمی و به‌صورت خاص متانول است.
در سال ۱۳۷۹ کنسرسیومی ایرانی- آلمانی با عضویت شرکت‌های لورگی آلمان و پیدک ایران شکل گرفت که نتیجه آن افتتاح فاز نخست زاگرس با ظرفیت یک‌میلیون و ۶۵۰هزار تن متانول گرید AA بود که در سال ۱۳۸۵ پایان یافت. با خاتمه عملیات اجرایی فاز دوم در سال ۱۳۸۸، شرکت پتروشیمی زاگرس با ظرفیت تولید سالانه ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار تن در زمره پنج شرکت بزرگ تولیدکننده این محصول در دنیا قرار گرفت. اما با رشد جهانی و داخلی صنعت تولید متانول، ممکن است زاگرس به‌زودی این جایگاه را به رقبای آتی خود تحویل دهد.
