مشاوره حقوقی؛ چراغ راه ثبت استارت‌آپ‌ها
شهرزاد حدادی؛ مدیر امور حقوقی و قراردادهای شتاب‌دهنده دیموند در خصوص اینکه چرا اغلب استارت‌آپ‌ها در اقدام به ثبت شرکت تعلل می‌کنند، به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: اصولا ثبت شرکت یکسری تعهدات و الزامات قانونی مانند مسائل مالیاتی یا بیمه‌ای برای سهامداران و هیات‌مدیره ایجاد می‌کند؛ بنابراین شاید بهتر باشد بنیان‌گذاران استارت‌آپی که هنوز در روزهای اول شکل‌گیری ایده و ساخت تیم است و سازوکارهای اصلی و بنیادین آن شکل نگرفته، فعلا سراغ ثبت شرکت نروند.
فرآیندهای ثبت شرکت و آغاز به کار فضای کسب‌وکار، بارها مورد انتقاد فعالان این حوزه قرارگرفته است. در این رابطه شاخص سهولت آغاز به کار که از سوی بانک جهانی با هدف حمایت از آزادی تجارت تنظیم شده و یکی از معیارهای اصلی نشان‌دهنده فضای کسب‌وکار در کشورهای مختلف است؛ رتبه ایران را بین ۱۹۰ کشور در سال ۲۰۲۰ میلادی در معیار فرآیندهای ثبت شرکت، ۷۰ دانست. رتبه‌ای که نسبت به سال ۲۰۱۹، ۲۰ پله پیشرفت داشته است. البته هنوز این فرآیندها دست‌کم ۳۱ روز برای شرکت‌ها در ۶ مرحله به طول می‌انجامد. بر اساس بررسیهای «دنیای‌اقتصاد» به استناد گزارش بانک جهانی از شاخص سهولت آغاز به کار در سال ۲۰۲۰، فعالان اقتصادی در کشورهایی مثل نروژ، پرتغال و گرجستان که در این معیار بهترین عملکرد را داشتند، می‌توانند با طی کردن تنها یک مرحله اقدام به ثبت شرکت کنند. همچنین کشورهای گرجستان و قطر بر اساس همین سند به بازیکنان اقتصادی خود اجازه می‌دهند در عرض تنها یک روز صاحب شرکت شوند.
این شاخص که با توسعه کشورها گره می‌خورد، ابعاد مختلفی از جمله فرآیندهای ادغام مشاغل، ثبت شرکت، دسترسی به اتصال برق، انتقال املاک و دارایی، دسترسی به اعتبار، حمایت از سرمایه‌گذاران و سهامداران اقلیت، پرداخت مالیات، مشارکت در تجارت بین‌المللی، اجرای قراردادها و حل ورشکستگی، تنظیم مشاغل و قرارداد با دولت در زمینه استخدام، ساعات کار و اضافه‌کار را بررسی می‌کند.
کدام شرکت برای استارت‌آپ‌ها، مناسب است؟
مدیر امور حقوقی و قراردادهای شتاب‌دهنده دیموند در خصوص این سوال که استارت‌آپ‌ها بهتر است اقدام به ثبت چه نوع شرکتی کنند، چنین تشریح می‌کند: به طور کلی و از نظر حقوقی هفت نوع شرکت تجاری در قانون پیش‌بینی‌شده است که کسب‌وکارهای مختلف می‌توانند در قالب یکی از اینها شرکت خود را تاسیس کنند. برای غالب استارت‌آپ‌ها، دو نوع شخصیت حقوقی رایج وجود دارد که می‌توانند از بین آنها انتخاب کنند؛ یعنی شرکت سهامی خاص و شرکت با مسوولیت محدود. از میان این دو مورد اخیر هم به دلایل مختلف شرکت سهامی خاص را ترجیح می‌دهیم.
به گفته وی در شتاب‌دهنده دیموند اصولا از قالب شرکت سهامی خاص استفاده می‌کنیم. البته که نمی‌توانیم منکر این شویم که گاهی استارت‌آپ‌ها ناگزیر می‌شوند به دلایلی مانند اینکه تنها دو نفر هم‌بنیان‌گذار وجود دارد، از یک قالب خاص مانند شرکت با مسوولیت محدود استفاده کنند؛ زیرا برای ثبت شرکت سهامی خاص، حضور حداقل سه سهامدار یا هم‌بنیان‌گذار ضروری است. گاهی نیز نوع فعالیت و کسب‌وکار به‌گونه‌ای است که به‌جای ثبت یک شرکت، مناسب است تا استارت‌آپ از قالب موسسه استفاده کنند. یک دسته از اسناد و مدارک، اوراق هویتی هستند. سابقا برای اعضای هیات‌مدیره، ارائه گواهی عدم سوءپیشینه ضروری بود؛ اما با توجه به یکپارچه شدن سامانه‌های قضایی، به‌صورت برخط امکان استعلام سوءپیشینه کیفری موثر اعضای هیات‌مدیره فراهم شده است.
وی ادامه داد: لازم است برای شرکت در شرف تاسیس، یک حساب بانکی افتتاح شود و در نوع شرکت سهامی خاص ۳۵ درصد سرمایه ثبتی در آن حساب تودیع بشود و گواهی بانک و فیش واریز وجه آن هم به اداره ثبت شرکت‌ها ارائه شود. در کنار این موارد، یکسری اسناد دیگر هستند که اهمیت قابل‌توجهی دارند. به‌عنوان مثال در شرکت سهامی خاص، صورت‌جلسه مجمع عمومی موسس، اساسنامه، اظهارنامه، صورت‌جلسه اولین هیات‌مدیره و نامه تاییدیه نام شرکت که به امضای همه سهامداران و حسب مورد بازرسان (درباره صورت‌جلسه مجمع عمومی موسس) رسیده باشد، هم جزو مدارکی است که باید ارائه شود. حالا مشابه همین موارد در سایر شرکت‌ها هم وجود دارد. به‌طور مثال در شرکت با مسوولیت محدود، به‌جای اساسنامه، شرکت‌نامه ارائه می‌شود که از نظر محتوایی با اساسنامه شباهت‌هایی دارد.
اداره ثبت شرکت‌ها و تغییرات مکرر روندهای مجوزدهی
این کارشناس حوزه حقوق استارت‌آپ‌ها در پاسخ به این پرسش که مجوزهای لازم برای تاسیس شرکت از چه قرارند، اضافه می‌کند: پاسخ به این سوال تابع نوع کسب‌وکار استارت‌آپ است. برخی از استارت‌آپ‌ها در حوزه‌هایی فعالیت می‌کنند که اصطلاحا «مجوزی» است. به‌عنوان مثال اگر استارت‌آپی قصد داشته باشد تا به گفته حدادی در برخی حوزه‌های فرهنگی و هنری فعالیت کند، ممکن است نیاز داشته باشد تا در مرحله ثبت، مجوزهای موردنیاز را دریافت کند. این مجوزها همراه با مدارک به اداره ثبت شرکت‌ها ارسال می‌شود؛ اما در برخی دیگر از کسب‌وکارها تاسیس شرکت، نیازمند اخذ مجوز خاصی نیست؛ بنابراین پاسخ به این سوال، به حوزه فعالیت استارت‌آپ بستگی دارد. یکسری موارد هم هستند که در رویه عملیاتی و اجرایی ثبت شرکت در اداره ثبت شرکت‌ها و موسسات غیرتجاری مطرح می‌شوند که علت برخی از آنها به‌روزرسانی‌های این سامانه و اضافه شدن یکسری روندهای جدید است که حقیقتا گاهی اوقات کار ثبت شرکت را سخت می‌کند و بعضا به رد شدن درخواست ثبت شرکت منجر می‌شود. ازاین‌رو، بخشی از انرژی ما همواره صرف آن می‌شود که خودمان را با این موارد تطبیق دهیم یا اصلاحات مکرر کارشناسان اداره ثبت شرکت‌ها را اعمال کنیم تا درنهایت ثبت شرکت انجام شود. البته گاهی نیز این تغییرات، راهگشا هستند و در مواقعی سرعت را بالا برده‌اند.
میزان رشد استارت‌آپ‌ها، تعیین‌کننده زمان مناسب ثبت شرکت
وی زمان مناسب برای ثبت شرکت تیم‌های استارت‌آپی را بسته به میزان رشد آنها متغیر می‌داند و می‌گوید: هرچه استارت‌آپ‌ها بیشتر رشد می‌کنند، مسائل حقوقی آنها نیز گسترده‌تر می‌شود. مواردی مانند تغییرات اساسنامه، کاهش و افزایش سرمایه، نقل‌وانتقال سهام، تصویب ترازنامه و صورت‌های مالی، انتخاب بازرسان، انتخاب اعضای هیات‌مدیره و مدیرعامل، تعیین حدود اختیارات مدیرعامل، تعیین و تغییر صاحبان امضای مجاز شرکت و نحوه امضای اسناد و اوراق تعهدآور و عادی و مواردی از این دست، همگی ازجمله موضوعات ثبتی هستند که پس از مرحله ثبت شرکت رخ می‌دهند که به‌اندازه ثبت شرکت اهمیت دارند و در قالب «تغییرات ثبتی» شناخته می‌شوند. ما در دپارتمان حقوقی شتاب‌دهنده دیموند این تغییرات ثبتی بعدی را خودمان انجام می‌دهیم تا مطمئن باشیم از نظر حقوقی همه‌چیز به‌صورت دقیق و صحیح انجام می‌شود. اصولا ثبت شرکت یکسری تعهدات و الزامات قانونی مانند مسائل مالیاتی یا بیمه‌ای برای سهامداران و هیات‌مدیره ایجاد می‌کند. علاوه بر این گاهی اوقات حضور برخی از اعضا، در استارت‌آپ قطعی نشده و توافقات نهایی نشده است، ثبت شرکت در این شرایط، خروج این دسته از افراد یا اضافه شدن افراد جدید به هسته اصلی سهامداران استارت‌آپ را با دشواری‌هایی مواجه می‌کند. در شتاب‌دهنده دیموند، پس از پایان مرحله پیششتابدهی (دوره زمانی ۳ ماهه) و پس از سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ در مرحله شتاب‌دهی، ثبت شرکت صورت می‌گیرد تا قرارداد مشارکت از قالب یک مشارکت قراردادی به یک مشارکت شرکتی تبدیل شود.
مسوولیت‌های قانونی بنیان‌گذاران استارت‌آپی
مدیر امور حقوقی و قراردادهای این شتاب‌دهنده در خصوص مسوولیت‌های قانونی و مالیاتی استارت‌آپ‌ها پس از اقدام به تاسیس شرکت، می‌افزاید: زمانی که شما شرکتی ثبت می‌کنید، یک شخصیت حقوقی به وجود می‌آورید که تابع مجموعه‌ای از الزامات قانونی است. علاوه بر مسائلی مانند مسوولیت‌های هیات‌مدیره، مدیرعامل و بازرسان و مانند آن، یکسری مسوولیت‌های مالیاتی و بیمه‌ای نیز برای شرکت به دنبال دارد. تشکیل پرونده مالیاتی و گرفتن کد اقتصادی و سپس دفاتر قانونی و پرداخت مالیات بر سرمایه ثبتی اولین اقدامات مالیاتی است که باید انجام شود. علاوه بر این دریافت منظم و تکمیل دفاتر قانونی شرکت و ارسال اظهارنامه‌های عملکرد و حسب مورد فصلی و موضوعات مالیات ارزش‌افزوده و درنهایت پرداخت مالیات قانونی هم جزو وظایف مالیاتی متداول استارت‌آپ‌ها است که البته مشاوران مالی و مالیاتی بهتر می‌توانند در این زمینه توضیح دهند. در کنار آن الزاماتی مانند اخذ کد کارگاهی برای تشکیل پرونده نزد سازمان تامین اجتماعی و بیمه کردن پرسنل هم طرح می‌شود. طبیعی است انجام کلیه این امور از جمله وظایف هیات‌مدیره و مدیرعامل استارت‌آپ است که گاهی اوقات قانون‌گذار برای عدم رعایت قوانین و مقررات مالیاتی برای اعضای هیات‌مدیره ضما‌نت‌اجراهایی تعیین کرده است. البته تمام این امور، با کمک گرفتن از مشاوران مالی و مالیاتی، به‌درستی قابل انجام هستند و نگرانی از بابت آنها وجود ندارد.
حدادی اضافه می‌کند: ثبت شرکت از طریق سامانه اداره ثبت شرکت‌ها و موسسات غیرتجاری صورت می‌گیرد که اشخاص متقاضی به این سامانه مراجعه و گام‌به‌گام، مراحل ثبت شرکت به‌صورت آنلاین را طی می‌کنند. منتها کار کردن با این سامانه نیازمند شناخت یکسری اصطلاحات حقوقی است. مثلا اینکه بازرس کیست و باید چه شرایطی داشته و چه تعهدات و وظایفی بر عهده دارد، یا اعضای هیات‌مدیره و مدیرعامل چه اشخاصی هستند و چه تعهدات و الزامات قانونی دارند و چه شرایطی باید داشته باشند همگی ازجمله مواردی هستند که شاید استارت‌آپ‌ها اطلاعاتی از آنها نداشته باشند. در کنار آن، مواردی مانند فرق بین اساسنامه و اظهارنامه ثبت، صورت‌جلسات مختلف و... نیز از سوالات استارت‌آپ‌ها است. البته که سوالات به اینجا ختم نمی‌شود. برای همین در شتاب‌دهنده دیموند، استارت‌آپ‌ها درگیر فرآیندهای قانونی و اداری ثبت شرکت نمی‌شوند و همه موارد از جمله اینکه اساسنامه شرکت چگونه با توافقات قرارداد مشارکت و سرمایه‌گذاری انطباق پیدا کند، از طریق دپارتمان حقوقی شتاب‌دهنده برای تیم‌ها انجام می‌شود.
آشنایی با الزامات قانونی، ضرورت کارآفرینی استارت‌آپی
این کارشناس حوزه حقوق استارت‌آپ‌ها در پاسخ به اینکه شرکت‌ها چطور می‌توانند با الزامات قانونی ثبت شرکت آشنا شوند، چنین توضیح می‌دهد: یکی از دغدغه‌های همیشگی استارت‌آپ‌ها، بحث‌های مرتبط با ثبت شرکت است. مرحله‌ای مهم که درعین‌حال با آثار حقوقی که ممکن است برای مدتی دغدغه بنیان‌گذاران استارت‌آپ شود، همراه است. در سایت اداره ثبت شرکت‌ها و موسسات غیرتجاری هم در قالب یکسری متون راهنما، به برخی از اطلاعات می‌توان دست یافت. به‌علاوه در کتب حقوقی هم اطلاعات مهم و مفیدی درباره انواع شرکت‌ها و سازوکارهای قانونی حاکم بر آنها وجود دارد؛ اما واقعیت امر این است که مسائل حقوقی هم مانند سایر حرفه‌ها، دارای پیچیدگی‌ها و نکاتی است که یک حقوقدان و مشاور حقوقی بیشتر و بهتر از هر شخص دیگری می‌تواند در این زمینه کمک کند. البته نمی‌توان منکر این امر شد که بالاخره بنیان‌گذاران استارت‌آپ باید با یکسری حداقل‌های قانونی درباره موضوعات مرتبط با ثبت شرکت و اصطلاحا «شرکت‌داری» آشنا شوند. برای همین منظور در شتاب‌دهنده دیموند در دوره سه‌ماهه پیششتابدهی، در قالب جلسات گفت‌وگوی گروهی، تیمی، مشاوره‌های موردی، دوره‌های آموزشی ویدئویی دیموندلب و کارگاه‌های آموزشی، این موارد به‌صورت ساده و دور از پیچیدگی‌های رایج برای بنیان‌گذاران استارت‌آپ‌ها توضیح داده می‌شود تا دانش و اطلاعات آنها در این زمینه ارتقا پیدا کند. در مرحله شتاب‌دهی و در واقع پس از سرمایه‌گذاری هم به‌صورت جدی‌تر این همراهی از سمت دپارتمان حقوقی شتاب‌دهنده دیموند ادامه پیدا می‌کند.
