به دنبال ممنوعیت استفاده از معاملات الگوریتمی رخ داد
دنده عقب جاده بورس بر خط
حجت‌الله فرهنگیان، مدیرعامل شرکت داده‌پردازان تدبیر سرمایه (داتکس)، در این خصوص می‌گوید: مساله‌ای که از چشم سازمان بورس پنهان مانده حجم معاملات الگوریتمی در بازار ایران است. طبق آمار رسمی حجم معاملات الگوریتمی، کمتر از یک درصد از کل و طبق آمار غیررسمی تا حداکثر ۵درصد است. پس بعید است این معاملات تاثیر زیادی روی جهت‌دهی بازار داشته باشد. با وجود این فعالان فناوری‌های بورسی ضمن اینکه باید به ناظر بازار دلگرمی بدهند تا بداند بازار به حدی از بلوغ و زیرساخت‌های فنی رسیده، لازم است برای نگه داشتن این فناوری‌ها تلاش کنند. معاملات الگوریتمی، بیشتر حرفه‌ای‌های بورس را هدف قرار می‌دهد آنهایی که می‌توانند الگوریتمها یا استراتژی‌هایی را به کد نرم‌افزاری تبدیل کنند و از طریق ماشین، داده‌های بازار را تحلیل و خروجی برای یک سهم ایجاد کنند. البته فردی که از این دانش استفاده می‌کند، مختار است بر اساس آن تحلیل، اقدام به خرید یا فروش کند. این روش تحلیل بازار به شکل فردی قابل پیگیری نیست و هر کسی می‌تواند از طریق برنامه‌نویسی به طور تکنیکی یا پایه‌ای با کنار هم گذاشتن شاخص‌های آماری بازار، این کار را انجام دهد، اما به نظر می‌رسد چیزی که ناظر بازار را نگران کرده، استفاده از این روش تحلیل به صورت خودکار برای حجم زیادی از معاملات بازار سرمایه است.
چرا استفاده از معاملات الگوریتمی در بورس، مساله‌ساز شد؟
مدیر عامل این شرکت برای «دنیای‌اقتصاد» با بیان اینکه دادن اجازه انجام معاملات «خودکار» به الگوریتمها نگرانی اصلی سازمان بورس است. توضیح می‌دهد: زمانی که ماشین‌ها از طریق این استراتژی‌ها، دست به خرید یا فروش و ثبت سفارش برای سیگنال تولیدی خود بزنند، دو حالت وجود دارد. حالت اول اینکه معاملات زیر نظر و با هماهنگی یک سامانه معاملات برخط (oms)، مجوز سازمان بورس را گرفته و کارگزار آن می‌داند و مشخص است که الگوریتم به شکل ماشینی سفارشی را ثبت و ارسال می‌کند. در این حالت سازمان بورس می‌تواند در این موضوع دخالت کند یا از آن جلوگیری کند. حالت دوم هم مربوط به بازارگردانی و سبدگردانی خودکار است که الگوریتم‌های بیشتری را به کار می‌گیرد. البته برای این حالت هم محدودیت‌هایی از سوی سازمان بورس در خصوص تعهد بازارگردان به معاملات، تعداد و حجم معاملات زیاد و همچنین معاملات آنها در یک روز، ایجاد شده است. بر این اساس می‌توان گفت سازمان بورس بیشتر نگران نوسان‌گیری ناظر به معاملات بسامد بالا (Hft) است. از این جهت براساس تجربه بد جهانی باید به نهاد ناظر حق داد که نگران باشد و برای محافظت از بازار، جلوی این دست معاملات را به طور موقت بگیرد.
این فعال عرصه فناوری‌های بورسی در ادامه می‌افزاید: «تنها مساله‌ای که از چشم سازمان بورس پنهان مانده این است که در بازار ایران طبق آمار رسمی حجم معاملات الگوریتمی کمتر از یک درصد از کل معاملات یا طبق آمار غیررسمی تا حداکثر ۵درصد است. پس هنوز بعید است این شکل از معاملات تاثیر زیادی روی جهت‌دهی بازار داشته باشد.
با این حال امیدواریم این تصمیم موقتی باشد و بتوانیم به حالت عادی برگردیم؛ زیرا اگر این تصمیم همیشگی شود، عقبگرد به تمام معنا خواهد بود. ما ناگزیر هستیم به سمت دیجیتالی شدن حرکت کنیم و این واقعیت، چیزی نیست که در کنترل کسی باشد. در حال حاضر ۸۰ درصد بازار کشور پیشرفته‌ای مثل آمریکا معاملات را به طور ماشینی انجام می‌دهند و سایر کشورها هم به همین سمت و سو در حال حرکت هستند.
ما هم باید به این امکان برسیم، زیرا انجام معاملات با حجم بالا و تعداد زیاد و ارائه تحلیل‌های سریع، از عهده انسان خارج است و نیاز به کمک یک ماشین دارد. به علاوه این معاملات در بازار حال حاضر ایران، تاثیر زیادی بر شاخص بورس نداشته و ممنوعیت استفاده از آن در معاملات تنها به کسب‌وکارهایی که امکان استفاده از این دست معامله‌ها را با الگوریتم‌های امتحان‌شده از طریق خوداصلاحی برای مشتریان فراهم می‌کردند؛ ضربه جدی زده است. این تصمیم روی شرکت داتکس هم مثل سایرین به عنوان یک شرکت فراهم‌آورنده سیستم مدیریت معاملات و سفارش‌های آنلاین (oms) تاثیر داشته و مشتریانی را که از این امکان استفاده می‌کردند محدود و در نتیجه درآمد شرکت را کم کرده است.
داتکس با فرهنگ‌سازی، بازار را پذیراتر کرد
بازار سرمایه امروز به شدت با حوزه فناوری اطلاعات گره خورده است و دیگر نمی‌توان بدون مشورت با متخصصان این حوزه کاری از پیش برد. مدیرعامل این شرکت در رابطه با مسوولیت اجتماعی فعالان حوزه فناوری بورسی می‌گوید: مهم‌ترین کاری که شرکت‌های این حیطه باید انجام دهند، فرهنگ‌سازی است. با این حال به عنوان یک فعال در حوزه فناوری‌های بورسی معتقدم باید به سازمان بورس در حوزه معاملات الگوریتمی دلگرمی داد تا بداند قرار نیست داستان بورس ایران مشابه تجربه‌های خارجی باشد و متخصصان فنی داخلی می‌توانند آن را کنترل کنند.
وی همچنین اضافه می‌کند: طی دو سال گذشته داتکس، در حوزه معاملات الگوریتمی با همکاری سازمان بورس دو رویداد بزرگ برگزار کرد. پیرو آن، سازمان بورس پیش‌نویس آیین‌نامه معاملات الگوریتمی را ارائه کرد. استفاده از معاملات الگوریتمی در قالب مسابقه بین الگوریتمها، نتایج خیلی خوبی داشت و در واقع سود و بهره‌ای که الگوریتمها در بازه دو ماهه ایجاد کرده بودند، از سود و بازده کل بازار بالا‌تر بود. ما به عنوان متخصص و فعال این حوزه، باید از سازمان حمایت کنیم تا بداند بازار به حدی از بلوغ و زیرساخت‌های فنی لازم رسیده و در آخر اینکه ما باید برای نگه داشتن این فناوری‌ها بجنگیم و نباید در این مورد کوتاه بیاییم.
قانون‌گذاری محتاطانه، مقایسه اشتباه و جا ماندن از تکنولوژی روز
این مسوول شرکت داتکس در رابطه چالش‌های فعالیت در عرصه فناوری و بورس چنین می‌گوید: هر کسب‌وکاری همواره با نهاد‌های دولتی و نظارتی، چالش‌هایی دارد؛ اما عمده مشکلات ما با قانون‌گذاران آن جایی شروع می‌شود که نهاد نظارتی قصد دارد جنبه احتیاط را رعایت کند و فعالان بازار همیشه خود را با بازارهای خارجی مقایسه می‌کنند. این تضاد باعث می‌شود وقتی تکنولوژی جدید روی کار می‌آید، نهاد ناظر برای اینکه ریسک نکند، از پیشرفت آن جلوگیری کند.
به گفته وی، به دلیل نبود بازار دو طرفه، هر ابزار جدیدی که از خارج می‌آید باید با بازار شریعت اسلامی منطبق شود و عملا قوانین و مقررات باید بر اساس بازار شریعت دوباره بازبینی شده و در آخر نمی‌توان آنها را خیلی تطبیق داد در نتیجه قانون‌گذار باید مقررات را با شرایط جدید دوباره‌نویسی کند. مشکل این وضعیت آن است که چنین قوانینی تا زمانی که به بلوغ برسند و بین مشتریها شناخته شده و عمق پیدا کنند تا به درآمدزایی برسند، هزینه هنگفتی را به صنعت فناوری اطلاعات و بازار مالی تحمیل می‌کنند، این موضوع یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های حوزه فعالیت ماست. همچنین عدم توجه مشتریان بازار مالی به هزینه‌های صنعت فناوری اطلاعات در کنار ابزارهای جدیدی که به سختی عمق پیدا می‌کنند در کنار بی‌توجهی فعالان به توسعه ابزار برای حرفه‌ای‌های بازار مجموعا سبب می‌شود هرکس در این بازار راه خودش را برود و حرفه‌ای‌ها بازار داخلی را با بازار خارجی مقایسه کنند و قوانین همیشه از انتظارات فعالان عقب‌تر باشد. به هر حال بازار فناوری بورسی ایران، تا رسیدن به کمال فاصله دارد و هنوز کارهای بسیاری لازم است انجام شود. از بحث معماری در توسعه بازار‌ها و سامانه‌های معاملات آنلاین با هزینه‌های جدی که به ارتباط نزدیک نهاد نظارت و شرکت‌های فناوری اطلاعات مربوط می‌شود، گرفته تا استفاده از ظرفیت بالقوه و دانشی که بازار را به رشد و کمال و هم‌افزایی لازم برساند.
داتکس و طراحی سرویسی اختصاصی برای معاملات برخط
شرکت داتکس به عنوان یکی از اعضای گروه مالی پاسارگاد، با هدف ایجاد بستر فناوری‌های نوین مرتبط با بازار سرمایه حالا بیش از 10 سال سابقه دارد. این شرکت سال 88 با همکاری شرکت فناپ و شرکت اتریشی xtradesoft، به عنوان اولین oms خارجی در ایران تاسیس و با آغاز فعالیت به سرعت رهبر بازار شد. اما بعد از دو سال در سال 90 به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های پشتیبانی از سوی شرکت اتریشی، دیگر امکان ادامه همکاری نبود و داتکس پس از قطع همکاری در سال 92 از یک نرم‌افزار oms به صورت بومی رونمایی کرد که تاکنون 14 نسخه از آن به بازار روانه شده است.
مدیرعامل این شرکت در خصوص مزیت مهم خدمات داتکس نسبت به سایرین می‌گوید: ما سعی در ارائه راه‌حل جامع معاملات برخط برای پوشش نیازهای کاربران، مدیریت دارایی، سفارش‌های خرید و فروش، اختصاصی‌سازی سیستم و عملیات‌های مدیریتی برای مشتریان خود داریم. در واقع ما یک سرویس اختصاصی برای هر مشتری که وارد سیستم داتکس شود، ارائه می‌کنیم که خاص آن مشتری است و از هر نظر متناسب با نیاز او طراحی می‌شود.
وی تاکید دارد: از آنجا که سازمان بورس اعلام کرده است که کارگزاری‌ها می‌توانند oms اختصاصی خود را داشته باشند، مزیت مهم داتکس این است که ما زیرساختی اختصاصی برای مشتریان و کارگزاری‌ها ارائه می‌کنیم که آنها می‌توانند از طریق آن، مزیت‌های رقابتی برای خود ایجاد کنند. نوع سرویسی که ما ارائه می‌کنیم، مشتری خاص خود را دارد. با این حال در حال حاضر مجموعا ۵/ ۳ درصد معاملات الکترونیک بازار از طریق سرویس‌های ما انجام می‌شود. همچنین مهم‌ترین مشتری شرکت داتکس کارگزاری پاسارگاد است که جزو پنج کارگزاری برتر کشور شناخته می‌شود.
نیازهای بازار فناوری مالی، مومی در دستان داتکسی‌ها
وی در آخر در خصوص محصولات و فعالیت‌های این شرکت چنین تشریح می‌کند: با حمایت دانشی گروه مالی پاسارگاد توانسته‌ایم مجموعه کاملی از ابزارهای معاملاتی از جمله استفاده از سامانه بک‌آفیس، سامانه مدیریت سفارش معاملات آنلاین و سامانه‌های آنلاین گروهی، سامانه‌های موبایلی و تحلیلی و معاملات الگویتمی را ارائه کنیم. از طرف دیگر ما به جز فعالیت در بازار اوراق بهادار و کالا، در دو بازار متشکل ارزی با همکاری فرابورس و بانک مرکزی برای معاملات اسکناس بین صرافی‌ها و بازار عملیات بانک و تامین مالی دولت از طریق بانک مرکزی و عملیات بازار باز محصولاتی داریم. به اضافه در بخش ابزارهای مشتقه شرکت داتکس با همکاری شرکت ارزش‌پردازان آریان (آیکو)، بر روی آپشن و بحث فروش کوتاه‌مدت، مجوز گرفته و امیدواریم به زودی چند ابزار دیگر هم راه‌اندازی کنیم. ضمن اینکه از اولین شرکت‌هایی بودیم که فروش سهام عدالت به طور آنلاین را ممکن کرد. همچنین با شیوع همه‌گیری کرونا، سرویس‌های اتوماسیون غیرحضوری اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد و در این ارتباط سامانه ماهور را راه‌اندازی کردیم که عملیات سجام را مدیریت می‌کرد و در آینده امیدواریم بتوانیم از سبد جامعی از نیازهای حوزه فناوری مالی و سرمایه‌گذاری رونمایی کنیم.
