روند صعودی حاکم بر بازار سهام در حالی از روز دوشنبه متوقف شد که در معاملات روز گذشته بیشترین افت روزانه نماگر بازار طی ۹روز کاری اخیر به ثبت رسید. این عقب‌نشینی سبب شد تا بازدهی بورس تهران از ابتدای سال تا کنون به ۷/ ۳۲درصد برسد. بررسی «دنیای اقتصاد» برای یافتن دلیل این ریزش در گفت‌وگو با پنج فعال بازار نشان می‌دهد که کارشناسان اجرای طرح اعتباری کارگزاران را اصلی‌ترین بهانه‌ برای افت روز گذشته بازار می‌دانند. به عبارت دقیق‌تر معتقدند که بازار سهام به دنبال بهانه‌ای برای توقف رشد و اصلاح بود که اجرای مرحله سوم مدیریت اعتبارات، این ریزش را رقم زد. در واقع عامل اصلی افت بازار را باید در دلایل دیگری جست‌وجو کرد و این قبیل موارد بهانه‌هایی برای تشکیل موج‌های منفی و ریزش شاخص کل بورس خواهد بود.

نگاهی دقیق به بهانه‌های بازار

همان‌طور که عنوان شد اصلی‌ترین بهانه ریزش روز گذشته بورس اجرای مرحله سوم سامانه مدیریت ریسک در بازار بود. طبق اعلام صورت‌گرفته از سوی مدیریت نظارت بر کارگزاران سازمان بورس مقرر شده بود که با توجه به تصمیم‌های اتخاذ شده در جلسه ۸ خردادماه کمیته پایش ریسک بازار، از روز گذشته مرحله سوم سامانه مدیریت ریسک از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۱:۳۰ اجرایی شود.  در این راستا محمد عطایی، مدیریت نظارت بر کارگزاران سازمان بورس و اوراق بهادار در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اظهار این مطلب که در اجرای این سامانه، قرار نیست اعتباردهی حذف شود یا تغییری پیدا کند، بلکه تنها ریسک‌های موجود در این زمینه کنترل می‌شود، گفت: سامانه مزبور به‌صورت مرحله به مرحله اجرایی شده و از روز گذشته نیز فاز سوم آن اجرا شد.

وی در ادامه با اشاره به اینکه مدیریت ریسک مزبور در مرحله کنونی تنها در سامانه «نامک» اجرایی می‌شود، گفت: سفارش‌های مربوط به سامانه نامک در این طرح اجرایی می‌شود و سامانه مزبور در این مرحله به کنترل سفارش‌های گروهی یا OMS(شرکت‌های نرم افزاری) نمی‌پردازد. چون فرض ما بر این است که کنترل دیگر سفارش‌ها از جمله آنلاین‌ و گروهی از طریق شرکت‌های نرم‌افزاری اعمال می‌شود.  عطایی هدف از اجرای این سامانه را جلوگیری از مشکلات ناشی از بدحسابی برخی سهامداران یا اشتباه معامله‌گران دانست و گفت: این امر در کلیه بازارهای مالی دنیا صورت می‌گیرد و سامانه مزبور کنترل می‌کند که سفارشی بیشتر از میزان دارایی سهامدار به‌اضافه میزان اعتبار تخصیص داده شده از سوی کارگزار وارد سامانه معاملاتی نشود. چنانچه خارج از این روال باشد، سامانه به حذف درخواست می‌پردازد. به گفته عطایی، در فازهای بعدی اجرایی سامانه مزبور، ساعت اعمال مدیریت ریسک افزایش خواهد یافت.

بهانه برای هماهنگی به عوامل بنیادی

شروین شهریاری از کارشناسان بازار سرمایه در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اظهار این مطلب که بورس تهران به دنبال بهانه‌هایی برای هماهنگ شدن با دلایل بنیادی بود که این بهانه با اجرای سامانه مدیریت ریسک صورت گرفت، ادامه داد: متغیرهای فعلی موثر بر سودآوری شرکت‌های فعال در بازار سهام سبب شده تا شاخص کل بورس در محدوده ۲۴۰ تا ۲۵۰هزار واحد قرار گیرد. در این میان عمده اتفاق‌های بنیادی در قیمت سهام بیشتر شرکت‌ها منعکس شده و به‌تبع بازار منتظر یک وقفه خواهد بود. وی ادامه داد: در این شرایط هرگونه خبر یا عاملی زمینه‌ساز ایجاد نوسان در بورس خواهد شد. به‌طوری‌که خبر دیروز بهانه‌ای برای هماهنگی هر چه بیشتر بازار با عوامل بنیادی شد. شاید چنانچه این سامانه در اسفندماه که بازار زیر ارزش ذاتی بود، رخ می‌داد، تغییر چندانی در روند بازار مشاهده نمی‌کردیم.

 توجه به ۲نکته مهم

علیرضا تاج‌بر از فعالان بازار سرمایه نیز در این راستا معتقد است که یکی از مهم‌ترین‌ دلایل افت روز گذشته بازار سهام، اجرای سامانه مزبور بوده است. ولی عمده ریسک‌ کارگزاران طی سال‌های اخیر همین موضوع اعتبارات است که باید کنترل می‌شد. وی ادامه داد: کانون کارگزاران در سال ۹۳ از مدیریت فناوری درخواست برای مدیریت و کنترل ریسک اعتباری به‌خصوص در مظنه‌های بالا و خریدهای بدون پشتوانه داد، ولی فراهم کردن زمینه‌های این موضوع و آماده‌سازی بسترهای لازم زمان زیادی را صرف کرد. در فاز نخست این امر در سال گذشته شاهد اجرای این سامانه از ساعت ۸:۳۰ تا ۹صبح بودیم. اقدامی مهم که از تشکیل صف‌های بیهوده و معاملات بدون پشتوانه جلوگیری کرد. تاج‌بر، اجرای مرحله سوم را در راستای تکمیل همین طرح عنوان کرد و افزود: ولی در این میان دو ریسک عمده وجود دارد که باید به آن توجه کرد؛ کُندی معاملات و امکان اختلال در سیستم معاملاتی به دلیل کنترل مداوم سیستم توسط سامانه مزبور و همچنین اختلال در تبادل اطلاعات مشتریان. وی در ادامه توضیح داد: طبق اصول باید حساب مشتریان در همان لحظه شارژ شود و مبلغ واریزی به حساب نهایتا با تاخیر ۵دقیقه‌ای نمایش داده شود، ولی این امر با تاخیر چند ساعته و بعضا بعد از ساعت ۱۱:۳۰ صورت ‌می‌گیرد. این امر سبب می‌شود که سامانه مزبور در بررسی حساب مشتری پیغام خطا اعلام کند. این موضوع باید به سرعت از طرف مدیریت فناوری بورس مرتفع شود.

عدم آشنایی معامله‌گران

محمد ثریانژاد نیز در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» اجرای مرحله سوم کنترل مدیریت ریسک کارگزاران را بهانه‌ای برای ریزش روز گذشته شاخص کل بورس دانست و گفت: اجرای این طرح در افت بازار بی‌تاثیر نبوده، ولی نمی‌توان تمام ریزش روز گذشته را مربوط به این عامل دانست.وی ادامه داد: اجرای هر طرح و دستورالعملی در روز نخست به دلیل نبود آشنایی کافی، آثاری به دنبال دارد. در این رابطه نیز معامله‌گران اطلاعات کافی از نحوه این موضوع نداشتند. به‌خصوص حقوقی‌های بزرگ که به‌طور سنتی خرید و فروش‌های خود را از طریق کارگزاری‌ها انجام می‌دهند با ناهماهنگی‌هایی مواجه شدند.وی در ادامه افزود: با رفع مشکلات مزبور، می‌توان انتظار داشت که این سامانه نه تنها برای کارگزاری‌ها بلکه برای سرمایه‌گذاران نیز نتایج مثبت و خوبی به‌همراه خواهد داشت.

 سنجش تبعات

محسن احمدی نیز در گفت‌وگوبا «دنیای‌اقتصاد»، قوانین خلق‌الساعه را عاملی مخرب دانسته و گفت: برای اجرایی شدن مرحله سوم اعتبارات کارگزاران باید تمامی جوانب و تبعات موضوع سنجیده می‌شد. عدم توانایی در خرید، در فروش و در نهایت کُند شدن سیستم معاملات از جمله پیامدهای اجرای این قانون بود. وی در ادامه افزود: هر چند اطلاع‌رسانی از قبل در زمینه اجرا و زمان آن انجام شده بود، ولی بازار و معامله‌گران به این موضوع واکنش نشان داده و عملا خرید توسط شرکت‌های بزرگ به بعد از زمان پایان این کنترل (ساعت ۱۱:۳۰) موکول شد.

 بازار نیازمند استراحت

مرتضی عباد نیز معتقد است که هر قانونی در ابتدا واکنش‌هایی به دنبال دارد. تا زمانی‌که تجربه‌ و آزمایش‌های کافی صورت نگیرد، نمی‌توان به کارآیی دقیق آن پی برد. اجرای مرحله سوم کنترل اعتبارات کارگزاران نیز در همین راستا بوده و تبعات روز نخست را می‌توان از آثار آن دانست. در این میان باید توجه داشت که رشدهای اخیر بازار سهام و صعودهای بی‌وقفه شاخص، نیاز به استراحت و کمی توقف را از پیش نمایان ساخته بود. وی در ادامه با اظهار این مطلب که استراحت جزو شاخصه‌های مهم بازار است، گفت: ولی بهتر است قانون مزبور در کل ساعات معاملاتی اجرا شود و تنها بسنده به چند ساعت نباشد.