حسابداری؛ پیش نیاز جهش تولید

سید محمد علوی دبیر کل جامعه حسابداران رسمی‌ایران سال ۱۳۹۹ از سوی مقام معظم رهبری به‌عنوان سال «جهش تولید» نام‌گذاری شده است. حسابداری از ابزار اصلی و پیش‌شرط تحقق رویکرد جهش تولید به شمار می‌رود. تبدیل ظرفیت‌های بالقوه به بالفعل از جمله عوامل عمده جهش تولید در اقتصاد کشور تلقی می‌شوند. یکی از مهم‌ترین پیش‌شرط‌های اجرای رویکرد جهش تولید توجه به قابلیت‌های حرفه حسابداری در کشور است. موفقیت چشم‌انداز سال وقتی تضمین می‌شود که مدیران به نظام اطلاعات حسابداری اعتقاد داشته باشند. چگونه می‌شود در تولید جهش ایجاد کرد؟ پایه اولیه آن داشتن اطلاعات مالی است. زمینه‌های بالقوه جهش تولید کدام است؟ حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است که با فراهم کردن اطلاعات مالی کمک می‌کند تا افراد ذی‌حق، ذی‌نفع و ذی‌علاقه نسبت به مسائل اقتصادی بهتر بتوانند تصمیم بگیرند. حسابداری به عنوان یک نظام پردازش اطلاعات، داده‌های خام مالی را دریافت می‌کند و آنها را به نظم درمی‌آورد.

محصول نهایی نظام حسابداری صورت‌های مالی، گزارش‌های مالی و شفافیت و انضباط مالی است. حسابداری تاریخی به اندازه دولت‌ها و تمدن‌ها دارد؛ گرچه به‌طور مدون در ایران محمد بن محمد بن یحیی بن اسماعیل بن عباس، معروف به ابوالوفای بوزجانی (تربت‌جام امروزی)، ریاضیدان و اخترشناس قرن چهارم هجری قمری، رساله‌ای به‌نام ضروریات علم حسابداری برای کاتبان و کاسبان در قرن دهم میلادی نوشته است و همچنین لوکا پاچیولی در سال ۱۴۹۴ میلادی در ایتالیا پایه‌های اصلی حسابداری   را بنا نهاده است.

 سیستم اطلاعات حسابداری از دو بخش کلی حسابداری مالی و حسابداری مدیریت تشکیل می‌شود و حسابرسی نیز به عنوان رشته مکمل حسابداری به شمار می‌رود. حسابداری مالی به‌طور کلی در کار جمع‌آوری، پردازش و گزارشگری مالی به مراجع برون‌سازمانی و حسابداری مدیریت به‌طور عمده در خدمت فراهم‌کردن نیازهای اطلاعاتی مدیران بنگاه در پیشبرد اهداف و برنامه‌های سازمان و سنجش عملکرد قرار دارد. حسابرسی مستقل نیز به عنوان اطمینان از جوانب کیفی و قابلیت اتکای گزارشگری مالی به شمار می‌رود. حسابداری خدمات شایانی به تحقق برنامه جهش تولید در حوزه‌های حسابداری مالی، حسابداری مدیریت و حسابرسی می‌تواند ارائه کند. بورس اوراق بهادار به عنوان یکی از پیشران‌های جهش تولید ظرفیت بالقوه‌ای است که می‌تواند بالفعل شود.  مبنای اصلی معاملات در بورس اوراق بهادار اطلاعات مالی است و حسابداران تولیدکننده اصلی این اطلاعات و حسابرسان نیز نقش اصلی اطمینان و اعتبار بخشی به اطلاعات مالی را برعهده دارند. توسعه کمی‌ و کیفی بازار سرمایه در سایه توجه به حرفه حسابداری و حسابرسی و استفاده موثر از قابلیت‌ها، ظرفیت‌ها و خدمات تخصصی آن محقق می‌شود. عامل بالقوه دیگر ضرورت بستر سلامت فعالیت اقتصادی است.

 شفافیت و مبارزه با فساد نقش ممتازی در تحقق برنامه جهش تولید بر عهده دارد. با عدم شفافیت و رانت و فساد و تبعیض جهش تولید محقق نمی‌شود. سلامت اقتصادی جامعه وابسته به فعالیت حسابداران و حسابرسان است؛ همان‌طور که پزشکان عامل سلامت جسمی ‌و روانی جامعه هستند، حسابداران و حسابرسان نیز عامل سلامت اقتصادی جامعه هستند. حسابداران ابزارهای مهمی‌ برای شفاف‌سازی فعالیت‌های اقتصادی دارند به‌طور کلی مسیر شفافیت اقتصادی از حرفه حسابداری و حسابرسی می‌گذرد. هر چقدر شفافیت مالی افزایش پیدا کند، سلامت اقتصادی نیز بهبود خواهد یافت. بنابراین با ارتقای سلامت اقتصادی، زمینه برای جهش تولید نیز فراهم می‌شود.  حرفه حسابداری و حسابرسی نقش بی‌بدیلی در برقراری سیستم اطلاعاتی و شفافیت و ظرفیت‌های مویرگی و مردمی ‌مبارزه با فساد را می‌تواند عهده‌دار شوند. در حال حاضر نزدیک به یک میلیون و هشتصد هزار شخص حقوقی در مرجع ثبت شرکت‌ها دارای شناسه ملی هستند، از این تعداد نزدیک به ۳۲۰ هزار شخص حقوقی سالانه اظهارنامه مالیاتی تسلیم سازمان امور مالیاتی کشور می‌کند؛ درحالی‌که فقط حدود سی هزار شخص حقوقی در کشور سالانه حسابرسی  می‌شوند. بنا بر اظهارات مورخ ۱۴/ ۵/ ۱۳۹۸ دادستان انتظامی ‌مالیاتی تعداد ۴.۴۵۹ شرکت کاغذی و به اصطلاح کد فروش در کشور شناسایی شده‌اند. تا این معمای شفافیت، حسابدهی و پاسخگویی روشن و حل نشود، جهش تولید پایدار محقق نمی‌شود. عنصر بعدی استفاده از ظرفیت‌های حسابداری مدیریت است.

پس از انقلاب صنعتی در جهت نیاز به دانستن بهای تمام‌شده محصولات تولیدی حسابداری مدیریت پدید آمد.  در این نوع از حسابداری هدف اصلی دانستن بهای تمام‌شده یک واحد تولید از نظر تمامی‌ عوامل هزینه (مواد، دستمزد و سربار) است. به این ترتیب حسابداری مدیریت به عنوان رشته‌ای جدید در اوایل قرن حاضر، حائز اهمیت حیاتی در سطح بنگاه‌های اقتصادی شد؛ زیرا بقای بنگاه اقتصادی به وجود حسابداری مدیریت گره خورده بود. برای اینکه خاستگاه حسابداری مدیریت محیط رقابتی است. حسابداری مالی در کشور به مدد قانون، الزام و اجبار حسابرسی به صورت نیم‌بند اسقرار یافته است؛ اما حسابداری مدیریت به دلیل فقدان پشتوانه قانون مهجور مانده است؛ دلیل آن هم ساختار رانتی اقتصاد است. حسابداری مدیریت  بر استفاده از اطلاعات مالی برای مدیران در سازمان‌ها، برای مهیا کردن آنها برای تصمیم‌سازی کسب‌وکار آگاهانه تاکید دارد. در مقابل اطلاعات حسابداری مالی، اطلاعات حسابداری مدیریت نگاه رو به آینده و جلو دارد تا نگاه به گذشته و تاریخی، برای استفاده در سازمان طراحی شده و در نظر گرفته شده‌ است نه برای استفاده ذی‌نفعان، بستانکاران و قانون‌گذاران، اطلاعات آن معمولا محرمانه است و توسط مدیران استفاده می‌شود تا گزارشگری عمومی، اطلاعات تولیدی آن با ارجاع به احتیاجات مدیران تهیه می‌شود و اغلب توسط سامانه‌های اطلاعات مدیریت استفاده می‌شود نه با ارجاع به استانداردهای حسابداری. فقط حسابداری مدیریت می‌تواند اطلاعات مالی لازم را برای بیان ظرفیت‌های بالفعل تولید در محیط رقابت فشرده، تولید بهینه، زمینه‌های اتلاف منابع و بهره‌وری و جهش تولید را ارائه کند. تولید محصولات با استراتژی نوآوری، کیفیت بالا و قیمت تمام شده پایین، مهندسی ارزش از قابلیت‌های حسابداری مدیریت در راستای ایجاد ارزش افزوده در بنگاه و سازمان است. به پشتوانه مطالعات تجربی برقراری سیستم اطلاعات حسابداری به اتخاذ تصمیمات آگاهانه منجر می‌شود و نتیجه تصمیمات آگاهانه نیز جهش تولید و اشتغال و ارزش افزوده و رفاه اجتماعی را در پی دارد.