روابط تجاری کمونیست‌ها برخلاف سخنان رهبران این کشورها، ضعیف شد
پایان رفاقت اقتصادی تاواریش‌ها؟
از زمان شیوع کووید-۱۹، تولید شکر در کوبا - که زمانی یک صنعت مهم در اقتصاد این کشور بود - به پایین‌ترین سطح خود در بیش از یک قرن اخیر رسیده است و دیگر به اندازه کافی شکر برای تامین نیازهای داخلی کوبا هم وجود ندارد. به گزارش فایننشال تایمز این موضوع حتی باعث لغو توافق طولانی‌مدت صادرات سالانه ۴۰۰هزار تن شکر کوبا به چین شده است. کمبود مواد اولیه و ضعف در تکنولوژی مهم‌ترین عواملی است که باعث شده کوبا با مشکل صادرات به چین روبه‌رو شود؛ همزمان، واردات به دلیل تشدید تحریم‌های آمریکا و مشکلات پرداخت در کوبا به‌شدت کاهش یافته است.
اقتصاد انقلابی در کوبا
انقلاب کوبا در سال ۱۹۵۹به رهبری فیدل کاسترو به پیروزی رسید و به حکومت دیکتاتوری باتیستا پایان داد. این انقلاب نه تنها نظام سیاسی کشور را تغییر داد، بلکه ساختار اقتصادی آن را نیز دگرگون کرد. کوبا پس از انقلاب، به سمت اقتصاد سوسیالیستی متمایل شد و بسیاری از صنایع، زمین‌ها و املاک خصوصی ملی شدند. دولت کنترل کامل بر اقتصاد را به دست گرفت و بر برابری و رفاه اجتماعی تاکید کرد. در دهه‌های اولیه پس از انقلاب، کوبا به اتحاد جماهیر شوروی به‌شدت وابسته شد و کمک‌های اقتصادی و تجاری این کشور به کوبا اجازه داد تا بحران‌های اقتصادی داخلی را تا حدودی مدیریت کند. اما با فروپاشی شوروی در اوایل دهه ۱۹۹۰، کوبا با بحران شدید اقتصادی روبه‌رو شد که باعث کمبود مواد غذایی، انرژی و سایر کالاهای اساسی شد. این دوران که در کوبا به «دوران ویژه» معروف شد، تاثیرات عمیقی بر اقتصاد و زندگی روزمره مردم کوبا داشت. انقلاب کوبا، اگرچه بهبودهایی در حوزه‌هایی چون بهداشت و آموزش به همراه داشت، اما اقتصاد این کشور را به یک سیستم ناکارآمد و متکی به حمایت خارجی تبدیل کرد.
به گفته فولتون آرمسترانگ، افسر سابق اطلاعات ملی آمریکا در آمریکای لاتین درحال حاضر علی‌رغم رابطه سیاسی نزدیک این دو کشور، «چین ناجی اقتصادی کوبا نخواهد بود و این بیشتر یک همبستگی لفظی در بیانیه‌های دیپلماتیک است تا یک رابطه استراتژیک برای هر دو کشور». امروزه کوبا حتی در میان متحدان اصلی چین در آمریکای لاتین قرار نمی‌گیرد. پکن با کشورهای بزرگ صادرکننده کالا در آمریکای لاتین مانند آرژانتین، برزیل، شیلی، اکوادور، مکزیک، پرو و ونزوئلا روابط استراتژیک جامع دارد، اما چنین رابطه‌ای با کوبا وجود ندارد.
توصیه چینی‌ها به کوبایی‌ها
چین به صورت عمومی از حق کوبا برای انتخاب مسیر توسعه اقتصادی خود حمایت می‌کند، اما به گفته اقتصاددانان و دیپلمات‌ها، مقامات چینی در خفا به مدت طولانی از رهبری کوبا خواسته‌اند که از اقتصاد متمرکز به یک مدل اقتصادی شبیه به مدل چینی گذار کند. با‌این‌حال، به‌رغم آشکار بودن ناکارآمدی وضعیت فعلی، مقامات چینی از عدم تمایل رهبری کوبا به اجرای اصلاحات بازار‌محور ناامید شده‌اند. روابط تجاری چین و کوبا که زمانی مستحکم بود، امروز دچار افت چشمگیری شده است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و سال‌های کمبود شدید، ورود کالاهای چینی در دهه ۲۰۰۰ باعث شد که برندهای چینی بخشی از زندگی روزمره کوبایی‌ها شوند. اصطلاح «سوار یوتونگ شدن» اکنون در هاوانا معادل «سوار اتوبوس شدن» است و یخچال‌های هیر چینی که به دلیل نشت آب معروف بودند، به عنوان «چکه‌کننده‌ها» در کوبا شناخته‌شده هستند.
کوبا از سال ۲۰۱۸ عضو طرح کمربند و جاده چین بوده و چین دومین شریک تجاری این کشور پس از ونزوئلاست که در ازای دریافت خدمات پزشکان کوبایی، نفت به این کشور می‌فرستد. پکن و هاوانا همچنین توافق امنیت سایبری دارند و در دو دهه گذشته، شرکت‌های چینی مانند هوآوی، تی‌پی لینک و زد‌تی‌ای زیرساخت‌های دیجیتال جزیره را تامین کرده‌اند. کوبا همچنین نیکل، روی و سیگارهای لوکس به چین صادر می‌کند و پزشکان خود را اجاره می‌دهد، و در حوزه بیوتکنولوژی با چین همکاری دارد. با‌این حال، واردات چین به کوبا به‌شدت کاهش یافته است. یک تاجر غربی ساکن در هاوانا می‌گوید: «صادرکنندگان در حال دور شدن از خطوط اعتباری چین و کوبا و حرکت به سمت بخش خصوصی دیگر کشورها هستند.»
همکاری‌های امنیتی کوبا، چین و روسیه
رئیس‌جمهور کوبا، میگل دیاز کانل، دو بار به پکن سفر کرده و کمک‌هایی مانند تجهیزات پزشکی در دوران همه‌گیری، یک کمک ۱۰۰میلیون دلاری در سال گذشته و هزاران تن برنج را دریافت کرده است، اما نتوانسته کمک‌های اقتصادی بیشتری جذب کند. به گفته ویلیام لئوگراند، استاد علوم سیاسی در دانشگاه آمریکایی، «چینی‌ها زیاد کمک‌های بلاعوض نمی‌دهند و کوبایی‌ها درحال‌حاضر در وضعیتی هستند که به بلاعوض نیاز دارند و چیز زیادی برای ارائه ندارند.» روابط امنیتی چین با کوبا نسبت به روسیه بسیار کمرنگ‌تر است. روسیه بر ارزش ژئوپلیتیک کوبا به عنوان همسایه نزدیک آمریکا تمرکز دارد و ناوگان‌های دریایی این کشور امسال دو بار در هاوانا پهلو گرفته‌اند. تجارت روسیه با کوبا نیز در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌های آمریکا و جنگ اوکراین افزایش یافته است.
گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد چین تلاش‌های خود را برای بهره‌برداری از موقعیت استراتژیک کوبا با ایجاد ایستگاه‌های شنود الکترونیکی در این جزیره از سر گرفته است. یک اندیشکده آمریکایی به عنوان مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در ماه ژوئیه امسال اشاره کرد: «نشانه‌های رو‌به‌رشدی وجود دارد که نفوذ اقتصادی و سیاسی چین ممکن است درهای بیشتری را برای نیروهای نظامی و اطلاعاتی آن در کوبا باز کند.» آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، نیز در سال گذشته گفت که عملیات جاسوسی چین در کوبا «نگرانی جدی» است.
با‌این‌حال، یک مقام وزارت خارجه آمریکا گفته است که دولت بایدن باور دارد «رویکرد دیپلماتیک آمریکا تلاش‌های چین برای گسترش و تقویت قدرت نظامی خود در سراسر جهان را کند کرده است». لئوگراند نیز اشاره کرده برخی در فلوریدا و واشنگتن مایل‌اند «چین را به عنوان تهدیدی در کوبا جلوه دهند؛ این برای کوبایی-آمریکایی‌های محافظه‌کار مفید است که همیشه به دنبال دلایلی برای بهبود ندادن روابط آمریکا و کوبا هستند و در جامعه سیاستگذاری گسترده‌تر، به نفع کسانی است که چین را تهدیدی جهانی می‌دانند.» به نظر می‌رسد علی‌رغم همکاری‌های امنیتی چین، روسیه و کوبا، کوبا همچنان در تنگنای اقتصادی شدیدی قرار دارد و ابرقدرت‌های حامی این کشور، علاقه چندانی به گسترش روابط اقتصادی خود با کوبا ندارند.
