آثار تغییرات آزمون حسابداران رسمی
در بیست و سومین دوره آزمون جذب حسابداران رسمی ۴۷۵۸ نفر برای این دوره از آزمون ثبت‌نام کرده‌اند و این بار برای اولین بار است که بعد از ۲۲ سال که آزمون به صورت متمرکز در تهران برگزار می‌شد، براساس مصوبه هیات تشخیص صلاحیت حسابداران رسمی که ریاست آن بر عهده خزانه‌دار کل کشور است، این آزمون در ۱۰ منطقه سراسر کشور، در تاریخ ۱۷ اسفندماه ۱۴۰۲برگزار شد.
تغییرات دیگری که در آزمون سال جاری رخ داده، بعد از ۲۲ سال، سوالات تشریحی درس حسابداری و قانون مالیات‌ها حذف شده و فقط درس حسابرسی هم به صورت تشریحی و هم تستی بود. طبق اعلام رئیس هیات تشخیص صلاحیت حسابداران رسمی، یکی از مهم‌ترین تغییراتی که در آزمون مشاوران مالیاتی ۱۴۰۲ صورت پذیرفته، در نحوه تعیین قبول‌شدگان آزمون است. این تغییر شامل اعمال قانون تسهیل است. بر این اساس برای تعیین سایر قبول‌شدگان، کسانی که ۷۰درصد امتیاز میانگین نمرات تراز حائزین یک درصد رتبه برتر را کسب کنند، بدون هیچ‌گونه محدودیتی پذیرفته خواهند شد.
در خصوص اعمال این تغییر، در آزمون حسابداران رسمی هنوز به طور رسمی اعلام نشده است. بدون شک هر گونه تسهیل در پذیرش و آزمون، مورد استقبال کلیه شرکت‌کنندگان قرار خواهد گرفت و حلقه مفقوده در این میان، سرنوشت نهایی حرفه‌ای این قبول‌شدگان است. با مروری بر آمارهای تخلفات انتظامی منتشر‌شده توسط جامعه حسابداران رسمی، می‌توان به این حلقه مفقوده رسید؛ حلقه مفقوده‌ای به نام «عدم داشتن تجربه حرفه‌ای مفید و موثر، قبل از شرکت در آزمون». پیش‌تر و در سال ۹۱ در نوشته‌ای که به نام «حسابداران رسمی، دیروز، امروز و فردا» منتشر شده؛ به شماره ۲۷۱۱ مورخ ۱۳۹۱.۰۵.۱۹، به‌تفصیل به این موضوع پرداخته شد؛ لیکن با توجه به عدم تغییر این مهم، صرفا به تکرار بخش کوچکی از آن نوشته اشاره می‌شود:
«... در سال‌های اخیر کسانی که حتی ۳سال سابقه کار حسابرسی دارند می‌توانند در آزمون مربوطه شرکت و در صورت قبولی نسبت به تکمیل سابقه مورد‌نیاز اقدام کنند. با نگاهی کوتاه به نحوه انتخاب مدیران حسابرسی در سازمان حسابرسی، به‌عنوان بزرگ‌ترین و تخصصی‌ترین مرجع حسابرسی در کشور، درخواهیم یافت که حسابرسان سازمان در بهترین شرایط بعد از ۱۰سال و پس از عبور از آزمون‌های رده‌های شغلی: حسابرس، حسابرس ارشد، سرپرست، سرپرست ارشد و مدیریت، و ارزیابی‌های متعدد، موفق به اخذ عنوان مدیر حسابرسی خواهند شد. این در حالی است که قبولی در آزمون مدیریت لازم، اما کافی نیست.
در سازمان مذکور حسابرسان با سمت سرپرستی حسابرسی، اولین تجربه‌های خود را در مدیریت آغاز و طعم مسوولیت‌پذیری و پاسخگویی را چشیده و علاوه بر تمامی توانایی‌های فردی خود، با کسب تجربه از مدیران مربوطه، نسبت به گسترش افق دید و حساسیت‌های خاص این حرفه آشنا می‌شوند. با توجه به موارد فوق، چگونه ممکن است شخصی با ۳سال سابقه کار حسابرسی و حتی پس از کسب ۳سال دیگر بعد از قبولی در آزمون را در سطح مدیر حسابرسی ارزیابی و به عنوان حسابدار رسمی معرفی کرد؟ بدون شک سهل‌انگاری در انتخاب اولیه، نه‌تنها موجب تضعیف حرفه حسابرسی خواهد شد بلکه تلاش‌های ۲۰ساله نهادینه کردن حسابرسی را در بلند‌مدت با مشکل مواجه خواهد کرد. بدیهی است کسب تجربه حسابرسی، سرپرستی و مدیریت حسابرسی در کسوت حسابدار رسمی، صرفا منجر به کاهش اعتبار حرفه‌ای و افزایش رویکردهای غیرحرفه‌ای و در نهایت تضعیف جامعه حسابداران رسمی خواهد شد. در این راستا اصلاح بند (و) ماده ۳ آیین‌نامه تعیین صلاحیت حسابداران رسمی و چگونگی انتخاب آن از «داشتن حداقل ۶سال سابقه کار حسابرسی و....» به «داشتن حداقل رده سرپرستی حسابرسی با ۳سال سابقه کار سرپرستی» ضروری است.
بررسی و ارزیابی سوالات آزمون‌های ۱۰ساله (۲۲ ساله) انتخاب حسابداران رسمی، توسط صاحب‌نظران و متخصصان مربوطه می‌تواند در تشخیص دلایل ناکامی عمده متقاضیان ثابت آزمون‌های فوق موثر باشد. انتخاب صرفا «آزمون‌محور» تنها در مورد کارهایی که نیاز به تجربه قبلی ندارند می‌تواند از کارآیی بالایی برخوردار باشد. بدیهی است چنانچه سخت‌ترین سوالات هم توسط خبره‌ترین طراحان سوال طرح شود، هیچ‌گاه نمی‌تواند جایگزین مناسب تجربه کاری مورد نیاز، جهت انتخاب مدیر حسابرسی به‌عنوان حسابدار رسمی باشد. در صورت اصلاح موارد پیشنهادی فوق و تغییر انتخاب «آزمون‌محور» به «تجربه‌محور»، بخش عمده متقاضیان ثابت (دارای تجربه لازم) آزمون‌های انتخاب حسابداران رسمی با مکانیزم جدیدی (مثلا اختصاص سهم مناسب و بالایی از حد نصاب قبولی به تجربیات قابل قبول متقاضیان، شامل سرپرستی و در سطح مدیریتی) خواهند توانست از ماراتن آزمون فوق عبور کنند.»
با توجه به موارد فوق، در آغازین سال‌های ورود به دهه سوم از عمر جامعه حسابداران رسمی ایران، تغییر اساسی در نحوه پذیرش متقاضیان این حرفه از «آزمون‌محور بودن» به «تجربه‌محور بودن» می‌تواند آثار فوق‌العاده‌ای در کاهش آمار تخلفات انتظامی و نیز کیفیت حسابرسی‌های انجام‌شده بر جا گذارد. به هر دلیلی و در صورت وجود مقاومت در برابر این تغییر، حداقل ایجاد آزمونی سالانه و مستقل برای آن دسته از متقاضیانی که دارای سوابق حرفه‌ای مستند و مفید بیشتر از ۱۰ سال و دارای سوابق سرپرستی حسابرسی و بالاتر هستند، می‌تواند تا حدود زیادی نقصان آزمون فعلی را برطرف کند. رشد و اعتلای حرفه حسابرسی، نیازمند داشتن شهامت ایجاد تغییرات مثبت و ارزیابی عملکرد ۲۲ سال گذشته، توسط پیشکسوتان واقعی این حرفه است.
