معرفی ایران به عنوان یک نمونه استثنایی در موفقیت تحریم‌ها
چرا تحریم‌ها شکست می‌خورد؟
در‌حالی‌که استفاده از ابزار تحریم در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است، یک اقتصاددان در تازه‌ترین اثر خود از اثر معکوس این رویه می‌گوید و در تلاش است توضیح دهد که چرا تحریم‌ها جز در موارد معدودی به اهداف خود نمی‌رسند. بر این اساس، آگاته دمارایس در کتاب «نتیجه معکوس» بیان می‌کند تحریم‌ها باید کوتاه، دارای اهداف کوچک، علیه یک کشور شریک، واضح و با همراهی متحدان آمریکا اعمال شوند تا بتوانند با موفقیت همراه شوند؛ در غیر این صورت تنها موجب وارد شدن کشورهای تحریم‌شده به فرآیندی می‌شود که نویسنده آن را واکسینه شدن نسبت به تحریم می‌نامد.
کتاب تازه‌منتشر‌شده «نتیجه معکوس: چگونه تحریم‌ها جهان را علیه ایالات متحده بازآرایی می‌کنند» توجه علاقه‌مندان به حوزه تحریم را به خود جلب کرده است. بر همین اساس، بنیاد بروکینگز در پادکست خود از نویسنده کتاب، آگاته دمارایس، دعوت به عمل آورد و در گفت‌وگویی دوستانه، او خلاصه‌ای از نظراتش در کتاب را برای شنوندگان ارائه داد. به طور کلی نویسنده معتقد است گسترش استفاده از ابزار تحریم تنها موجب شده مواضع ضدتحریمی کشورها و تدابیرشان برای دور زدن آنها افزایش پیدا کند و به‌زعم نویسنده این کار نتیجه‌ای جز بی‌اثر شدن ابزار تحریم به دنبال نخواهد داشت. نکته جالب اینجاست که او تحریم ایران را از معدود تحریمهای موفق در تاریخ تلقی می‌کند. کتاب این اقتصاددان توسط انتشارات دانشگاه کلمبیا منتشر شده است.
گسترش تحریم مفید نیست
شاید مهم‌ترین و تکان‌دهنده‌ترین بخش از سخنان دمارایس، گستره استفاده از تحریم است. به گفته او، در سراسر جهان بیش از ۱۰هزار فرد و بنگاه از ۷۰ کشور تا به امروز تحت تحریم قرار گرفته‌اند. به گفته او، اصلی‌ترین عاملی که این اجازه را به آمریکا می‌دهد تا بتواند دیگران را تحریم کند، هژمونی مالی آمریکاست که آن هم از رواج دلار نشات می‌گیرد. دلار آمریکا به‌تنهایی بیش از چهل‌درصد معاملات انجام‌شده در سطح جهان را به خود اختصاص داده است. به زعم نویسنده، از آنجا که دیپلماسی با کشورهایی چون روسیه راه به جایی نمی‌برد و از طرفی جنگ نیز اقدامی پرهزینه با عواقب نامعلوم به شمار می‌رود، در سال‌های اخیر شاهد آن هستیم که تحریم به ابزار دیپلماتیک مورد علاقه سیاستمداران آمریکایی تبدیل شده است. با‌این‌حال نویسنده کتاب به طور جدی اعتقاد دارد که تحریم‌ها ابزار ناکارآمدی هستند و این تکیه زیاد به تحریم صرفا موجب افت اثرگذاری و اهمیت آن در فضای بین‌المللی می‌شود. جالب اینجاست که دمارایس نمونه موفق تحریم در سطح بین‌المللی را تحریمهای ایران می‌داند و آن را از معدود موارد موفق تحریم یاد می‌کند.
درس‌ها از تحریم ایران
به‌زعم دمارایس، تحریمهای ایران موجب شد درآمدهای نفتی ایران با مشکل مواجه شود، سطح رفاه افت کند، و در نهایت به تلاش‌های دولت یازدهم برای توافق هسته‌ای در ازای توقف برنامه هسته‌ای، ختم شد. با‌این‌حال سایر تحریم‌ها نتوانسته‌اند توفیق تحریم ایران را کسب کنند. به‌زعم نویسنده درسی که این تجربه به ما می‌دهد این است که تحریم در وهله نخست باید با هدف محدود و به شکل همه‌جانبه باشد تا بیش‌ترین تاثیر را بر تحریم شنونده بر جای بگذارد و در وهله بعدی، همراهی سایر متحدان آمریکا را به همراه داشته باشد تا تحریم‌شونده نتواند آن را دور بزند.
چرا تحریم‌ها شکست می‌خورند؟
دمارایس با استفاده از مثال تحریم روسیه بر این نکته تاکید کرد که عمده تحریم‌ها با شکست مواجه شده‌اند و نتوانسته‌اند به اهداف خود دست پیدا کنند. او ۵ عامل مهم را برای اثرگذاری تحریم‌ها عنوان کرد. در اولیم گام، تحریم‌ها باید کوتاه باشند؛ هرچه تحریم کوتاه‌تر، تاثیر آن بیشتر. در گام دوم، نویسنده معتقد است تحریم باید اهداف کوچک و قابل‌دسترسی داشته باشد و قطعا از پس هدف بزرگی چون تغییر نظام‌های سیاسی برنمی‌آید. در گام سوم، دمارایس معتقد است تحریم کشورهایی موثر است که تحریم‌گر با آنها ارتباط اقتصادی قابل‌توجهی داشته باشد که تحریم این رابطه اقتصادی موجب فشار به تحریم‌شونده شود. چهارمین عامل مهم در اثرگذاری تحریم، داشتن آثار اقتصادی ملموس است. تحریم زمانی می‌تواند کشور تحریم‌شونده را مجاب به تسلیم کند که بتواند در تنور تورم بدمد، بحران ارزی راه بیندازد یا اتفاقاتی از این دست را به وجود بیاورد. در نهایت، اثرگذاری تحریم منوط به این است که متحدان آمریکا، علی‌الخصوص اتحادیه اروپا، در انجام این تحریم‌ها با آمریکا همراه باشند و هماهنگ با آن عمل کنند؛ در غیر این صورت تحریم‌ها راه به جایی نخواهند برد. نویسنده کتاب، تحریم ایران را نمونه موفق رعایت هر ۵ شرط مذکور می‌داند.
تحریم بد، واکسینه می‌کند
به گفته دمارایس، اثر استفاده بی‌رویه از تحریم مانند استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک است و موجب افت اثرگذاری آن می‌شود و مقاومت‌ها نسبت به آن را افزایش می‌دهد. در صورت عدم رعایت این ۵ عامل، کشورهای تحریم‌شونده با تدابیری که می‌اندیشند، علاج را قبل از وقوع حادثه مییابند و با ایجاد شبکه‌های مالی مستقل، کار خود را پیش می‌برند. دمارایس این رفتار را به واکسیناسیون تشبیه می‌کند و معتقد است روسیه و ایران تا حد زیادی دچار چنین وضعیتی هستند.
به گفته او کشورهای تحت تحریم به سه طریق می‌توانند تحریمهای آمریکا را دور بزنند. در وهله نخست آنها می‌توانند دلار را را کنار بگذارند که با توجه به گستردگی استفاده از آن در معاملات، اقدام دشواری است. در وهله دوم، آنها می‌توانند ساخت یک شبکه جایگزین سوئیفت را پیگیری کنند. چین این راه‌حل را از طریق راه‌اندازی شبکه «سیپس» پیگیری کرده است و حجم معاملات آن به یک‌صدم شبکه سوئیفت می‌رسد. در نهایت رمزارز بانک‌های مرکزی آخرین ابزاری است که کشورهای تحریم‌شده می‌توانند از آن استفاده کنند. چین نیز در توسعه چنین ابزاری پیشگام بوده و توانسته تا حد زیادی خود را نسبت به تحریمهای احتمالی مقاوم کند. با‌این‌حال این اقتصاددان جایگزین شدن یوآن چین با دلار آمریکا را دور از ذهن دانست و تاکید کرد تا زمانی که چین به کنترل حساب سرمایه ادامه می‌دهد، یوآن ظرفیت تبدیل شدن به ارز غالب بین‌المللی را نخواهد داشت و نمی‌تواند جایگزین دلار شود.
