سرنوشت مذاکرات محرمانه قدرت‌های بزرگ در مورد اوکراین به‌کجا می‌انجامد؟
معنای صلح اروپایی برای ایران
به نظر می‌رسد که منظور بورل از تحولات در میدان نبرد در خصوص ضدحملات اوکراینی‌‌‌ها باشد. در این خصوص روزنامه آمریکایی «واشنگتن پست»، شنبه ۱۰ تیر گزارش داد که ویلیام برنز، رئیس سازمان «سی‌‌‌آی‌‌‌ای»، ماه گذشته سفر محرمانهای به اوکراین داشت و در آن سفر رهبران اوکراین طرحی برای پایان‌‌‌دادن به جنگ به او ارائه دادند. به گفته این روزنامه، در این طرح اوکراین قصد دارد تا پایان سال‌جاری بیشتر قلمرو خود را که در تصرف روسیه است، بازپس گیرد تا مسکو مجبور به مذاکره برای صلح شود. یعنی اوکراین دست به ضدحملات خواهد زد. هرچند تا به امروز اوکراینی‌‌‌ها در ضدحملات خود برای بازپس‌‌‌گیری مناطقی که روسیه تصرف کرده است، توفیق آنچنانی نداشته‌‌‌اند که شاید دلیل آن به زعم مقامات کیف، عدم‌تحویل جنگنده‌‌‌های F۱۶ از سوی غرب باشد.
با وجودی که درباره بازه زمانی پایان جنگ هنوز هیچ تحلیل دقیقی در دست نیست اما به نظر می‌رسد که تابستان یعنی ماه‌‌‌های ژوئیه تا سپتامبر فرصت مناسبی برای تعیین سرنوشت جنگ باشد. زیرا در زمستان فضا سخت‌‌‌تر می‌شود و دو طرف در سرمای شدید و زمین‌های گل‌آلود نمی‌توانند عملیات‌‌‌های اثرگذاری داشته باشند. در چنین فضایی احتمالا سه ماه آتشین در انتظار جنگ روسیه و اوکراین باشد. در حال حاضر موقعیت روسیه و شخص پوتین در جنگ چندان مناسب نیست؛ چرا که این کشور هم به لحاظ اقتصادی هزینه‌‌‌های زیادی را متحمل شده و هم بعد از شورش یک‌روزه واگنرها به رهبری یوگنی پریگوژین شاهد انشقاق میان نیروهای نظامی در روسیه هستیم.
بنابراین بازه زمانی سه ماهه در جنگ روسیه علیه اوکراین بسیار تعیین‌کننده است؛ یک سناریو در این بین آن است که در این مدت زمان، موضع پوتین و روسیه در جنگ ضعیف‌‌‌تر شود و به تبع آن موقعیت داخلی رئیس کرملین نیز دچار چالش‌هایی شود. در چنین شرایطی پوتین به شدت نیاز دارد که به لحاظ حیثیتی و مشروعیتی در حوزه افکار عمومی و نخبگان کسب اعتبار کند که این مستلزم مذاکرات پایانی جنگ است تا بتوانند امتیازاتی را از اوکراینی‌‌‌ها و به‌ویژه غرب در حوزه تحریم بگیرند؛ مذاکرات محرمانهای که بورل نیز درباره آن صحبت کرده است. در این میان پرسش‌های مهمی مطرح است؛ اگر این اتفاقات تا سه ماه آینده در میدان جنگ و صحنه مذاکرات محرمانه رخ دهد، چه تاثیری بر مذاکرات هستهای، روابط ایران و غرب و همچنین مناسبات بین ایران و چین و روسیه خواهد داشت.
همچنین پایان یافتن معادله جنگ چه تاثیری بر همکاری‌‌‌ها و همگرایی‌‌‌های منطقه‌‌‌ای خواهد داشت. روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در گفت‌وگو با حشمت‌‌‌الله فلاحتپیشه، کارشناس مسائل بین‌الملل این موضوع را به بحث گذاشت. فلاحتپیشه با بیان اینکه جنگ اوکراین قبل از برجام تعیین‌تکلیف می‌شود، گفت: «این ناشی از سیاست روس‌‌‌ها و ضعف ما در سیاست خارجی است. زیرا در ایران یکسری اشتباهات باعث شد تا منافع ملی با جنگ اوکراین درگیر شود. بنابراین ما مشاهده می‌‌‌کنیم که آمریکایی‌‌‌ها و اروپایی‌‌‌ها نوعی بی‌‌‌اعتمادی را در قبال طرف ایران در پیش گرفته و تنش‌‌‌زدایی با ایران را به اتفاقات روسیه منوط کرده‌اند.» فلاحتپیشه معتقد است موضع اخیر کشورهای اروپایی که گفته‌‌‌اند به بند غروب ۲۶ مهر ماه در خصوص پایان تحریم‌‌‌های موشکی ایران پایبند نیستند، ناشی از مسائل مربوط به جنگ روسیه علیه اوکراین و تعمیق همکاری‌‌‌های نظامی تهران و مسکو است.
به گفته این کارشناس احتمالا بین روسیه و اوکراین یکسری مذاکرات پنهانی در حال شکل گرفتن است و سازمان سیا آمریکا در این رابطه چراغ سبز نشان داده است. فلاحتپیشه با اشاره به اینکه در تابستان شاهد مدیریت جنگ از سوی طرفین خواهیم بود، ادامه داد: «روسیه و اوکراین تلاش می‌کنند در این سه ماه مواضع خود را در میدان نبرد حفظ کنند اما در عرصه راهبردی‌‌‌تر، ترساندن طرف مقابل و سوق دادن آن به سمت مذاکره در دستورکار هر یک از طرفین خواهد بود.» این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه پوتین سعی دارد اروپا را از امکان شکل‌‌‌گیری یک تهدید نامتقارن هستهای بترساند، تاکید کرد: «پوتین امروز این موضوع را مطرح می‌کند که اگر کشورهای غربی به سمت براندازی وی حرکت کنند ممکن است با جنگ نامتقارن هستهای مواجه شوند.»
وی با تبیین این موضوع که در حال حاضر طرفین شرایط انتظار برای آتش‌‌‌بس را تمرین می‌کنند، گفت: «در این بین اگر از یکسو کشورهای غربی به این نتیجه برسند که سناریوی از بین بردن حکومت پوتین گزینه خوبی نیست و به جنگ نامتقارن هستهای منجر می‌شود و از سوی دیگر شخص رئیس‌‌‌جمهور روسیه نیز پی ببرد که ادامه جنگ ممکن است منجر به شورش داخلی شود، احتمالا به سمت توافق حرکت خواهند کرد.» به گفته این کارشناس دو نوع توافق مدنظر روسیه و مدنظر غرب مطرح است؛ وی افزود: «کشورهای غربی تلاش می‌کنند توافقی شبیه به توافق سال ۱۹۱۷ میلادی را به پوتین تحمیل کنند؛ توافقی که در پی آن، روسیه آن زمان تمام سرزمین‌‌‌های تسخیر شده را تحویل و سپس به جنگ پایان داد.»
فلاحتپیشه با تاکید بر اینکه امروز پوتین می‌‌‌داند که اگر چنین توافقی حاصل شود، مشروعیتش از بین می‌رود و شورش‌‌‌های چند سال گذشته احیا می‌شود، توضیح داد: «در مقابل، پوتین به دنبال توافقی است که در پی آن سرزمین‌‌‌های تازه تسخیر شده در جنگ اخیر را واگذار کند اما سرنوشت کریمه را به زمانی بعد از آتش‌‌‌بس موکول کند. » این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به اینکه اگر سناریوی مدنظر پوتین برای آتش‌‌‌بس محقق شود، سرنوشت روابط تهران و غرب و مذاکرات هستهای چه خواهد شد، گفت: «اوکراین به بزرگ‌ترین ضعف ایران در مذاکرات برجام تبدیل شده و با تضعیف هرچه بیشتر پوتین در جنگ، میز مذاکرات نانوشته ایران و آمریکا بیش از گذشته دچار نوسان و چالش شد.»
وی تاکید کرد: «اگر تعیین‌تکلیف جنگ اوکراین زودتر از مذاکرات هستهای صورت بگیرد؛ به این معناست که ایران زیان می‌کند.» به گفته فلاحتپیشه، احیای برجام از دو سال پیش قربانی جنگ اوکراین شد و بنابراین امروز مسوولان سیاست خارجی کشور تا دیر نشده باید مسیر مستقلی را برای حل اختلافات خود با آمریکا و اروپا در پیش بگیرند. این کارشناس مسائل بین‌الملل توضیح داد: «بعید نیست که پوتین اگر بخواهد از کمین‌‌‌گاه اوکراین بگریزد، هر امتیازی به غرب بدهد و در چنین شرایطی قطعا ایران در مذاکرات مسکو با غرب دچار چالش می‌شود.» وی افزود: «برای پوتین در چنین شرایطی، فقط مصون نگه داشتن قدرت و موقعیت خودش در اولویت است.» این کارشناس با تاکید بر اینکه تعمیق همکاری‌‌‌های نظامی تهران و مسکو طی جنگ بهتر می‌توانست مدیریت شود، توضیح داد: «این عدم‌مدیریت، ایران را به اوکراین ربط داد و اجماع‌‌‌نظر کشورهای اروپایی در خصوص پایان نیافتن تحریم‌‌‌های موشکی تهران در اکتبر سال‌جاری نیز به خاطر همان مساله اوکراین است.» فلاحتپیشه تاکید کرد: «در چنین شرایطی همان‌طور که ذکر کردم ایران باید هرچه سریع‌تر یک سازوکار مستقلی در زمینه اختلافاتش با غرب تعریف کند.»
رئیس اسبق کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس در نهایت با اشاره به اینکه انتقادهایی نیز به غرب وارد است، تشریح کرد: «اروپایی‌‌‌ها و آمریکایی‌‌‌ها اشتباه کردند که موضوع برجام را تحت‌‌‌الشعاع یکسری مسائل از جمله مسائل داخلی ایران قرار دادند. زیرا در غیر‌این صورت مساله برجام خیلی زودتر می‌توانست به نتیجه برسد.»وی افزود: «ایران شفاف‌‌‌ترین تنش‌‌‌زدایی خود را با اروپا بر سر برنامه موشکی‌‌‌اش انجام داده است ولی اگر اروپایی‌‌‌ها در مهرماه امسال با پایان تحریم‌‌‌های موشکی ایران مخالفت کرده و برجام را نقض کنند، ایران نیز احتمالا به گونه دیگری با آنها رفتار خواهد کرد و شاید بُرد موشک‌‌‌های هایپرسونیک و دیگر موشک‌‌‌های جدیدش را به بالای ۲هزار کیلومتر افزایش دهد.»
