ضرورت تغییر شیوه‌های حکمرانی در ایران
به گزارش روابط‌عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دومین دوره مدرسه حکمرانی و قانون‌گذاری شهید مدرس (ره) به همت دفتر مطالعات حکمرانی این مرکز در حال برگزاری است. در اولین جلسه از سلسله جلسات این دوره که با عنوان «حکمرانی و سیاستگذاری رفتاری» برگزار شد، علیرضا چیت‌سازیان، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع)، حضور یافت و به تبیین مبانی سیاستگذاری پرداخت. چیت‌سازیان در این نشست هدف نهایی از سیاستگذاری و خط مشی‌گذاری را تغییر رفتار عموم مردم دانست و اظهار کرد: ایجاد چنین تغییری نیازمند ابزارهایی است که این ابزارها تا حدود ۲۰ سال گذشته مبتنی بر اقتدار، تشویق و تنبیه اقتصادی، یادگیری و استفاده از نمادهای فرهنگی بوده است.
او به تبیین هر یک از این ابزارها پرداخت و گفت: ابزار اقتدار که عامه مردم به آن دستور می‌گویند، نوع سنتی و فضایی است و نگاه از بالا به پایین دارد. ابزار تشویق و تنبیه اقتصادی بر بخشی از جامعه اثرگذار است و در دهک‌های بالا اثر معکوس دارد. ابزار یادگیری هزینه‌بر و زمان‌بر است و با اینکه اجرای آن سخت تلقی می‌شود، اما اثر پایدار بر جامعه دارد. ابزارهای نمادین هم به‌صورت گسترده قابل استفاده نیستند و جامعه هدف باید درگیر لایه ارزشی باشد و سیاستگذار قدرت اقناع بالایی نیاز دارد. عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) بیان کرد: از سال ۲۰۱۰ به بعد در کابینه انگلستان الگوی جدیدی تحت‌تاثیر تحولات علمی این کشور شکل گرفت که از آن به «انتخاب شناختی» یاد می‌شود و بر پایه علم روانشناسی، ابزارهای جدیدی برای سیاستگذاری به جامعه معرفی شد. او ادامه داد: مطابق این الگو، انسان موجودی حسابی است که دارای بعد نمادین است؛ پس انسان‌ها ظرفیت یادگیری دارند.
بعد دیگر این بود که انسان‌ها برای تصمیم‌گیری از دو سیستم استفاده می‌کنند؛ تصمیم‌گیری در سیستم اول سریع، شهودی، ناخودآگاه و خودکار است و انسان غیرمحاسبه‌گرانه تصمیم می‌گیرد. سیستم دیگر این است که افراد برای موضوعات سخت‌تر از آن استفاده می‌کنند که نیاز به فکر دارند. چیت‌سازیان توضیح داد: در رویکرد رفتاری گفته می‌شود که شما معماری انتخاب انجام دهید؛ بدان معنا که سیستم را جوری معماری کنید و بچینید که مردم کاری را که شما فکر می‌کنید درست است انتخاب کنند. پس می‌توان دریافت که در اینجا کار حکمران و سیاستگذار، معماری انتخاب است. او در پایان سخنان خود به تشریح انواع ابزارهای رفتاری در سیاستگذاری و مصادیق آن در حوزه حکمرانی و قانون‌گذاری پرداخت.
دومین جلسه از سلسله جلسات این دوره از مدرسه حکمرانی و قانون‌گذاری شهید مدرس (ره) نیز به تشریح «حکمرانی در نهج‌البلاغه» اختصاص داشت و علیرضا افضلی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق(ع) میهمان این نشست بود. افضلی به تبیین حکمرانی مطلوب از دیدگاه امام علی(ع) پرداخت و بیان کرد: از دیدگاه حضرت علی (ع) حکمرانی زمانی مطلوب است که چهار هدف در آن رعایت شود؛ گرفتن مالیات، جنگ با دشمنان، فراهم بودن شرایط برای کسانی که می‌خواهند صالح شوند و عمران و آبادی شهر و کشور. او بیان کرد: لازمه تحقق این اهداف این است که حکمرانی در راستای عبودیت بوده و جایگاه حقوقی مردم در جامعه مشخص باشد. عضو هیات علمی دانشگاه امام
صادق (ع) ادامه داد: در حکمرانی مطلوب، حکمران باید بتواند نسبت به مردم رحمت و عطوفت و محبت داشته باشد و در تعامل با مردم با عفو و صفح رفتار کند. به این معنی که در برخی موارد، مردم را ببخشد و در مواردی نیز اعمال آنان را نادیده بگیرد. او ادامه داد: حکمران در سیستم حکمرانی مطلوب باید بتواند عیوب مردم خود را بپوشاند و در انجام امور میانه‌رو باشد. تکبر و خودبزرگ‌بینی نسبت به خود در این نوع حکمرانی جایی ندارد. افضلی ویژگی دیگر حکمرانی مطلوب را نظارت مردم بر حکومت دانست و گفت: همچنین حکمران باید زمانی برای حل مشکلات و صحبت رودررو با مردم بگذارد، به‌طوری‌که آنان با او احساس راحتی کرده و مشکلات خود را به‌راحتی بیان کنند.
در سومین جلسه از این دوره مدرسه حکمرانی، سیدمجتبی امامی، دیگر عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع)، در جمع پژوهشگران و شرکت‌کنندگان در این دوره حضور یافت و درباره «الگوها و مدل‌های ارزشیابی در نظام حکمرانی و قانون‌گذاری» سخنرانی کرد. امامی در ابتدای این نشست به تعریف ارزشیابی برنامه و اهمیت آن پرداخت و اظهار کرد: ارزشیابی جزو لاینفک زندگی ماست. در واقع ما در زندگی برای تصمیم‌گیری‌های بهتر، تصویرسازی می‌کنیم و در تصویرسازی، ما نیاز به ارزیابی شرایط و تجربه‌های پیشین داریم. او با اشاره به اهمیت ارزشیابی گفت: ارزشیابی برنامه یعنی از ارزیابی امور روزمره و غریزی، به‌سمت ارزیابی حرفه‌ای و امور نظام‌مند حرکت کنیم و از آن برای گرفتن تصمیمات بهتر و خطای کمتر در تصمیم‌گیری استفاده کرد.
در چهارمین جلسه از این دوره مدرسه حکمرانی، علیرضا نصر اصفهانی، پژوهشگر دفتر مطالعات بنیادین حکمرانی مرکز پژوهش‌های مجلس، حضور داشت و به تبیین «جایگاه آینده‌نگری و آینده‌پژوهی در حکمرانی و قانون‌گذاری» پرداخت. نصر اصفهانی در این نشست با اشاره به اینکه شیوه‌های حکمرانی در دنیا از سال ۲۰۰۰ در حال تغییر است، اظهار کرد: حکومت کردن با شیوه‌های کنونی غیرممکن شده و چنانچه بخواهیم با روند کنونی پیش برویم، شکست می‌خوریم. او بیان کرد: اگر بخواهیم حکمرانی آینده‌پذیر داشته باشیم، باید بتوانیم فرصت‌ها را از دل تهدیدها دنبال کنیم. در آینده مسائل پیچیده‌تر و زیادتری پیش رو خواهیم داشت و حکمران آینده باید بتواند با توجه به این تغییرات حکمرانی کند.
پژوهشگر دفتر مطالعات بنیادین حکمرانی این مرکز ویژگی‌های حکمران آینده را برشمرد و اظهار کرد: حاکمان آینده باید بدانند که جهان در حال تغییر است، چالش‌ها و مسائل کشور در آینده را بشناسند، با اندیشکده‌ها تعامل کنند، اکوسیستم موضوعات را بدانند و تفکر سناریویی داشته باشند. متین عامری، کارشناس پژوهشکده مطالعات فناوری ریاست‌جمهوری، نیز در پنجمین جلسه این دوره مدرسه حکمرانی که با عنوان «درآمدی بر چیستی حکمرانی در عصر نوین» برنامه‌ریزی شده بود، با بیان اینکه حکمرانی در حقیقت بستری مدیریتی است، اظهار کرد: بنا به تحقیقات انجام‌شده، منابع عامل پیشرفت در دولت‌ها بوده‌اند.
