معاون مرکز مبادله ارز و طلا معرفی کرد
ابزار تنظیم انتظارات ارزی
عكس: صبا طاهریان
بررسی‌ها نشان می‌دهد از سال‌های گذشته تاکنون روسای کل بانک مرکزی به‌دفعات اقدام به ورود به بازار ارز کردهاند که در بسیاری از این موارد فعالیت بانک مرکزی در معاملات ارزی به صورت غیررسمی بوده و از اعلام رسمی آن جلوگیری شده که در نتیجه این امر مشکلات عدیده‌ای برای مسوولان وقت نهاد بازارساز به وجود آمده است. از اسفند‌ماه گذشته بازوی بازارساز بانک مرکزی تحت عنوان «مرکز مبادله ارز و طلای ایران» فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. هدف از ایجاد این مرکز، ساماندهی مشکلات معاملات ارزی رسمی و غیررسمی کشور نظیر نحوه تخصیص ارز دولتی به سرفصل‌های گوناگون و همچنین ایجاد ابزارهای معاملاتی مختلف بیان شده است. گفتنی است سازوکاری که امروز از آن با عنوان مرکز مبادله ارز و طلای ایران یاد می‌شود مدل به‌روز‌رسانی‌شده بازار متشکل ارز ایران بوده که قدرتمندتر شده و از اختیارات بیشتری بهره‌مند است. «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با مسعود توکلی، معاون بازار مرکز مبادله ارز و طلای ایران، به بررسی و تشریح فلسفه وجودی و وظایف این مرکز پرداخته است.
به عنوان سوال نخست، کمی در خصوص ایده شکل‌گیری بازار متشکل ارز ایران و مرکز مبادله ارز و طلای ایران توضیح دهید؟
بانک مرکزی همیشه به منظور مدیریت در تامین نیازهای ارزی و فراهم کردن آرامش در این بازار حضور داشته است؛ اما به دلیل عدم‌وجود سازوکار رسمی و سازماندهی‌شده در بازار غیررسمی ارز، بعضا مشکلات مختلفی برای مدیران آن به وجود آمده است. از سوی دیگر، سازوکار تخصیص منابع ارزی به سرفصل‌های مهم و موردنیاز مردم نیز نیازمند تغییر و تحول بوده است؛ چرا که در بسیاری از موارد به دلیل طولانی بودن فرایند تخصیص ارز و نیاز فوری ذینفعان در دریافت ارز، بسیاری از شرکت‌ها اقدام به تامین منابع موردنیاز خود از بازار غیررسمی می‌کردند. علت ایجاد بازار متشکل ارز ایران در زمان مدیریت دکتر عبدالناصر همتی، در راستای دستیابی به سازوکاری شفاف و قابل‌مدیریت در بازار بوده است؛ اما با تداوم فعالیت بازار مذکور، کمبودها و محدودیت‌های آن مشخص شده و نیاز به بهروزرسانی این مرکز نمود پیدا کرد.
در ابتدا شورای پول و اعتبار محدوده فعالیت بازار متشکل ارز ایران را به طور مشخص در زمینه اسکناس ارز مشخص کرده بود تا در آن، کارگزاران بازار که مشتمل بر بانک‌ها و صرافی‌های بانکی و تضامنی بودند، با فروش ارزهای صادرکنندگان در این بازار، زمینه‌ساز ایجاد یک بازار رسمی ارز شده و در سوی دیگر، متقاضیان در محدوده سرفصل‌های تعیین‌شده، اقدام به دریافت ارز با نرخ‌های کشف‌شده در این بازار کنند. محدودیت فعالیت در زمینه اسکناس در کنار محدودیت سرفصل‌های مشخص‌شده و همچنین لزوم ورود به بازار طلا که ارتباط مستقیمی به ارز دارد و همچنین لزوم ایجاد و تنوع‌بخشی به ابزارهایی مبتنی بر ارز و طلا را می‌توان از جمله علل بهروزرسانی این بازار خواند؛ اما با روی کار آمدن دکتر محمدرضا فرزین، زمزمه‌هایی از ایجاد مرکزی با اختیارات بیشتر مطرح شد تا نه فقط در حوزه معاملات ارزی اسکناس بلکه در زمینه حوالجات ارزی و مسکوکات و فلزات گرانبها نیز به فعالیت بپردازد.
از اوایل اسفند‌ماه سال گذشته مرکز مبادله ایران در جهت حل و فصل اولین محدودیت ذکر شده که تسهیل و تسریع در تامین نیازهای ارزی خدماتی (مبتنی بر اسکناس) است، با انتشار لیست ۶۳گانه سرفصل‌های جدید ارزی و اصلاح و بهروزرسانی فرایند تخصیص آن، فعالیت خود را به صورت رسمی آغاز کرد. از طرف دیگر و در خصوص تالار حواله ارزی مرکز، تمامی شرکت‌های صادراتی (ارزآور) کشور که در حوزه‌هایی به غیر از نفت و گاز فعالیت می‌کنند، ارز خود را در این تالار عرضه می‌کنند؛ از جمله این شرکت‌ها می‌توان به شرکت‌های ذیل ایمیدرو، شرکت‌های فلزی و فولادی، شرکت‌های پتروشیمی، شرکت‌های دانش‌بنیان، صنایع شیمیایی و صنایع دستی اشاره کرد.
درباره ساختار کنونی مرکز مبادله ایران توضیح دهید که در حال حاضر چه فعالیتی می کند؟
هم‌اکنون حوزه‌های تحت پوشش مرکز مبادله ایران را می‌توان در دو بخش «تالار ارز خدماتی» و «تالار حواله ارز» خلاصه کرد که البته «تالار مسکوکات و فلزات گرانبها» نیز در آینده نزدیک به اینها اضافه خواهد شد. بخش مدیریت سرفصل‌های ارز خدماتی را می‌توان در نیاز‌سنجی در بخش تقاضا و شناخت تقاضای واقعی، آنالیز بازار و بررسی حجم موردنیاز هر یک از سرفصل‌های مصوب بانک مرکزی توضیح داد. مرکز مبادله ایران یک مرکز زنده و پویاست که با بررسی نیازهای دقیق ارزی، وظیفه اتصال عرضه‌کننده با متقاضی را بر عهده دارد. رئیس کل محترم بانک مرکزی تاکید بسیار زیادی بر فرآیند شناسایی و آنالیز بازار داشته است؛ چرا که یکی از مهم‌ترین اهداف مرکز مبادله ایران پوشش حداکثری نیازهای ارزی واقعی مردم است. تالارهای مرکز مبادله ایران محل تلاقی دو بخش عرضه و تقاضای بازار است. برقراری ارتباط میان خریدار و فروشنده، نحوه سفارش‌پذیری، نحوه قیمت‌گذاری، مدیریت سفارشات و تامین حداکثری نیازهای ارزی واقعی را می‌توان از ماموریت‌های تالارهای ارزی مرکز مبادله ایران خواند. هم‌اکنون بیشتر تمرکز مجموعه مدیریتی مرکز مبادله ایران، بر افزودن ابزارهای گوناگون و توسعه تالار معاملاتی است.
باور عموم بر این است که جهت‌دهی نرخ در بازار غیررسمی کلید می‌خورد، این موضوع را قبول دارید؟
البته معاملات غیررسمی در بازار ارز بسیار جریان‌ساز است؛ اما نکته قابل‌تامل اینکه کلیه معاملات اسکناس غیررسمی از ۵ درصد کل حجم بازار بیشتر نبوده و این معاملات عمق بسیار کمی دارند؛ به طور مثال، یک فعال و متقاضی ارز نمی‌تواند در بازار آزاد رقمی فرضی معادل یک‌میلیون دلار را از عرضه‌کنندگان بازار غیررسمی در یک روز جمع‌آوری کند؛ اما خبر ورود چنین تقاضایی به بازار به‌سرعت در میان دیگر معامله‌گران پیچیده و زمینه‌ساز رشد قیمت می‌شود که نشان از عمق بسیار کم آن بازار دارد. مرکز مبادله ایران با برطرف کردن موانع موجود در زمینه تخصیص ارز به سرفصل‌های تعیین‌شده، توانسته از حضور شرکت‌های مختلف متقاضی ارز به بازار غیررسمی جلوگیری کند؛ از جمله آمار قابل‌توجه می‌توان به تخصیص حدود ۹۱میلیون یورو ارز خدماتی، طی کمتر از ۳ ماه در این مرکز اشاره کرد که بررسی‌ها نشان داده است پیش از تاسیس مرکز مذکور و تسهیل فرایند تخصیص ارز به متقاضی واقعی، بیش از نیمی از این رقم از طریق معاملات غیررسمی تامین می‌شده است که نشان می‌دهد تا چه اندازه می‌توانسته بر ایجاد التهاب و تلاطم بر بازار موثر باشد.
بخش دیگری از منابع ارزی که شاید برای عموم مردم مورد توجه قرار می‌گیرد، اعطای ارز سهمیه‌ای است؛ چرا باید ارز سهمیه‌ای در نظر گرفته شود؟
همان‌طور که عرض شد، یکی از ماموریت‌های بانک مرکزی تامین نیازهای ارزی واقعی مردم است که در قالب مجموعه مقررات ارزی پیش‌بینی‌شده است؛ اما به هر دلیل ممکن است نیازی یا احصا نشده باشد یا ذینفعی یک نیاز ضروری و آنی داشته باشد که همان فرصت محدود را هم برای ارائه اسناد مثبته نداشته باشد؛ بنابراین، با همان رویکرد جذب حداکثری نیازهای ارزی، سرفصلی تحت عنوان نیازهای ضروری یا سایر نیازها (کدهای ۵۶ و ۲۴) با ارائه حداقل مدارک (تنها کارت ملی) تمهید شد تا پاسخگوی این‌گونه نیازها باشد. از این رو، هر صرافی در طول روز تا سقف مشخص‌شده (۱۰۰هزار یورو در گذشته و ۱۵۰هزار یورو در حال حاضر) می‌تواند از مرکز مربوطه ارز خریداری کرده و آن را با قیمت صرافی ملی در روز به متقاضیان بفروشد. در سوی دیگر، خریداران نیز می‌توانند با ارائه کارت ملی خود تا سقف ۲هزار یورو یا معادل آن به دیگر ارزها، هر ۳۶۵ روز یک بار با نرخ مذکور اقدام به خرید کنند.
مدل کسب‌و‌کار خرید ارز سهمیه‌ای در فروردین‌ماه سال جدید دستخوش تغییر شده و در مدل جدید، افراد باید در یکی از بانک‌ها اقدام به افتتاح حساب ارزی کرده و صرافی فروشنده نیز مبلغ را از حساب ارزی خود به حساب ارزی متقاضی انتقال خواهد داد. گفتنی است که خریدار پس از ۵ روز قادر است ارز خریداری‌شده را به صورت اسکناس از بانک خود دریافت کند.
در برخی مواقع به نظر می‌رسد که صرافی‌ها با اتمام ارز سهمیه‌ای یا عدم موجودی ارز برای فروش به مشتریان روبه‌رو می‌شوند. علت این امر چیست؟
با توجه به افزایش سقف خرید روزانه صرافی‌ها از ۱۰۰هزار به ۱۵۰هزار یورو در روز، می‌توان گفت به غیر از روزهایی که سامانه با اختلال روبه‌رو بوده یا تغییراتی در دست انجام بوده که مجموع آنها کمتر از ۳-۴ روز در تمام این مدت بوده است، هیچ روزی نبوده که فروش ارز به صرافی‌ها در مرکز مبادله ایران در جریان نبوده باشد؛ اما فرآیند بازار به این شکل است که هر یک از صرافی‌های متقاضی خرید ارز، حجم و رقم موردنظر خود را در سمت تقاضای سامانه معاملاتی مرکز اعلام کرده و در صورتی که رقم پیشنهادی آنها با نرخ عرضه بازار هماهنگ باشد به آنها ارز فروخته خواهد شد. در مواردی مشاهده شده صرافی‌ها عدم خرید ارز به دلیل ناهماهنگی با نرخ عرضه را با عدم‌عرضه از سوی مرکز اشتباه برداشت کردهاند.
درخصوص سکه عرضه‌شده از سوی بانک مرکزی این‌گونه مطرح می‌شود که عیار این سکه با سکه‌های معمول بازار متفاوت است؛ آیا این موضوع صحت دارد؟
در زمینه مسکوکات ارائه‌شده از سوی مرکز مبادله ایران باید گفت سکه‌های فروخته‌شده همگی ضرب‌شده توسط بانک مرکزی کشور بوده و خواهند بود و بانک مرکزی نیز در زمینه ضرب سکه، استاندارد مشخص خود را دارد و هیچ سکه‌ای از خزانه بانک مرکزی خارج نمی‌شود مگر اینکه از استانداردهای مربوطه برخوردار باشد. پس اینکه در مواردی مساله تفاوت عیار سکه‌های فروش‌رفته در مرکز مبادله ایران، با دیگر سکه‌ها مطرح می‌شود، خلاف واقع است.
پیش از این معاونان بانک مرکزی فعالیت‌هایی جهت ورود به بازار آتی ارز داشتند و از سوی دیگر در مواردی صحبت از کانال‌هایی در فضای مجازی می‌شود که اقدام به نرخ‌دهی در بازار آتی می‌کنند. با توجه به اهمیت معاملات آتی در مسیریابی نرخ‌های روزانه، سوال اینجاست که برنامه مرکز مبادله ایران در زمینه معاملات آتی چیست؟
همان‌طور که گفته شد، انتشار ابزارهایی مبتنی بر ارز و طلا نیز جزو ماموریت‌های مرکز مبادله ایران است که یکی از این ابزارها، معاملات آتی ارز است. با توجه به تاکید رئیس کل محترم بانک مرکزی نسبت به این امر، بسط و توسعه این امکانات از برنامه‌های مهم مرکز مبادله ایران به شمار می‌رود؛ چرا که هرچه ما بتوانیم در زمینه ابزارسازی پیشرفت کنیم، کمک شایانی به مدیریت بازار کرده‌ایم. از ضعف‌های حال حاضر اقتصاد کشور می‌توان به همین کمبود ابزار اشاره کرد. در حال حاضر، همکاران طرح و توسعه در حال بررسی و تدوین این ابزارها هستند که به محض نهایی شدن طرح و تایید بانک مرکزی منتشر و اطلاع‌رسانی خواهد شد. از سوی دیگر ایجاد بستری برای انجام معاملات آنها نیازمند ایجاد تغییراتی در سامانه معاملاتی است که تغییرات و تمهیدات برای این منظور نیز در دست اقدام است.
