مرکزپژوهش‌های مجلس بررسی کرد
توسعه مشارکت با بودجه شهروندی
بودجه شهروندی چیست؟
در سالهای گذشته همواره نهادهای مختلف دولتی از فعالیت‌های رسانه‌های معاند گله‌مند بوده و معتقدند این رسانه‌ها موجب کوچک شمرده شدن دستاوردهای آنها می‌شوند. در چنین شرایطی این پرسش مطرح است که دلیل آسیب‌پذیری نهادهای مختلف دولتی در برابر فعالیت‌های رسانه‌ای چیست؟ اگر بر این عقیده باشیم که مشکل از عملکرد نهادها نبوده و و اخبار منتشر‌شده از رسانه‌ها کذب است پس گام نهادن در مسیر شفافیت اطلاعات می‌تواند راه‌حلی برای این مشکل باشد. تهیه و انتشار بودجه شهروندی یکی از ابزارهای افزایش شفافیت است. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، بودجه شهروندی به سندی گفته می‌شود که با زبانی ساده و غیرفنی و در قالب اشکال و نمودارهای جذاب و کاربردی جهت شناخت بهتر مردم از بودجه عمومی طراحی و منتشر می‌شود.
این سند در راستای افزایش بلوغ شهروندی و با اهداف بهبود مشارکت عمومی از سوی دولت یا مجلس تنظیم شده و در سطح گسترده منتشر خواهد شد. هدف از تهیه بودجه شهروندی کمک به درک مردم از مفاد بودجه با زبانی ساده و قابل‌فهم است. دلیل این مساله نیز آن است که متن بودجه عمومی که دولت تقدیم مجلس می‌کند، به دلیل زبان تخصصی و فنی و حجم بالایی که دارد، قابل‌درک برای شهروندان نیست. به عبارتی می‌توان گفت بودجه شهروندی منجر به بهبود شفافیت مالی دولت و به تبع افزایش اعتماد و مشارکت عمومی تدوین می‌شود. هدف اصلی از بودجه شهروندی افزایش دانش شهروندان در مورد چرایی و چگونگی فعالیت‌های دولت است.
تفاوت بودجه عمومی و بودجه شهروندی
در بررسی چرایی تنظیم و انتشار بودجه شهروندی این پرسش مطرح است که با وجود بودجه عمومی چه نیازی به تنظیم بودجه شهروندی وجود دارد؟ برای پاسخ به این پرسش باید به بررسی تفاوت این دو بودجه پرداخت. این گزارش بیان می‌کند بودجه عمومی شام اقلام و اسناد مهمی است که ترجیحات و اولویت‌های سیاسی، مالی، اقتصادی و اجتماعی را منعکس می‌کنند. به عبارتی بودجه کل کشور برنامه مالی دولت است که برای یک سال مالی تهیه و حاوی پیش‌بینی درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار و برآورد هزینه‌ها برای انجام عملیاتی است که منجر به نیل سیاست‌ها و هدف‌های قانونی می‌شود. این از تعاریف برمی‌آید که سند بودجه عمومی سندی رسمی با زبانی فنی و پیچیده است که دولت تنظیم و به مجلس تقدیم می‌کند.
در‌حالی‌که بودجه شهروندی سندی است که به دولت و مجلس با زبان ساده و غیرفنی و البته با استفاده از اشکال و نمودارها تنظیم و جهت شناخت و درک بهتر مردم از بودجه در سطح جامعه منتشر می‌کنند. بودجه عمومی شامل اطلاعات دقیق و جزئی در مورد هزینه‌ها و درآمدهاست، در‌حالی‌که بودجه شهروندی به طور مختصر اما دقیق و شیوا شهروندان را در جریان تامین منابع و اولویت‌های هزینه‌ای دولت قرار می‌دهد. نکته جالب آنکه در کشورهایی که بودجه شهروندی از اهمیت بالایی برخوردار است، رویکردی تحت عنوان بودجه‌ریزی شهروندمحور وجود دارد. می‌توان گفت بودجه‌ریزی شهروندمحور اساسا یک تکنیک بودجه‌ریزی است که در آن شهروندان به طور مستقیم یا غیرمستقیم در فرایند تنظیم، تصویب، اجرا و ارزیابی بودجه مشارکت می‌کنند.
متولی تنظیم بودجه شهروندی
مطالعات انجام‌شده در مرکز پژوهش‌های مجلس بیانگر آن است که بودجه شهروندی معمولا از سوی دولت با همکاری وزارتخانه‌ها تنظیم می‌شود. بنابراین پیشنهاد این است که در کشور ما به دلیل آنکه سازمان برنامه و بودجه در دولت متولی اصلی تدوین لایحه عمومی کشور است، کارگروهی در سازمان برنامه و بودجه، تهیه بودجه شهروندی را در دستور کار قرار دهد که هم‌زمان با ارائه لایحه دولت، یک بودجه شهروندی نیز تهیه شود و در اختیار عموم مردم قرار بگیرد. همچنین پس از تصویب و قانونی شدن بودجه و تایید آن از سوی شورای نگهبان نیز بودجه شهروندی مصوب آن سال تهیه و تدوین شود. البته این نکته نیز قابل‌توجه است که برخی از کشورها مانند آمریکا و تانزانیا برای تدوین بودجه شهروندی خود از نهادهای مدنی و دانشگاهی کمک می‌گیرند. به این مفهوم که تیمی متشکل از نهادهای مدنی و دانشگاه‌های منتخب برای طراحی و انتشار بودجه شهروندی به دولت و مجلس کمک می‌کند.
این سبک همکاری شبکه‌ای تیم‌گونه بین دولت، مجلس و نهادهای مدنی، دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و اندیشکده‌ها نه‌تنها بر کیفیت بودجه شهروندی کمک می‌کند، بلکه بر مشروعیت این سند می‌افزاید و در مرحله انتشار بودجه شهروندی می‌توان از کمک‌ها و حمایت‌های این نهادهای مردمی و دانشگاهی بهره برد. پس از تنظیم بودجه شهروندی این سند توسط افراد و نهادهای مختلفی مورد بررسی قرار می‌گیرد. برای مثال در فرانسه اداره بودجه هرساله یک بررسی رسمی از رضایت نمایندگان مجلس از اسناد بودجه انجام می‌دهد و پیشنهادهایی را برای بهبود اسناد و شیوه‌های گزارش‌شده جمع‌آوری می‌کند. همچنین کمیته‌های مالیه عمومی در مجلس ملی و سنا نیز بازخورد غیررسمی منظمی را در مورد شایستگی و محدودیت‌های گزارش‌های مالی ارائه می‌کنند.
مزایا و محتوای بودجه شهروندی
بودجه شهروندی فواید و مزیت‌های زیادی دارد. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، فواید و کارکردهای بودجه شهروندی در ۹ محور توضیح داده می‌شود. اعتماد عمومی، ارتقای مشارکت عمومی، کاهش نارضایتی عمومی، تربیت شهروندانی بالغ، افزایش پاسخگویی به ملت، افزایش شفافیت مالی در دولت، کاهش فساد، تقویت معاملات دولت و مجلس با نهادهای مدنی و دانشگاهی، افزایش کیفیت بودجه براساس مطالبات مردم از جمله فواید تنظیم و انتشار بودجه شهروندی است. همان‌گونه که صندوق بین‌المللی پول تاکید می‌کند، بودجه شهروندی باید یک راهنمای خلاصه و ساده برای عموم مردم بوده و در زمان بودجه سالانه به طور گسترده توزیع شود. اما این بودجه شامل چه اطلاعاتی است؟
اطلاعات موردنیاز در بودجه شهروندی شامل مفروضات اقتصادی زیربنای بودجه، فرآیند بودجه، مجموع درآمدها، اولویت‌ها در تخصیص و هزینه، اقدام‌های جدید و قابل‌توجه، اطلاعات خاص در مورد اهداف و برنامه‌ها، اصلاحات بودجه و اطلاعات تماس جهت پیگیری شهروندان است. همچنین جداول تنظیم‌شده در این بودجه باید شامل مواردی مانند درصد تولید ناخالص داخلی، توزیع و تغییر در توزیع هزینه‌ها براساس عملکرد، توزیع درآمد و هزینه براساس وزارت‌خانه، توزیع درآمدها بر اساس منبع، تقسیم هزینه‌ها در سطوح مختلف دولت و تقسیم هزینه‌ها در برنامه‌های اصلی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی باشد. به صورت کلی می‌توان گفت در صورت آنکه تخصص منابع بهینه هدف اصلی نهادهای ارائه‌دهنده خدمات عمومی باشد، تهیه و تنظیم و سپس انتشار آن می‌تواند گام مهمی در زمینه شفافیت مالی و ارائه خدمات عمومی به مردم باشد.
