رشد ماهانه نسبت چکهای برگشتی به مبادله‌ای ثابت ماند
کاهش استفاده از مهم‌ترین سند تجاری
اما از سوی دیگر، براساس گزارش منتشرشده در آخرین ماه فصل بهار، چکهای مبادله‌شده از لحاظ تعداد و مبلغ به ترتیب دارای افزایش 7/ 7 و 9/ 24درصدی نسبت به اردیبهشت‌ماه بوده است. در واقع در این ماه حدود 8/ 6میلیون فقره چک به ارزش 342هزارمیلیارد تومان مبادله شده که 5/ 90درصد از این چک‌‌ها وصول شده است. در ماه مذکور تعداد چکهای برگشتی نسبت به مبادله‌ای 1/ 0درصد کاهش داشته و مبلغ چکهای برگشتی نسبت به کل چکهای مبادله‌شده نیز با رشد 2/ 0درصدی همراه بوده است. می‌‌توان گفت یکی از دلایلی را که تعداد چکهای برگشتی در خرداد نسبت به اردیبهشت کاهشی بوده اما مبلغ چکهای مذکور با افزایش همراه بوده است، می‌‌توان در تورم ماه مذکور جست‌وجو کرد. در واقع ماه خرداد به‌دلیل تغییرات ایجادشده در سیاست ارز ترجیحی دارای تورم بیش از 12درصد بود. بنابراین چنین تضادی در تغییرات میزان و تعداد چکهای برگشتی در خردادماه چندان عجیب به نظر نمی‌‌رسد.
نمایی از چکهای مبادله‌ای خرداد
مرکز آمار در گزارشی به بررسی وضعیت چک در خرداد1401 پرداخته است. در چنین گزارش‌هایی منظور از گزاره چک، چک عادی است. به عبارتی دیگر چک نوشته‌‌ای است که به واسطه آن، صادرکننده به محلی مانند بانک که پول در آن قرار دارد دستور می‌‌دهد تا نسبی از پول وی را به دارنده برگه چک بپردازند. در واقع می‌‌توان گفت چک یکی از مهم‌ترین اسناد تجاری است که در یک برگه مخصوص نوشته می‌‌شود. در سال‌های گذشته پیشرفت تکنولوژی موجب شده است ارائه خدمات بانکی دستخوش تغییر شود. همین تغییرات موجب شده است استفاده از این سند تجاری نیز کاهش پیدا کند. با این حال همچنان می‌‌توان گفت چک به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اسناد تجاری مورد استفاده مردم و تجار است و ازآنجاکه چک انواع مختلفی دارد، مردم به تناسب نیازشان از انوع این سند تجاری بهره می‌‌برند. بر اساس این گزارش، تعداد چکهای مبادله‌شده در کل کشور که در خردادماه مبادله‌شده 8/ 6میلیون فقره بوده که ارزش آنها حدود 342هزار میلیارد تومان است. میزان چکهای مبادله‌شده در خردادماه در خرداد سال جاری از لحاظ تعداد 7/ 7درصد و از لحاظ مبلغ 9/ 24درصد افزایش یافته است.
تغییرات چک در یک سال گذشته
بررسی میزان چکهای مبادله‌شده در خرداد سال جاری در مقایسه با زمان مشابه در سال گذشته نشان می‌‌دهد استفاده از چک در این ماه نسبت به خرداد1400 از نظر تعداد حدود 15درصد کاهش یافته است. در واقع در طول یک سال گذشته استفاده از این سند تجاری کاهش یافته است. مقایسه مبلغ چکهای مبادله‌شده در خرداد نسبت به بازه زمانی مذکور حکایتی دیگری دارد. در واقع چکهای مبادله‌شده در خرداد نسبت به همین زمان در سال گذشته افزایش 53درصدی داشته است. نکته قابل‌توجه درباره این افزایش آن است که تورم نقطه به نقطه در خرداد سال جاری حدود 54درصد بوده و افزایش مبلغ چکهای مبادله‌ای به سادگی با تورم موجود قابل توضیح است. همچنین نسبت چکهای برگشت‌خورده نسبت به کل چکهای مبادله‌ای نسبت به خرداد سال گذشته از نظر تعداد دارای کاهش 7/ 1درصدی و از نظر مبلغ دارای کاهش 2/ 0درصدی بوده است. در واقع می‌‌توان گفت با وجود اهمیت چک در اقتصاد، میزان مبادلات انجام‌شده با آن رو به کاهش است. این مساله بیانگر آن است که پیشرفت تکنولوژی در ارائه خدمات بانکی موجب کاهش استفاده از این سند تجاری شده است.
تثبیت نسبت چکهای برگشتی به مبادله‌ای
بر اساس تعریف بانک مرکزی، چک برگشتی به چکی گفته می‌‌شود که در هنگام ارائه به بانک برای وصول، به دلایلی مانند عدم مطابقت امضا، نقص امضا، مغایرت تاریخ عددی و حروفی و مسدود بودن حساب مورد نظر وصول نشود. اما معمولا مهم‌ترین دلیل برگشت خوردن چک‌‌ها کسری موجودی یا فقدان موجودی حساب فرد صادرکننده چک است. گزارش بانک مرکزی بیان می‌‌کند در خرداد1401 در کل کشور بیش از 640هزار فقره چک به ارزشی حدود 37هزارمیلیارد تومان برگشت داده شده که نسبت به ماه گذشته از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب افزایش 6/ 4درصدی و 5/ 9درصدی داشته است. در آخرین ماه از بهار سال جاری از کل تعداد چکهای مبادله‌شده 5/ 9درصد برگشت داده شده است. از نظر میزان نیز 9/ 10درصد از چکهای مبادله‌شده برگشت خورده است.
ازآنجاکه تعداد و مبلغ چکهای برگشت داده‌شده نسبت به کل چکهای مبادله‌ای در ماه اردیبهشت به ترتیب معادل 8/ 9درصد و 4/ 12درصد بوده است. بنابراین تعداد چکهای برگشتی نسبت به مبادله‌ای در خردادماه نسبت به اردیبهشت، 1/ 0درصد کاهش داشته و مبلغ چکهای برگشتی نسبت به کل چکهای مبادله‌شده نیزدر همین بازه با رشد 2/ 0درصدی همراه بوده است. یکی از دلایلی را که تعداد چکهای برگشتی در خرداد نسبت به دومین ماه سال کاهشی بوده اما مبلغ چکهای مذکور با افزایش همراه بوده است، می‌‌توان در تورم ماه مذکور جست‌وجو کرد. در واقع ماه خرداد به‌دلیل تغییرات ایجادشده در سیاست ارز ترجیحی دارای تورم بیش از 12درصد بود. بنابراین چنین تضادی در تغییرات میزان و تعداد چکهای برگشتی در خردادماه چندان عجیب به نظر نمی‌‌رسد.
رشد 8 درصدی چکهای وصولی
از میان چکهای وصول‌شده در خرداد سال جاری بیش از 1/ 6میلیون فقره چک به ارزشی بالغ بر 305هزارمیلیارد تومان وصول شده است. چکهای وصول‌شده خرداد ماه نسبت به اردیبهشت سال جاری از نظر تعداد دارای رشد 1/ 8درصدی و از لحاظ مبلغ دارای رشد 27درصد بوده است. در این ماه از کل چکهای مبادله‌شده از لحاظ تعداد 5/ 90درصد و از لحاظ مبلغ 1/ 89درصد وصول شده است. در واقع همان‌گونه که کل چکهای مبادله‌شده در این ماه نسبت به اردیبهشت دارای افزایش بوده، تعداد و مبلغ چکهای وصول‌شده نیز نسبت به ماه گذشته افزایش یافته است. بررسی چکهای وصول‌شده در استان پایتخت نشان می‌‌دهد در این ماه در استان تهران حدود 2میلیون فقره چک به ارزشی حدود 161هزارمیلیارد تومان وصول شده است.
چک خرداد به تفکیک استان
بررسی گزارش بانک مرکزی نشان می‌‌دهد در خرداد ماه در استان تهران حدود 2/ 2میلیون فقره چک به ارزشی حدود 177 میلیارد تومان مبادله شده است. همچنین چکهای برگشتی خردادماه به تفکیک موقعیت جغرافیایی نشان می‌‌دهد در این ماه در میان همه استان‌های کشور، بیشترین نسبت تعداد چکهای برگشتی به کل چکهای مبادله‌ای در استان، به ترتیب به استان‌های خراسان‌شمالی، کهگیلویه و بویراحمد و لرستان اختصاص داشته است. از سوی دیگر استان‌های گیلان، خوزستان و البرز دارای کمترین تعداد چکهای برگشتی به کل چکهای مبادله‌شده بودهاند. بررسی ارزش این چک‌‌ها نیز نشان می‌‌دهد بیشترین چکهای برگشتی از لحاظ ارزش چک متعلق به استان‌های اردبیل، کردستان و لرستان و کمترین چکهای برگشتی از لحاظ مبلغ متعلق به استان‌های البرز، گیلان و هرمزگان بوده است.
همچنین بررسی چکهای وصولی به تفکیک استان‌ها بیانگر آن است که بیشترین نسبت تعداد چکهای وصولی به کل چکهای مبادله‌ای در میان استان‌های کل کشور متعلق به استان‌های گیلان، خوزستان و البرز بوده است و استان‌های خراسان شمالی، کهگیلوبه و بویر احمد و لرستان پایین‌ترین نسبت تعداد چکهای وصولی به کل چکهای مبادله‌شده بودهاند. از نظر مبلغ نیز بیشترین نسبت چکهای وصولی به کل چکهای مبادله‌ای متعلق به استان‌های البرز، گیلان و هرمزگان بوده و کمترین میزان چکهای وصولی نسبت به کل چکهای مبادله‌شده در خرداد ماه متعلق به استان‌های اردبیل، کردستان و لرستان بوده است.
