هشتاد و چهارمین نشست علمی-تخصصی با مدیریت علمی محمد جعفری، عضو هیات علمی دانشگاه و رئیس امور اقتصاد کلان سازمان برنامه‌و‌بودجه کشور و همچنین با سخنرانی سجاد برخورداری، دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران؛ الناز باقرپور، پژوهشگر و مدرس دانشگاه، با مشارکت فعال جامعه علمی، پژوهشی، دانشگاهی، اندیشگاهی، صاحب‌نظران، مدیران و کارشناسان دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی به صورت مجازی برگزار شد. محمد جعفری، عضو هیات علمی دانشگاه و رئیس امور اقتصاد کلان سازمان برنامه‌و‌بودجه کشور، به عنوان مدیر علمی نشست گفت: حذف ارز ۴۲۰۰ یک جراحی بزرگ بود که دولت‌های قبل از اجرا و تبعات تورمی آن به شدت واهمه داشتند. با این وجود دولت سیزدهم تصمیم گرفت این جراحی را انجام دهد و شاهد این بودیم که در ماه ابتدای اجرای طرح تورم نقطه‌ای ۲/ ۱۲درصد را تجربه کردیم. و در ماه گذشته تورم به ۴/ ۴درصد رسید و امیدواریم تا دو الی سه ماه آینده این وضعیت کنترل شود.

او افزود: باید با هم‌فکری به راه‌های بهتری برای کنترل تورم دست پیدا کنیم. همچنین بانک مرکزی به عنوان بازیگر اصلی مهار تورم، مشغول ایفای نقش است و ما به عنوان سازمان برنامه در استفاده از ابزار تعدیل قیمت‌ها ملاحظات اجرایی داریم. به هر ترتیب اقتصاد ما وضعیت خاصی را تجربه می‌کند که باید به صورت دقیق به آن پرداخت. برای رشد ۸درصدی در سال آینده ما به ده هزار همت (هزار میلیارد تومان) سرمایه‌گذاری نیاز داریم. با این عدد فاصله داریم و به جهش سرمایه‌گذاری نیاز داریم. این جهش بی‌تردید نیازمند رشد سرمایه‌گذاری در کشور است. سجاد برخورداری، دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، به عنوان سخنران ابتدایی این نشست در تبیین عوامل تعیین‌کننده تورم در کشور گفت: در یک مدل کلان اقتصادی یک بخش تقاضا، یک بخش عرضه و یک بخش انتظارات وجود دارد.

هر کدام از این بخش‌ها دچار تحولات مختلف است که در خصوص تاثیر‌گذاری این بخش‌ها در تورم باید بررسی‌های دقیقی صورت گیرد. این استاد دانشگاه ادامه داد: شاید در بخش شکل‌گیری انتظارات بیشترین تحولات اتفاق می‌افتد که ما داده‌های دقیقی در این زمینه نداریم. او در پاسخ به این پرسش که تورم از چه عواملی تاثیر می‌گیرد، گفت: تورم پدیده‌ای است که از جانب مخارج دولت، حجم پول، شوک‌های سمت تقاضا و شوک سمت تولید، تغییرات در انتظارات قیمتی شکل می‌گیرد که این شش عامل، بازیگر اصلی در حوزه تورم هستند و مجموع این عوامل شرایط اقتصاد را تحت تاثیر قرار می‌دهند. برخورداری ادامه داد: مخارج جاری دولت به صورت مستقیم بر تورم تاثیر می‌گذارد و رشد نقدینگی هم نسبت مستقیم با تورم دارد. با این وجود موضوع انتظارات تورمی در کشور ما مورد توجه پژوهشگران نیست و متاسفانه اصلا دیتاهای لازم در این خصوص تولید نمی‌شود.

این در حالی است که انتظارات به‌شدت در شکل‌گیری تورم تاثیرگذار است. لذا با توجه به عدم وجود داده‌های قابل‌اتکا، قیمت طلا در کشور می‌تواند به عنوان یک نمودار از افزایش انتظارات تورمی مورد استفاده پژوهشگران باشد. نباید از یاد برد که در شکل‌گیری انتظارات تورمی، نظر آحاد مردم بسیار مهم است. لذا به نظر بنده در نبود داده‌های دقیق آماری در خصوص شاخص انتظارات، قیمت سکه می‌تواند نمایانگر این شاخص در اقتصاد ما باشد. او در تشریح دیگر دلایل تورم در چند دهه اخیر ادامه داد: بحث حباب بالای ارزش سهام و حجم بالای درآمد‌های صوری که نتیجه این حباب بود در دو مقطع تاریخی به افزایش تورم در کشور ما منجر شد و این پدیده به دولت فشار زیادی وارد کرد.

برخورداری ضمن بیان نقش یارانه‌های نقدی در افزایش تورم گفت: واریز یارانه‌های نقدی چه در ابتدا و چه اکنون عامل دیگری در خصوص رشد تورم در کشور است. این در حالی است که سومین شوک تاثیرگذار در پدیده تورم حباب بالای بازار سهام ۹۷-۹۶ بود و این پول‌های خارج‌شده از بازار سهام به صورت مستقیم در بازارهای دیگر تاثیرگذار بود. این مدرس دانشگاه، پدیده وام‌های زود‌بازده را از عوامل دیگر در پدیده تورم دانست و ادامه داد: از دیگر عوامل موثر در پدیده تورم وام‌های حمایت از بنگاه‌های زودبازده بود که به شوک تورمی انجامید. همچنین رشد قابل‌توجه درآمد‌های نفتی در سال‌های ۹۰ و ۹۱ به عنوان شوک سمت تقاضا در اقتصاد ایران عمل کرد. اتخاذ سیاست‌های انبساطی توسط دولت در پی افزایش بهای نفت به‌شدت در ظهور تورم بالا تاثیر‌گذار بود.

برخورداری ضمن تشریح شوک‌های اقتصادی سمت عرضه در اقتصاد ایران، گفت: پدیده تحریم‌ها همواره بر اقتصاد ما تاثیر مستقیم داشته است. البته فراموش نکنیم تاثیر شوک‌ها در کوتاه‌مدت تخلیه می‌شود. با تحریم‌های بین‌المللی و چند برابر شدن نرخ ارز و در ادامه عدم رشد تولید ناخالص داخلی، در طول این بیست سال متوسط رشد ۵/ ۲درصد را تجربه کردیم در صورتی که باید بالاتر از این رقم می‌بود. او در تشریح چرایی استمرار تورم در کشور گفت: رشد مخارج جاری دولت، رشد حجم پول و انتظارات قیمتی، سه رکن همیشگی در اقتصاد ایران است و اگر می‌خواهیم تورم را مهار کنیم باید برای کنترل این سه مائله فکر و ایده دقیقی داشته باشیم. برخورداری ضمن بررسی دلایل اصلی تورم ادامه داد: سیاست‌های حمایتی دولت به صورت فزاینده در حال رشد است.

افزایش دستمزدها نیز شیبی فزاینده را تجربه می‌کند و در این حال رشد حجم پولی امری طبیعی است که از رابطه غلط بین دولت و بانک‌ها به وقوع می‌پیوندد. لذا باید رابطه دولت با نظام بانکی کاملا اصلاح شود. در واقع بانک‌ها نباید نقش صندوق را برای دولت ایفا کنند. متاسفانه ما شاهد اتخاذ سیاست‌های پولی درستی نبوده‌ایم. او در خاتمه سخنان خود ضمن تبیین دلایل شوک‌های اقتصادی و لزوم مدیریت این شوک‌ها در اقتصاد ملی گفت: مدیریت شوک‌های اقتصادی خیلی مهم است. تورم نه در ایران بلکه در هیچ جای دنیا به صورت دستوری کاهش پیدا نمی‌کند. لذا نباید از یاد برد که تورم علت اقتصاد نیست بلکه معلول وضعیت اقتصادی است. در ادامه این نشست الناز باقرپور به عنوان سخنران دوم گفت: اقتصاد ایران از سال ۶۰ به این سو چندین جهش تورمی را تجربه کرده است. در پس این شوک‌های تورمی باید این سوال را به صورت جدی پرسید که آیا تورم نتیجه افزایش عرضه پول است؟

این پژوهشگر اقتصاد، ضمن بررسی مدل‌های فکری در عرصه اقتصاد ادامه داد: نئوکنزین‌ها و پست‌کنزین‌ها دو طیف نظر را در این زمینه دنبال می‌کنند. در نگاه اول تورم یک پدیده پولی است. اما پست‌کنزین‌ها به بحث درون‌زایی پول توجه می‌کنند و معتقدند خلق پول توسط بانک‌ها پدید می‌آید. لذا به زبان ساده می‌توان گفت در اقتصاد ایران هم بانک‌ها و هم بانک مرکزی در افزایش پول نقش بازی می‌کنند. باقرپور ادامه داد: از آنجایی که تورم از نوع فشار هزینه در اقتصاد ایران مورد توجه است. باید پرسید چه رابطه‌ای بین نرخ ارز و تورم در کشور وجود دارد؟ او افزود: بر‌اساس تحلیل داده‌ها، علیت از جهش‌های تورمی نرخ ارز به سمت ایجاد تورم در کوتاه‌مدت حرکت می‌کند و در بازه زمانی طولانی‌تر تورم هم در افزایش نرخ ارز تاثیر‌گذار است.