مسوولان مرکز آمار ایران:
از نبود اختلاف آماری باید تعجب کرد
اول آبان‌ماه، به‌عنوان روز ملی آمار ثبت شده است. جمعی از مدیران و معاونان مرکز آمار ایران به بهانه این روز، بازدیدی از خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) انجام دادند. در این بازدید جواد حسینزاده رئیس مرکز آمار ایران، ایوب فرامرزی معاون اقتصادی و محاسبات ملی مرکز آمار ایران و همچنین نعمت‌الله نصیری معاون طرحهای آماری و آمارهای ثبتی مرکز آمار ایران، به همراه برخی عوامل دیگر حضور داشتند. در این دیدار چند موضوع مورد اشاره قرار گرفت و مسوولان مرکز آمار ایران در مورد آن توضیحاتی ارائه کردند.
معنا ندارد بانک مرکزی آمار رشد و تورم بدهد
یکی از مسائلی که بارها مطرح شده و البته با وجود مصوبات و چارچوب‌های تعیین‌شده هنوز در ایران حل و فصل نشده، موازیکاری آماری و اعلام گزارش شاخص‌‌‌های تورم و رشد اقتصادی از سوی مرکز آمار و بانک مرکزی است؛ در حالی که طبق مصوبات شورای عالی آمار، اعلام این دو شاخص بر عهده مرکز آمار است و بانک مرکزی از انتشار آن منع شده است. در این باره، رئیس مرکز آمار ایران با اشاره به اینکه این اختلاف آماری و موازیکاری محدود به ایران نیست و برخی کشورهای دیگر نیز درگیر آن بوده‌‌‌اند و این مشکل به مرور حل شده است، گفت: در حال حاضر حدود ۵/ ۲ تا ۳درصد کشورهای دنیا نرخ تورم را از طریق بانک مرکزی و کمتر از ۵درصد رشد اقتصادی را توسط این بانک اعلام می‌کنند. این در حالی است که تولید آمار هزینه‌‌‌های سنگینی در بخشهای مختلف، از جمله اجرا، تجهیزات و نیروی انسانی دارد، از این رو کشورها ترجیح می‌دهند به سمتی پیش بروند که هزینه‌‌‌ها را به حداقل برسانند و از سویی موازیکاری آماری نداشته باشند. در این حالت فقط یک نهاد، مسوول تولید و انتشار آمار خواهد بود. او ادامه داد: با توجه به اهمیت نقش بانک مرکزی در کنترل تورم و حفظ ارزش پولی و ثبات اقتصادی، اینکه قرار باشد این بانک مسوولیت محاسبه و انتشار آمار مربوط به تورم و رشد اقتصادی را هم برعهده داشته باشد، معنا نخواهد داشت. از این رو مرکز آمار به‌عنوان یک نهاد مستقل که تاثیری در رشد اقتصادی و تورم ندارد، مسوولیت این آمار را برعهده می‌گیرد.
نیم‌قرن موازیکاری آماری
حسینزاده با اشاره به بازنگری در قانون مرکز آمار ایران در سال ۱۳۵۳، توضیح داد: در آن زمان وظیفه تولید و انتشار آمار تورم و رشد اقتصادی برعهده مرکز آمار قرار گرفت، ولی متاسفانه این موازیکاری تاکنون ادامه داشته است. در ماده ۱۰ احکام دائمی قوانین توسعه، مرجع رسمی انتشار آمار، مرکز آمار ایران است، ولی تفاسیری که از این ماده وجود دارد، متفاوت بوده است؛ به طوری که در صدر آن به منظور حذف موازیکاری آماری، مرجع رسمی تولید و انتشار آمار، به‌ویژه تورم و رشد اقتصادی، مرکز آمار اعلام شده است، ولی بر اساس بند «پ» آن، بانک مرکزی و دستگاه‌‌‌های اجرایی می‌توانند آمار تخصصی خود را تولید و منتشر کنند. براین اساس بانک مرکزی اعتقاد داشت تورم و رشد اقتصادی از آمار تخصصی مربوط به آن است، در حالی که هیچ جای دنیا چنین آماری، آمار تخصصی بانک مرکزی قلمداد نمی‌شود. این مقام مسوول در مرکز آمار ایران با بیان اینکه در دو سال گذشته، شورای عالی آمار به عنوان بالاترین مرجع سیاستگذاری در نظام آماری طی بررسی‌‌‌هایی که در کمیسیون‌‌‌های تخصصی داشت، در نهایت مصوب کرد تورم و رشد اقتصادی آمار تخصصی بانک مرکزی نیست و تولید و انتشار آن جزو آمارهای مربوط به مرکز آمار است، یادآور شد: در اردیبهشت سال‌جاری نیز در شورای عالی آمار مصوب شد، فهرست آمارهای رسمی تولید شود که در آن مشخص می‌شود کدام آمارها در زیرمجموعه کدام دستگاه‌‌‌ها قرار گرفته و متولی آن هستند که طبق این فهرست، حساب‌‌‌های ملی که رشد اقتصادی جزو آن است و شاخص‌‌‌های قیمت که تورم را در بر می‌گیرد، به عنوان آماری که متولی آن مرکز آمار است، اعلام شد.
چرا آمار اختلاف دارد؟
در ادامه، رئیس مرکز آمار ایران به دلایل اختلاف آماری بین مرکز آمار و بانک مرکزی اشاره کرد و در این باره با بیان اینکه اگر این آمارها با یکدیگر تفاوت نداشته باشند، باید تعجب کرد، توضیح داد: هرچند مبنای محاسبات تفاوتی ندارد، ولی در شیوه آمارگیری اختلاف‌‌‌هایی وجود دارد. به عنوان مثال، در پوشش جغرافیایی و حجم دیتا می‌توان این اختلاف را مشاهده کرد، به طوری که مثلا در تورم، مرکز آمار مجموعه مناطق شهری و روستایی را پوشش می‌دهد، ولی بانک مرکزی فقط برای ۷۹شهر بزرگ است. همچنین در مورد دیگر، سبد مصرفی مورد نظر برای محاسبه آمار تورم است که در سبد مرکز آمار ۴۷۵قلم و در بانک مرکزی ۳۵۰قلم وجود دارد.
رئیس مرکز آمار ایران همچنین درباره اینکه تاکنون بررسی شده که استناد به آمار مرکز آمار و بانک مرکزی چه وضعیتی بین کاربران دارد، گفت: به این شیوه تاکنون بررسی انجام نداده‌‌‌اند، اما حجم مراجعه به سایت، حجم مکاتبات، انتشار اخبار، بازتاب‌‌‌های داخلی و بین‌المللی، استعلام‌‌‌ها از مرکز آمار و منبع مراجع بین‌المللی و داخلی از جمله مواردی هستند که صحت آمار مرکز آمار ایران را تایید می‌کنند و قابلیت زیادی دارند تا مورد استناد کاربران باشند.
فشاری برای دستکاری آماری نبود
با توجه به مباحثی که در سال‌های گذشته درباره دستکاری آماری یا فشار دولت‌‌‌ها برای تغییر آمار وجود داشت، در ادامه این موضوع مورد پرسش قرار گرفت که رئیس مرکز آمار ایران اظهار کرد: طی سال‌هایی که در این سازمان مشغول فعالیت بودم و اکنون که به عنوان رئیس مرکز آمار حضور دارم، هیچ زمانی به یاد ندارم که تحت فشار بخواهم آماری را تغییر دهم. هیچ فشاری در این زمینه وجود نداشته است.
حسینزاده گفت: اصلا دستکاری آمار امکان‌پذیر نیست، تغییر آمار و هرگونه دستکاری آماری موجب به‌هم‌ریختن سری زمانی تا چند دوره خواهد شد؛ مثلا اگر شاخص مصرف‌کننده تغییر کند، این موضوع در ماه‌‌‌های بعد تاثیر‌گذار است و با توجه به اینکه سال پایه پنج‌ساله است، در یک دوره ۶۰ماهه سازگاری شاخص به هم می‌‌‌ریزد. بنابراین شاخصها به نحوی طراحی شده‌‌‌اند که خود را حفظ خواهند کرد و دستکاری آنها امکان ندارد. درعین حال در مورد تورم، آمار تا آخرین لحظات قبل از انتشار، در حال تدوین و آماده شدن است و نیروهای بسیاری در سراسر کشور این آمار را تهیه می‌کنند که باید محاسبات صورت بگیرد. اگر به فرض قرار است دستکاری آماری اتفاق بیفتد، امکان ندارد؛ چرا که بلافاصله بعد از جمع‌آوری و محاسبه آمار در مناطق مختلف کشور روی سایت قرار می‌گیرد و حتی من که رئیس مرکز آمار هستم، به عنوان سی‌امین یا چهلمین نفر در مرکز متوجه آن می‌‌‌شوم.
اگر روند تغییر نکند، روند افزایشی تورم بعید نیست
در ادامه این نشست بحث تغییرات تورم مطرح شد و با توجه به شرایط خاص فعلی و اظهاراتی که در مورد ایجاد ابرتورم وجود دارد، نظر مسوولان آماری با توجه به روند آمار تورم که اکنون رکورد تورم سالانه با ۸/ ۴۵درصد حداقل در هشت‌سال گذشته شکسته شده، مورد پرسش قرار گرفت. حسینزاده با تاکید بر اینکه این مرکز، کار تحلیل و پیش‌بینی شاخصها از جمله تورم را انجام نداده است و فقط دیتا و اندازه‌گیری را در دستور کار دارد، اظهار کرد: جهت‌گیری‌‌‌هایی که در بودجه سال آینده وجود دارد، به سمت مهار تورم است؛ به گونه‌‌‌ای که تاکید جدی بر رفع کسری بودجه وجود دارد و برنامه‌ریزی‌‌‌هایی در این باره صورت گرفته است.
او توضیح داد: با توجه به محورهای اصلی بودجه سال ۱۴۰۱ از جمله نتایج رشد اقتصادی، عدالت‌محوری، کاهش نابرابری، کنترل کسری بودجه و کاهش تورم، مرکز آمار نیز به همراه سازمان برنامه و بودجه سعی کرده است بتواند اطلاعات دقیقی را در اختیار سازمان قرار دهد؛ از جمله اینکه در خصوص رشد اقتصادی بررسی گسترده‌ای انجام داده که طی آن سهم بخشهای مختلف در زمینه تحقق رشد اقتصادی و حتی سهم استان‌ها را مشخص کرده است.
رئیس مرکز آمار ایران در مورد اینکه رشد اقتصادی ۸درصد پیش‌بینی‌شده در سال آینده با توجه به روند شاخص در شرایط فعلی قابل تحقق است یا خیر، یادآور شد: این نوعی هدف‌گذاری بر اساس برنامه ششم توسعه است که کار بزرگ و سختی خواهد بود، اما در صورت برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری لازم غیرقابل تحقق هم نیست. نصیری، در این باره یادآور شد: آنچه از سال ۱۳۹۷ در اقتصاد اتفاق افتاده موجب شده که تورم روند افزایشی داشته باشد، اما اگر این وضعیت ترمیم نشود، ادامه روند افزایشی بعید نیست، ولی با بزرگ‌تر شدن اقتصاد، افزایش تولید و افزایش عرضه می‌توان مانع رشد بیش از حد تورم شد.
مرکز آمار امکان شناسایی خانوارها در دهک‌‌‌ها را ندارد
موضوع دیگر مورد پرسش مربوط به آمار و اطلاعات در اختیار مرکز آمار ایران درباره دهک‌‌‌های درآمدی است که تا چه میزان می‌تواند به دولت در شناسایی دهک‌‌‌ها و حذف پردرآمدها کمک کند. در این‌باره معاون طرحهای آماری و آمارهای ثبتی مرکز آمار ایران، با اشاره به آمارگیری مربوط به طرح هزینه و درآمد خانوارها توضیحاتی ارائه کرد و گفت: ایران یکی از کشورهای بی‌‌‌نظیر در اجرای این طرح آماری است و با توجه به اینکه این آمارگیری بسیار پرهزینه به شمار می‌رود، بسیاری از کشورها مانند ایران، سری زمانی سالانه برای آن ندارند، اما این آمارگیری نشان‌دهنده رفتار خانوارها و درآمد و هزینه آن است و جزئیات بسیاری با خود به همراه دارد. البته نمی‌تواند مشخص کند که کدام خانوار در کدام دهک قرار دارد؛ چرا که اولا مرکز آمار ایران مجوز ورود به این موضوع را ندارد و از سوی دیگر، این طرح نوعی نمونه‌‌‌گیری در مناطق شهری و روستایی است که هر سال با مراجعه به حدود ۴۰هزار خانوار که هر ماه این تعداد توزیع می‌شود، مورد آمارگیری قرار می‌گیرد. از این رو آنقدر جامع و جزئی نیست که بتواند محک شناسایی خانوارها در دهک‌‌‌ها باشد. بنابراین مرکز آمار ایران امکان ارائه آمارهای جزئی و اطلاعات مربوط به ریزدهک‌‌‌ها را در اختیار ندارد.
خط فقر را حساب نمی‌‌‌کنیم، ولی اطلاعات می‌‌‌دهیم
نصیری همچنین در مورد محاسبه خط فقر گفت: این یک کار پژوهشی است و مرکز آمار به طور مستقیم آن را انجام نمی‌‌‌دهد؛ پیش از این در پژوهشکده آمار صورت می‌‌‌گرفت، ولی با تاسیس وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مرکز آمار همکاری لازم را با این وزارتخانه داشته و ریزداده‌‌‌ها را با رعایت محرمانگی در اختیار وزارت رفاه برای محاسبه خط فقر قرار می‌دهد و البته انتشار رسمی و عمومی ندارد.
وی در مورد اینکه آمارهای مرکز آمار تا چه حد محرمانه هستند، توضیح داد: محرمانگی آمار از نظر ما پذیرفتنی نیست. برخی دستگاه‌‌‌ها با موانعی برای انتشار آمار مواجه هستند، ولی مرکز آمار طرح‌‌‌هایی را که اجرا می‌کند، نتایج آن را منتشر کرده و به هیچ عنوان آمار محرمانه‌‌‌ای ندارد. به هر صورت آمار کالای عمومی است که بعد از تحقیق و بررسی در اختیار عموم قرار می‌گیرد.
دلایل تورم ۵۳۳ درصدی واردات
در بخش دیگری از این نشست، موضوع تورم واردات مطرح شد که معاون اقتصادی و محاسبات ملی مرکز آمار ایران در این خصوص گفت: ما در مرکز آمار علت ورود تغییرات و تحولات را بررسی نمی‌‌‌کنیم، بلکه در حد اندازه‌گیری و اطلاع‌رسانی داده‌‌‌ها و نتایج آماری هستیم. با وجود این بررسی وضعیت تورم واردات بر اساس اطلاعات اخذشده از گمرک ایران نشان داده که ارزش دلاری و ریالی اختلاف زیادی دارد؛ به طوری که تورم ریالی در آخرین آمار به ۵۳۳درصد و تورم دلاری به ۵۲درصد رسید. فرامرزی با بیان اینکه این اختلاف می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، اظهار کرد: این ما‌به‌التفاوت به دلیل تفاوت ارزش دلار و ریال است، اما اینکه چرا تورم واردات افزایش یافته می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد؛ سیاست‌‌‌های بازرگانی و گمرکی، نوسان نرخ ارز، افزایش قیمت کالاهای خارجی در بازار جهانی و هزینه مبادلات کالا به دلیل شرایط خاص می‌تواند در افزایش تورم اثرگذار باشد.
