راهکار اصلی مهار کووید-۱۹ چیست ؟
اثر تعطیلی موثر بر مهار موج کرونا
برای کاهش میزان بازتولید کرونا نیز راهی جز تعطیلی فراگیر بیش از دو هفته‌ای برای کشور نیست؛ به‌خصوص که نوع جدید ویروس کرونا نسبت به سایر سویه‌ها قدرت سرایت بیشتری از خود نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، میزان بازتولید سویه جدید ویروس مقدار بیشتری است. برای گام دوم نیز، واکسیناسیون سریع همه افراد جامعه برای کنترل بیماری بسیار موثر خواهد بود. افزایش واردات واکسن برای نیل به این هدف بسیار مهم خواهد بود. همچنین «انتشار دقیق و منطقه‌ای آمار ابتلا و مرگ» در هر زمان و تصمیم برای ادامه سیاست‌های دورکاری و تعطیلی در برخی از مناطق راهکار سوم خواهد بود. به‌طور کلی انتشار دقیق آمارها برای همراه‌کردن شهروندان با سیاست‌ها و منعطف‌کردن سیاست‌ها در هر منطقه به تناسب افت یا رشد شدت بیماری نیز بسیار مهم خواهد بود.
تعطیلی؛ کمتر از یک هفته
براساس تصمیم ستاد ملی مقابله با کرونا بسیاری از مشاغل از روز دوشنبه تا روز شنبه (۲۵ تا ۳۰ مردادماه) تعطیل اعلام شدند. براساس تصمیم ستاد ملی مقابله با کرونا همه اصناف، ادارات و بانک‌ها به جز مشاغل ضروری تعطیل هستند. همچنین ممنوعیت تردد از فردا ساعت ۱۲ ظهر اعمال می‌شود و تا بامداد شنبه ششم شهریور ادامه دارد. این تصمیم پس از آن گرفته شد که در هفته‌های گذشته، آمارهای کرونا در ایران رکورد تازه‌ای را ثبت کرد. تعداد مرگ و میر روزانه از مرز ۵۰۰ نفر گذشت و تا نزدیکی ۶۰۰ نفر در روز نیز رسید. البته روز گذشته نیز خبر عجیبی منتشر شد. به گزارش خبرگزاری فارس، جمعه ٢٢ مردادماه ١٤٠٠ عجیب‌ترین روز بهشت زهرای تهران بود؛ چرا که از ابتدای کرونا تا به امروز رکورد فوت کرونایی شکسته شد. فوتی‌های کرونا در بهشت زهرای تهران جمعه، ٢١٦ نفر بود و در مجموع با تعداد کل فوتی‌ها، آمار متوفیان ٣٩٠ نفر ثبت شد که در طول ٥١ سال حیات بهشت زهرا بی‌سابقه بوده است. این امر نشان می‌دهد که زنگ خطر کرونایی در کشور به صدا درآمده است و دولت باید در زمینه کنترل بیماری اقدام بخصوصی انجام دهد. برای رهایی از این شرایط، ستاد کرونای کل کشور، از دوشنبه هفته جاری تا شنبه هفته آینده را تعطیل رسمی اعلام کرده است. البته به محض اعلام این خبر، در جاده‌های منتهی به شمال کشور ترافیک سنگین گزارش شده است. این امر نشان می‌دهد که عدم اجرای سریع موانع و محدودیت‌ها می‌تواند مشکل‌آفرین باشد.
تعطیلی‌های کرونایی در ترکیه
یکی از کشورهای همسایه که توانسته به وضعیت قابل کنترلی در همه‌گیری کرونا برسد، ترکیه است. گزارش‌های رسمی حاکی از آن است که این کشور در اردیبهشت‌ماه سال گذشته به دلیل وجود آمارهای بالا در مبتلایان کرونایی به مدت سه هفته تعطیلی فراگیر اعلام کرد. براساس گزارش‌ها، آموزش حضوری در مهدهای کودک، پیش‌دبستانی و مدارس پایه‌های هشتم و دوازدهم تعلیق شده است. اردوغان، رئیس جمهور این کشور نیز گفته بود که فروشگاه‌های زنجیره‌ای در این مدت روزهای یکشنبه تعطیل خواهد بود و در دیگر روزها نیز براساس ساعات مشخص‌شده، فعالیت خواهند کرد. روند ابتلا به کرونا در ترکیه طی هفته‌های منتهی به این تصمیم روند افزایشی به خود گرفت؛ موضوعی که سبب وحشت مقام‌های این کشور شده بود، به‌طوری‌که شمار فوتی‌های روزانه نیز در این کشور سه رقمی بود. مقام‌های بهداشتی ترکیه پیش‌تر نیز وضعیت کرونا را در این کشور بسیار نگران‌کننده ارزیابی کرده و خواستار اعمال محدودیت‌ها شده بودند. براساس مقررات وضع‌شده در این کشور در مدت مذکور، مردم جز برای خرید و درمان فوری پزشکی باید در خانه می‌ماندند. علاوه بر این، همه مدارس تعطیل و آموزش‌ها به صورت آنلاین ارائه شد. محدودیت‌های سخت‌گیرانه شامل اعمال محدودیت شدید در حمل‌ونقل عمومی نیز بود. به این‌ترتیب، تعطیلی‌های کرونایی در ترکیه یک تجربه موفق در زمینه مهار کرونا محسوب می‌شود و بهتر است، مقامات ایرانی نیز از تجربه‌های موفق سایر کشورها مانند ترکیه بهره ببرند.
نتیجه تحقیق محققان ایرانی
سال گذشته نیز جمعی از استادان ایرانی که در دانشگاه‌های خارج تحصیل می‌کردند، تحقیقی انجام دادند. محمد اکبرپور (دانشگاه استنفورد)، بابک حیدری (دانشگاه نورث‌ایسترن)، هژیر رحمانداد (دانشگاه ام‌آی‌تی)، نوید غفارزادگان (دانشگاه ویرجینیا تک) و حامد قدوسی (دانشگاه کل پُلی) این تحقیق را انجام دادند. این تیم تحقیقاتی برای بررسی دقیق وضعیت کشورها در حوزه ابتلا به کرونا و مرگ بر اثر کرونا از شاخص «بازتولید بیماری» استفاده کردند. این شاخص «میزان مبتلای جدید بر اثر آلودگی توسط یک بیمار کرونایی» را توضیح می‌دهد؛ در واقع تعداد افرادی که یک کرونایی در طول بیماری خود می‌تواند آنها را آلوده (مبتلا به کرونا) کند، همان عدد این شاخص است. تحقیقات نشان می‌دهد، چنانچه شاخص «بازتولید بیماری»، بالای عدد یک باشد، زنجیره ابتلا به کرونا و مرگ‌ومیر با آن به‌صورت تصاعدی افزایش پیدا می‌کند و کار به «انفجار کرونا» می‌رسد، اما چنانچه این عدد به زیر یک کاهش پیدا کند، روند ابتلا و مرگ محدود خواهد شد.
قدم اول: تعطیلی‌های فراگیر
بر اساس این تحقیق، تغییرات شاخص «بازتولید بیماری کرونا» تابعی از «حجم تعاملات اجتماعی» و «رفتارهای پیشگیرانه» است. نکته قابل تامل آنکه در ابتدای شیوع کرونا، عدد «بازتولید بیماری» در کشورها بالای ۲ تا ۴ بود و این وضعیت بسیاری از افراد را در جوامع غربی به کام مرگ کشاند. با این حال تحقیقات فعلی نشان می‌دهد که واریانت دلتای ویروس کرونا عدد بازتولید بیماری بیشتری دارد. به گزارش مجله‌های علمی، واریانت‌های اولیه ویروس کرونا به‌طور میانگین عدد بازتولید ۳/۲ تا ۷/۲ را از خود بروز می‌دانند. این در حالی است که واریانت دلتای ویروس کرونا، نرخ بازتولید بیماری بسیار بیشتری دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ بازتولید در ویروس دلتا، به‌طور میانگین ۵ تا ۸ است. این رقم به این معناست که فرد آلوده می‌تواند حداکثر ۸ نفر را بیمار کند. البته در کنار رقم بازتولید بیماری، برخی از شاخص‌های دیگر نیز حائز اهمیت خواهد بود. به‌زعم کارشناسان ایرانی و بر اساس تحقیقات انجام شده در سال گذشته، کشور برای جلوگیری از «انفجار بیماری کرونا» چاره‌ای جز «پرداخت هزینه اقتصادی و اجتماعی لازم» برای ابتدا «پایین آوردن نرخ بازتولید به زیر عدد یک» و سپس «حفظ نرخ در حول و حوش یک» ندارد. به‌این‌ترتیب سیاست صحیح برای کنترل شیوع کرونا در کشور، در مرحله اول «کنترل ضربتی کوتاه‌مدت» است. در این مرحله باید «تعطیلی فراگیر سه، چهار هفته‌ای» در کشور اعمال شود تا تعداد ابتلا و سپس مرگ به‌شدت کاهش پیدا کند، به‌طوری‌که نرخ بازتولید به پایین عدد یک نزول کند. برای انجام این مرحله لازم است تعاملات اجتماعی به حداقل ممکن برسد، به این صورت که تعاملات در فضاهای بسته به «صفر» برسد و فعالیت‌های ضروری حتما با ماسک انجام شود.
قدم دوم: واکسیناسیون جمعی
از نگاه بسیاری از کارشناسان، شرط اول برای مهار کرونا در کشورهای مختلف، واکسیناسیون سریع افراد جامعه است. بر این اساس ترکیه از کشورهایی محسوب می‌شود که بیش از ۸۰درصد جمعیت خود را واکسینه کرده است. از نگاه کارشناسان برای عبور از بحران فعلی و گذار به یک کشور عادی در مواجهه با کرونا، قدم اول، واکسیناسیون سریع افراد جامعه است. به گفته بسیاری از کارشناسان برای عبور از شرایط بحرانی فعلی، واکسیناسیون حداقل ۵۰ میلیون نفر ضروری به نظر می‌رسد. بر این اساس در ماه‌های آینده حداقل باید ۴۰ میلیون نفر واکسینه شوند تا بتوان امیدوار بود، ویروس کرونا در کشور مهار شده است. پس نکته اول در این زمینه، تهیه و توزیع سریع واکسن باکیفیت است. پس محور اول عمدتا به دولت بازمی‌گردد و باید امیدوار باشیم که با تلاش دولت در فراهم کردن و توزیع منظم، شفاف و سریع واکسن باکیفیت و مورد اعتماد متخصصان، ایمنی جمعی، هرچه سریع‌تر و با حداقل هزینه جانی حاصل شود. فراموش نکنیم که حتی با روند کنونی و کنترل‌شده بیماری، هر هفته غفلت و تاخیر در تهیه واکسن به معنی فوت بیش از ۴هزار شهروند و هزینه‌های اقتصادی، روحی و جسمی بلندمدت برای جامعه است.
قدم سوم: پایش دقیق اطلاعات و به‌روزآوری سیاست‌ها
در مقابل، قدم سوم، رصد وضع موجود و کنترل شرایط از طریق اجرای سیاست‌های منطقه‌ای و اعلام دقیق این شرایط به افراد جامعه است. بعد از آنکه تعطیلی‌های فراگیر اجرا شد، اندکی از روند بیماری کرونا در کشور تعدیل می‌شود. در این شرایط پایش دقیق اطلاعات بیماری و به‌روزآوری سیاست‌ها برای مهار کرونا بسیار مهم خواهد بود. افراد جامعه با اطلاع دقیق یافتن از وضعیت خطیر پیش‌رو رفتار خود را متناسب با شرایط به صورت عقلایی تنظیم می‌کنند. برخی از کشورها که از تاکتیک «کم‌شماری آماری» برای کاهش حساسیت جامعه استفاده می‌کنند، درست برعکس هدف خود عمل می‌کنند؛ چون با کاهش حساسیت از این مسیر بیراهه، نرخ مرگ‌ومیر افزایش پیدا می‌کند و بهره اقتصادی اتفاق نمی‌افتد. به همین دلیل بیان دقیق آمار و اطلاعاتی که مربوط به هر شهر، شهرستان، روستا یا استان است، به حل مشکل و راهیابی به یک راهکار موثر کمک خواهد کرد. در این زمینه متخصصان دو راهکار را برای عبور از شرایط خطیر موجود پیشنهاد می‌دهند. این دو راهکار شامل «هزینه کردن عاقلانه بودجه تعاملات اجتماعی» و «پاسخ کارآ، سریع و شفاف منطقه‌ای» است. پاسخ به‌موقع و درست و استفاده از این راهکار برای عبور از بحران پیش‌رو بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
راهکار نخست، هزینه‌کردن عاقلانه بودجه تعاملات اجتماعی:
به‌عنوان یک حساب سرانگشتی برای کنترل بیماری در سطح قابل قبول، باید تعاملات پرخطر در حدود یک‌سوم قبل از پاندمی نگه داشته شود. طبعا با یادگیری جمعی که در این مدت رخ داده و هزینه‌های اولیه‌ای که برای بازتعریف ساختار و ماهیت خیلی از تعاملات اجتماعی و تامین تجهیزات صرف شده است، جامعه نسبت به ماه‌های اول شیوع بیماری در وضعیت آماده‌تری قرار دارد. ولی در همین وضعیت هم، اینکه این به‌اصطلاح، کوپن محدود تعاملات چگونه مصرف شود، در تعیین نتایج اقتصادی اهمیت زیادی پیدا می‌کند. مثلا عاقلانه این است که بخش عمده آن کوپن محدود، «صرف مراودات ضروری‌تر اقتصادی جامعه شود تا تجمعات در مکان‌های بسته عمومی یا مهمانی‌های خصوصی.» با استفاده از ماسک و عینک، تهویه فضاهای بسته، تعامل در فضاهای باز، دورکاری و محدود کردن ظرفیت وسایل نقلیه عمومی نیز می‌توان ریسک تعاملات را کاهش داد و اجازه فعالیت اقتصادی و کلیدی بیشتری را با این کوپن ثابت مهیا کرد. نهایتا جامعه به‌عنوان یک پیکره باید بین گزینه‌های گردهمایی عمومی، مهمانی، فعالیت عمومی در فضای بسته یا باز نگه‌داشتن کارخانه‌ها و مراکز کاری انتخاب کند.
راهکار دوم، پاسخ کارآ، سریع و شفاف منطقه‌ای:
رصد منطقه‌ای آمار و اجرای سیاست‌های پیشگیرانه برای مهار سریع موج‌های جدید بیماری تا تکمیل واکسیناسیون باید با دقت دنبال شود. بهبود کارآیی، سرعت و شفافیت این چارچوب برای مهار موج‌های آتی بیماری پراهمیت است. از سه طریق می‌توان به بهبود این سیستم کمک کرد. اول، با استفاده از تجربیات اخیر در مورد میزان تاثیرگذاری محدودیت‌های مختلف، می‌توان تمهیدات معادل هر رنگ را به‌روز کرد. مثلا شواهد نشان از حجم بالای پخش در گردهمایی‌های خانوادگی دارد. به‌نظر می‌رسد ممنوعیت عبور و مرور بعد از ساعت ۹ شب نقشی جدی در کاهش این مسیر پخش داشته که شاید به اولویت این محدودیت بیفزاید. دوم، با توجه به رشد نمایی بیماری در آغاز هر موج جدید، بالا بردن سرعت اجرایی‌شدن محدودیت‌ها، بسیار حیاتی است. هر روز تاخیر، تا مدت‌ها هزینه مرگ اضافی را به جامعه تحمیل می‌کند. وجود فرآیندی شفاف و حتی‌الامکان خودکار برای به‌روز شدن تمهیدات منطقه‌ای براساس آمار روز و با کمترین بوروکراسی اداری کلیدی است. سوم، تعهد جدی به اعلام دقیق و روزانه آمار منطقه‌ای (شهری و استانی، نه فقط کشوری) و ارتباط تنگاتنگ با مردم به بهبود عملکرد سیستم کمک می‌کند. در این راه، سیستم اطلاعاتی متمرکز و ساده‌ای که تعداد بیماران، بستری‌شدگان، فوت‌شدگان و رنگ ریسک را در استان‌های مختلف و مراکزشان به عموم نشان دهد و به‌صورت مرتب به‌روزرسانی شود، از اهمیت زیادی برخوردار است. شفافیت و آگاهی کامل از هزینه اقتصادی و انسانی نزدیک‌شدن به آستانه نارنجی و قرمز نقش مهمی در جلب همراهی مردم و همسوسازی انگیزه‌های فردی با رفتار مسوولانه خواهد داشت. فراموش نکنیم که آگاهی و اعتماد مردم یکی از کلیدی‌ترین عوامل موفقیت در اجرای سیاست‌های کنترل پاندمی است. با اطلاع‌رسانی به‌روز از یک‌سو مردم برای اجرای سیاست‌های مورد نیاز آماده‌تر خواهند بود و از سوی دیگر با تصور دقیق‌تری از ریسک موجود در شهر و استان خود برای کاهش رفتارهای پرریسک و تطبیق خود با شرایط، منتظر دولت نخواهند ماند و به‌صورت انفرادی و خودجوش از شدت تعاملات کاسته و بر میزان احتیاط خود خواهند افزود.
