کووید-۱۹ در خاوردور چگونه مهار شد؟
پاتک شرقی به پاندمی کرونا
با توجه به اینکه بیشتر از یک سال از شروع کرونا گذشته، برخی سوال می‌کنند چرا کشورهایی نظیر چین، با مشکل همه‌گیری کرونا روبه‌رو نشدند و این ویروس را در نطفه خفه کردند. حتی برخی با طرح این موضوع که پادتن کرونا، در اختیار چینی‌ها قرار دارد، این موضوع را موثر دانستند اما سوال اینجاست که ویتنام یا استرالیا و نیوزیلند چطور توانستند آتش کرونا را خیلی زود مهار کنند و به سرنوشت کشورهایی نظیر هند و آمریکا دچار نشوند. به‌طور کلی کشورها از دو روش کلی برای مهار اولیه کرونا استفاده کردند: اولین راهبرد که در تمام کشورهای درگیر امتحان شد سیاست منع آمد و شد و تعطیلی‌ها بود و دومین راهبرد که نقش موثرتری داشت سیاست تست، رهگیری و قرنطینه بود. براساس سیاست تست - رهگیری – قرنطینه، دولت‌ها از افراد زیادی تست کرونا می‌گیرند و افرادی که احتمال آلوده‌بودنشان به ویروس وجود دارد را قرنطینه می‌کنند. نکته مهم در این زمینه آن است که واکنش زودهنگام می‌تواند نقش موثری در مهار ویروس کرونا داشته باشد. کشورهای کره‌جنوبی و ویتنام از جمله کشورهایی بودند که واکنشی بهنگام در برابر ویروس کرونا داشتند و توانستند با استفاده از تست، رهگیری و قرنطینه این ویروس را تحت کنترل درآورند. اما یک بخش مهم این است که کمیته‌های محلی در ویتنام و چین به‌عنوان سازمان‌هایی مردم‌نهاد نقش موثری در مهار پاندمی کرونا داشتند. ساختار صحیح این کمیته‌ها باعث شده بود به‌صورت یکپارچه و مانند گلبول‌های سفید در بدن به سرعت با عفونت مبارزه کنند. اگر واکسن نتواند به هر دلیل با ویروس مقابله کند، شاید نیاز باشد که همه کشورها این فن شرقی را آموزش ببینند.
متولد کوچه‌های ووهان
پاندمی کرونا از کوچه‌های شهر ووهان سربرآورد و در عرض چند ماه توانست سراسر دنیا را تحت‌تاثیر خود قرار دهد. این پاندمی به بهداشت جهانی آسیب زیادی زد و در کنار آن، موجب بحران‌هایی اجتماعی و اقتصادی در تمام کشورهای جهان شد. نکته جالب توجه اینکه تمام کشورهای دنیا به یک اندازه از این پاندمی آسیب ندیدند و برخی کشورها توانستند کارنامه قابل قبولی در زمینه مهار پاندمی کرونا از خود به یادگار بگذارند. قبل از شیوع همه‌گیری این طور تصور می‌شد که کشورهای پیشرفته در مهار کرونا موفق‌تر از کشورهای درحال توسعه عمل خواهند کرد درحالی‌که گذشت زمان ثابت کرد ثروتمند بودن کشورها تاثیری در موفقیت آنها در مهار کرونا ندارد. در این میان، کره‌جنوبی، چین و ویتنام از معدود کشورهای آسیایی بودند که عملکرد موثری در برابر پاندمی کرونا اتخاذ کردند. در میان کشورهای اروپایی، آلمان، ایسلند و پرتغال، در میان کشورهای آمریکای جنوبی اروگوئه و بین آفریقایی‌ها، روآندا از جمله کشورهای موفق در برابر کرونا بوده‌اند. این در حالی است که آفریقای‌جنوبی، ایتالیا و برزیل از کشورهای ناموفق در زمینه مهار کرونا به شمار می‌روند.
راز موفقیت کشورها
سوال اصلی اما این است که چه مولفه‌هایی سبب موفقیت کشورها و عدم‌موفقیت آنها در برابر کرونا بودند که این سوال نیازمند بررسی دقیق تجربه کشورها در این زمینه خواهد بود. با نگاه دقیق‌تر می‌توان دریافت که مهار موثر پاندمی‌ها از جمله کرونا در دو بخش قابل بررسی است: اولا در زمینه پیشگیری و ثانیا درمان بیماران بدحال. اقدامات پیشگیرانه دولت‌ها در برابر پاندمی خود داراری دو بخش است: اولا محاسبه اولیه از ریسک پاندمی (risk identification) و اقداماتی برای مهار اولیه (containment) که این دو مورد نیازمند واکنش بهنگام دولت‌ها در برابر پاندمی‌ها هستند. بررسی تجربه کشورهای مختلف به خوبی نشان می‌داد که موفقیت آنها در مقابله با کرونا به‌دلیل حکمرانی کارآمد و نظام تامین‌اجتماعی و بیمه درمانی موثر بوده است. تامین‌اجتماعی به این دلیل حائز اهمیت است که دولت‌ها با اتکا به آن می‌توانند رفع آمدوشد و تعطیلی‌ها را وضع کرده و اطمینان حاصل کنند که تامین‌اجتماعی افراد آسیب‌دیده را تحت پوشش خود قرار خواهد داد. بیمه درمانی نیز برای درمان و قرنطینه افراد طبقات مختلف جامعه حائزاهمیت خواهد بود و حکمرانی کارآمد نیز ضمن فراهم کردن تامین‌اجتماعی و بیمه درمانی، برای شناسایی درست ریسک پاندمی و مهار اولیه آن موثر است. علاوه بر اینها ساختار نهاد حکمرانی در کنار پیشینه هر کشور در مقابله با پاندمی‌ها و بلایای طبیعی تاثیر بسزایی در موفقیت کشورها در مقابله با کرونا داشته است. به هر روی درس گرفتن از تجربه پاندمی کرونا برای مقابله با جهش‌های آینده این ویروس یا جلوگیری از بروز پاندمی‌های احتمالی آینده مفید خواهد بود.
روش‌های مهار ویروس
در زمینه مهار ویروس کرونا، کشورها از دو روش به‌صورت کلی استفاده کردند؛ اولین روش که تقریبا در همه کشوهای دنیا اتفاق افتاد، منع آمدوشد (lockdown) بود که می‌توانست در کوتاه‌مدت تاثیر بسزایی در کنترل ویروس کرونا داشته باشد درحالی‌که یک راه‌حل بلندمدت محسوب نمی‌شد. اکثر کشورهای موفق از راه‌حل دومی نیز استفاده کردند که به مراتب هزینه‌برتر بود تحت عنوان تست- رهگیری- قرنطینه (Trace-Test-Quarantine) (TTQ). این روش نیازمند تست افراد به مقدار بسیار زیاد است و حکومت‌ها به محض تست مثبت یک فرد، به‌دنبال رهگیری افراد نزدیک به او و قرنطینه آنها خواهند رفت.
چین، نقش قابل‌توجه کمیته‌های محلی
چین در ابتدای همه‌گیری کرونا، سعی داشت این موضوع را از سایر کشورها و مردم خود پنهان کند. تعلل اولیه چین در برابر همه‌گیری کرونا انتقاد بسیاری را به خود جلب کرد اما طولی نکشید که دولتمردان چین، ریسک موجود را شناسایی کرده و به مقابله با این ویروس پرداختند. به‌رغم تعلل اولیه، چین به سرعت استراتژی خود را تغییر داد. در این راستا، دولت چین از 23 ژانویه در استان هوبی و شهر ووهان منع آمدوشد اعلام کرد که به موجب این قانون حدود 55 میلیون نفر باید در خانه هایشان می‌ماندند. در این میان در تمام استان هوبی حرکت درون شهرها و بین شهرها ممنوع اعلام شد. نکته جالب توجه اینکه شریان ارتباطی استان هوبی و به‌خصوص شهر ووهان با سایر استان‌های این کشور قطع و شهر ووهان به‌صورت کامل قرنطینه شد. همچنین تعطیلی‌های جزئی نیز در بقیه استان‌ها به تدریج اعمال شد. در این رابطه نهادهای حکمرانی چین و به‌طور کلی نظام حکمرانی تاثیر بسزایی در موفقیت این کشور در برابر پاندمی داشت. یک مولفه اصلی در نظام حکمرانی چین آن است که نوعی از یک دولت قوی و متمرکز وجود دارد که بخش قابل‌توجهی از قدرت خود را به حکومت‌های محلی و استانی واگذار کرده است. این ترکیب بهینه قدرت متمرکز و غیرمتمرکز سبب شد که در دوران پاندمی کرونا، شهرها و استان‌های مختلف متناسب با شرایط خاص خود بتوانند در زمینه مهار کرونا تصمیم‌گیری کنند. نکته جالب توجه آنکه کوچک‌ترین جزء نظام حکمرانی در چین متعلق به کمیته‌های محلی«neighbourhood committe» است که این کمیته‌ها نقش موثری در مهار ویروس کرونا ایفا کردند. کمیته‌های محلی هم در اعمال تعطیلی‌های گسترده و قرنطینه افراد بیمار در استان هوبی نقش خود را به درستی ایفا کردند و هم برای افرادی که اجازه خروج از خانه نداشتند، کالاهای اساسی فراهم می‌کردند.
در استان هوبی عموما سیاست منع آمد و شد اجرا شد درحالی‌که در بقیه استان‌ها در کنار تعطیلی‌های جزئی، سیاست تست، رهگیری و قرنطینه هم اعمال شد. به‌دلیل جمعیت زیاد ووهان و استان هوبی همچنین به‌دلیل تعلل سیاست‌گذار عملا امکان تست گسترده افراد، رهگیری و قرنطینه در استان هوبی وجود نداشت اما در بقیه استان‌ها این امکان فراهم بود. در این راستا دولت چین استفاده از نوعی نرم‌افزار را برای شهروندان خود اجباری کرده بود که این نرم‌افزار می‌توانست ضمن شناسایی افراد مختلف، عبور و مرور آنها را کنترل کند. با استفاده از این نرم‌افزار دولت چین قادر بود در برخی از استان‌ها، افراد جامعه را متناسب با احتمال بیمار بودنشان، به سه گروه قرمز، زرد و سبز تقسیم‌بندی کند. این نرم‌افزار سبب شد که رهگیری افراد بیمار با سهولت بیشتری انجام شود. همه این عوامل در کنار توانایی دولت چین برای جبران ضررهای اقتصادی وارده به افراد سبب شد که چین به سرعت این ویروس را تحت کنترل خود در آورد. بعد از کنترل ویروس کرونا و رسیدن آن به سطح صفر، مراقبت‌های ورود و خروج به کشور تشدید شد. از سوی دیگر، هر محله‌ای که شاهد افزایش موارد کرونا بود، به سرعت و با بهره‌گیری از کمیته‌های محلی به قرنطینه می‌رفت، تقریبا تمامی افراد تست می‌شدند، تا اینکه جرقه کوچک کرونا در آن محل، به یک آتش مهیب در کل کشور تبدیل نشود.
کره‌جنوبی، ردیابی دیجیتالی بیماران
کره‌جنوبی از جمله کشورهایی بود که برای مهار پاندمی، سیاست تست، رهگیری و قرنطینه و همچنین نظارت شدید بر شهروندان را در دستورکار قرار داد. این کشور قبل از کرونا در سال 2015 تجربه همه‌گیری ویروس مرس را پشت سر گذاشته بود. در جریان ورود این ویروس به کشور، حدود 16 هزار نفر به‌عنوان اشخاص مشکوک به ویروس شناسایی شدند و 38 نفر جان خود را از دست دادند. تجربه این پاندمی، کره‌جنوبی را برای مقابله با ویروس کرونا آماده کرده بود. زیرساخت‌های موجود به کره‌جنوبی امکان داد که در 4 فوریه کیت تشخیص کرونا را به سرعت تولید کرده و آن را در اختیار کادر درمان قرار دهند. تست‌گیری سریع از شهروندان به دولت کره‌جنوبی امکان می‌داد که افراد بیمار را شناسایی کرده و همچنین آنهایی را که با بیمار در ارتباط بودند در قرنطینه نگه دارد. دولت کره‌جنوبی از روش‌های گوناگون دیجیتالی برای رهگیری افراد بیمار استفاده می‌کرد. نکته جالب توجه اینکه افرادی که آلوده شدن‌شان محرز شده بود، دولت عبور و مرور آنها را تحت‌نظر قرار داد و اطلاعات آن افراد را در اختیار عموم قرار می‌داد. همچنین دولت کره‌جنوبی واکنشی بهنگام به ورود ویروس کرونا داده بود. به‌عنوان مثال تمام افرادی که از خارج کشور وارد کره‌جنوبی می‌شدند موظف بودند 14 روز در قرنطینه بمانند و آنهایی که علائم ویروس کرونا داشتند باید تست می‌دادند. در کنار سیاست تست، رهگیری و قرنطینه دولت سیاست منع آمد و شد را به‌صورت جزئی اعمال کرد. اگر چه تعطیلی‌های گسترده در این کشور اعمال نشد، اما دولت از راهکارهای متفاوتی برای دور نگه داشتن افراد از محیط‌های اجتماعی استفاده می‌کرد به‌عنوان نمونه دولت به کارفرمایانی که قصد تهیه پلت‌فرم لازم برای دورکاری داشتند، وام می‌داد. به هر روی دولت کره‌جنوبی با استفاده از تجربه‌ای که از پاندمی مرس کسب کرده بود توانست با واکنشی زودهنگام و قرنطینه به موقع افراد آلوده به ویروس، شیوع پاندمی را تحت کنترل خود درآورد. براساس اعلام رسمی دولت کره‌جنوبی، تعداد مرگ‌ومیرها به‌دلیل کرونا حدود 1800 نفر بوده که نسبت به جمعیت این کشور، قابل قبول است.
ویتنام، تجربه کرونا از خاور دور
برخی این سوال را مطرح می‌کنند که کره‌جنوبی و چین، کشورهای پیشرفته‌ای بودند و ایران و سایر کشورهای با درآمد متوسط با توجه به گرفتاری‌های مالی خود نمی‌توانستند مانند این کشورها عمل کنند. در این خصوص می‌توان تجربه ویتنام را بررسی کرد. ویتنام سریع‌تر از بسیاری از کشورهای دنیا به این پاندمی واکنش نشان داد. در 3 ژانویه یعنی 8 روز بعد از اینکه اولین مرگ به‌دلیل کرونا در چین ثبت شد، سیستم بهداشتی ویتنام در حالت آماده‌باش قرار گرفت. همچنین تا آخر ژانویه تمام کسانی که از بقیه کشورهای دنیا وارد این کشور می‌شدند باید پرونده پزشکی خود را به مقامات مربوطه ارائه می‌دادند. این واکنش سریع به دولت ویتنام امکان داد که از سیاست تست، رهیگری و قرنطینه برای مهار کرونا استفاده کند. همچنین ویتنام توانست بسیار زود به کیت تشخیص ویروس کرونا دست پیدا کرده و با استفاده از آن به تست‌گیری گسترده از شهروندان خود مبادرت ورزد. نکته متمایز در کیت‌های ویتنامی قیمت پایین این نوع از کیت‌ها بود به همین دلیل کشورهای بسیاری برای خرید این کیت درخواست داده بودند. کیت‌های تشخیص برای شهروندان ویتنامی رایگان بود و دولت ویتنام از این تست‌گیری گسترده خود برای رهگیری افراد در معرض خطر استفاده می‌کرد. برای رهگیری افراد آلوده به ویروس، دولت ویتنام از تکنولوژی‌های دیجیتال استفاده می‌کرد و تا حد زیادی در این امر موفق عمل کرد. همچنین این کشور مانند چین دارای نهادی مردم نهاد به نام کمیته‌های محلی است. این کمیته‌های محلی نقش بسزایی در رهگیری و تست‌گیری در دوران پاندمی کرونا داشتند. به‌طور کلی سیاست تست، رهگیری و قرنطینه به‌رغم اینکه این کشور از جمعیت زیادی برخوردار است، بسیار موفقیت‌آمیز بود، زیرا این کشور توانست واکنشی بهنگام در برابر این پاندمی از خود نشان دهد که در غیر‌این‌صورت این سیاست نمی‌توانست به سرمنزل مقصود برسد. در کنار این راهبرد، منع آمد و شد نیز به‌صورت هدفمند اجرا شد به‌عنوان مثال به محض آنکه از پروازهای خارجی ممانعت به عمل آمد، پروازها و قطارهای داخلی نیز از حرکت ایستادند. همچنین اگر کسی از یک شهر به شهر دیگر مسافرت می‌کرد باید چند روز در قرنطینه می‌ماند. البته در بخش‌هایی از استان هانویی که این بیماری شدت بیشتری داشت به‌طور کامل منع آمد و شد اعمال شد و راه ارتباطی این شهر تقریبا از بقیه شهرهای مجاور خود قطع شد. تست، رهگیری و قرنطینه در کنار منع آمد و شد هدفمند موجب شد این کشور در برابر پاندمی کرونا از خود کارنامه خوبی بر جا بگذارد. علاوه بر اینها ویتنام تجربه پاندمی مرس و سارس را نیز گذرانده بود و این تجربه به کمک دولت برای مهار پاندمی کرونا آمده بود. براساس گزارش‌های رسمی تا به امروز تنها 35 نفر در این کشور به‌دلیل کرونا جان خود را از دست داده‌اند که نسبت به جمعیت 96 میلیونی آن، موفقیتی حائز اهمیت است.
درس‌های آموخته شده از پاندمی
وقتی سطح شیوع پاندمی در کشورها کاهش پیدا کرد، می‌توان با تجربه این کشورها به سمت صفر کردن آن حرکت کرد. به‌عنوان مثال، نوروز امسال و تعطیلات دو هفته‌ای فرصت خوبی بود که برنامه‌ای مشابه برای کنترل کامل کرونا در کشور اندیشیده شود. یعنی کشور به یک قرنطینه کامل دو هفته‌ای رفته و سپس گام به گام نواحی‌ای را که شیوع بالاتری دارند کنترل کرد. در این شرایط، توان سیاست‌گذاری ضدکرونا معطوف به کل کشور نمی‌شود و می‌توان آتش کرونا را بخش به بخش خاموش کرد. درحال‌حاضر کشورها چشم به توزیع واکسن دوختند، اما با توجه به جهش‌های کرونا، شاید نیاز به واکسن‌های جدید در آینده وجود داشته باشد. این موضوع باعث می‌شود سیاستمداران تجربه کشورهای موفق در مهار کامل کرونا را به کار گیرند. در این خصوص برای سیاستمداران توصیه‌هایی وجود دارد. اولین درس از پاندمی کرونا این است که برای مهار پاندمی‌ها واکنش زودهنگام و دقیق بسیار حائز اهمیت خواهد بود. کره، چین و ویتنام کشورهایی بودند که پاسخی بهنگام به ورود ویروس دادند و توانستند در کمتر از چند ماه این ویروس را تحت کنترل خود درآورند. دومین نکته این است که زمان واکنش به پاندمی کرونا می‌تواند مشخص کند که راه‌حل مهار اولیه کرونا متکی بر تست، رهگیری و قرنطینه است یا تعطیلی‌ها و منع آمد و شد. سومین نکته در این زمینه این است که برای مهار موفق پاندمی‌ها این دو راه‌حل باید همزمان در کشور اعمال شوند. چهارمین موضوع این است که بیمه درمانی و تامین‌اجتماعی برای مبارزه با پاندمی‌ها بسیار مهم خواهند بود. پنجمین مولفه مهم این است که نوع حکمرانی و اعتماد به ساختار فعلی برای مهار موضوعی ملی مانند پاندمی بسیار حائز اهمیت خواهد بود. به‌عنوان نمونه وجود سازمان‌های مردم‌نهاد می‌تواند به دولت برای مهار پاندمی‌ها کمک کند. همچنین شفافیت دولت‌ها در برابر مردم و انتشار آزاد اطلاعات نیز می‌تواند برای مبارزه با پاندمی‌ها حائز اهمیت باشد. ششمین درس پاندمی کرونا برای دولتمردان این است که نابرابری‌ها می‌تواند وضعیت کشور در پاندمی‌ها را وخیم‌تر کند. به‌عنوان نمونه آفریقای جنوبی و برزیل از کشورهایی بودند که از این موضوع ضربه بسیاری خوردند. استفاده از تکنولوژی‌های مدرن برای رهگیری افراد آلوده به بیماری و ساخت کیت تشخیص هفتمین درس پاندمی کرونا برای دولتمردان است. نکته آخر اینکه پاندمی‌ها امری جهانی هستند و کشورها باید برای مقابله با آنها در سطح جهانی با یکدیگر همکاری کنند. به هر روی همه این درس‌های آموخته شده از این بیماری می‌تواند برای جهش‌های آینده کرونا و پاندمی‌های احتمالی آینده حائز اهمیت باشد.
