وضعیت ایران و کشورهای همسایه در توزیع واکسن کرونا چگونه است؟
مسابقه واکسیناسیون در منطقه
در حال‌حاضر روند واکسیناسیون در بسیاری از کشورها در حال پیگیری است و در کشورهای توسعه یافته نسبت جمعیت واکسینه‌شده رو به افزایش است. در کشورهای منطقه و همسایه ایران نیز برخی از کشورها توانسته‌اند بیش از نیمی از جمعیت خود را واکسینه کنند. آمارها نشان می‌دهد که عملکرد ایران در قیاس با کشورهای دیگر در وضعیت مطلوبی نیست و حتی پاکستان، توانسته ۶ برابر جمعیت ایران واکسن تزریق کند. امارات متحده عربی تاکنون ۶۰درصد از جمعیت خود را واکسینه کرده و از سوی دیگر، ترکیه طی دو ماه به ۱۰ درصد از جمعیت ۸۴ میلیونی خود واکسن تزریق کرده است. این روند در حالی است که ایران آمار قابل‌قبولی در این خصوص نداشته و به‌نظر نمی‌رسد تا پایان سال بتواند یک درصد از جمعیت را واکسینه کند. بیش از ۷۰ روز ازآغاز اولین واکسیناسیون سراسری علیه ویروس کرونا می‌گذرد و از آن زمان کشورهای مختلفی برنامه تزریق گسترده واکسن را در دستور کار خود قرارداده‌اند، در عین حال با تولید انبوه واکسن توسط شرکت‌های مختلف، امیدهای بسیاری به پایان یافتن پاندمی کرونا شکل گرفته است. بیش از یک سال است که سایه کرونا بر سر اقتصاد جهانی سنگینی می‌کند، صنایع مختلفی دچار مشکل شده و افراد بسیاری شغل خود را از دست داده‌اند. این تاثیرات در بخش‌هایی مثل گردشگری و حمل‌‌ونقل به مراتب بیشتر بوده است. در این شرایط به‌نظر می‌رسد با تولید انبوه واکسن، هرگونه تعلل در آغاز واکسیناسیون و تلاش برای پایان این وضعیت، علاوه‌بر تحمیل هزینه‌های انسانی، هزینه‌های هنگفتی را بر اقتصاد کشورها تحمیل می‌کند.
واکسن‌های مورد استفاده در دنیا
مرداد ماه امسال ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه اعلام کرد که روسیه با ساخت واکسن «اسپوتنیک وی»، اولین واکسن قطعی کرونای جهان را به ثبت رسانده است. این واکسن که با سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه به سرانجام رسید به‌رغم تردیدهای اولیه درباره صحت نتایج آزمایشات بالینی انجام شده از سوی روسیه، اثر بخشی آن بعدا توسط مجله پزشکی «لنست» تایید شد و بیش از ۲۶ کشور مجوز استفاده از آن را صادر کردند. طبق نتایج اعلام شده، واکسن اسپوتنیک در پیشگیری از بستری شدن در بیمارستان و مرگ بر اثر کرونا هم کاملا موثر بوده و عارضه جانبی خاصی نیز مشاهده نشده است.
اما اولین واکسنی که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا تایید اضطراری شد، واکسن «فایزر-بایون‌تک» بود که با همکاری یک شرکت آمریکایی با یک شرکت آلمانی تولید شده است و برای اولین‌بار از تکنولوژی جدید«ام‌آر‌ان‌ای» در تولید آن استفاده شده است. میزان اثربخشی این واکسن ۹۵ درصد اعلام شده است. واکسن شرکت آمریکایی مدرنا دومین واکسنی بود که سازمان غذا و دارو آمریکا با تایید اضطراری، مجوز استفاده از آن را صادر کرد.در این واکسن نیز از تکنولوژی مشابه واکسن شرکت فایزر-بایون‌تک استفاده شده است.
واکسن «آکسفورد-آسترازنکا» یکی دیگر از واکسن‌های مورد استفاده در جهان است. آسترازنکا یک شرکت داروسازی بریتانیایی - سوئدی است که مقر آن در لندن قرار دارد و در همکاری با دانشگاه آکسفورد این واکسن را به تولید رسانده است.این واکسن نسبت به نمونه‌های آمریکایی دارای مزیت‌هایی مثل قیمت پایین‌تر و سرمای کمتر برای نگهداری و انتقال است. چین نیز از قافله جا نمانده و واکسن‌هایی را به تولید رسانده است. شرکت دارویی «سینوفارم» و شرکت «سینوواک» دو شرکت چینی هستند که به این کار مبادرت ورزیده‌اند. واکسن‌هایی که در چین تولید شده‌اند را می‌توان در دمای یخچال‌های معمولی نگهداری کرد و به این دلیل در مقایسه با واکسن‌های «فایزر» یا «مدرنا» که باید در برودت شدید و یخچال‌های مخصوص نگهداری و توزیع شوند برای استفاده در کشورهای فقیر و در حال توسعه مناسب‌تر خواهند بود.
واکسیناسیون در کدام مرحله قرار دارد؟
با قطعی شدن نسبی کارآمدی واکسن‌های تولید شده و انتشار مقالات علمی که کارآمدی آنها را تایید می‌کردند فرایند واکسیناسیون در بسیاری از کشورها به‌صورت فراگیر آغاز شده است. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که مصونیت هرچه سریع‌تر جامعه در برابر کرونا، راه را برای عادی شدن شرایط و بازگشایی کسب‌و‌کارها هموارتر می‌کند اما با این حال عرضه کند واکسن، انتظارات را برای بازگشت به شرایط عادی تحت‌تاثیر قرار داده و به‌نظر می‌رسد پاندمی کرونا در کوتاه مدت همچنان سایه خود را بر اقتصاد حفظ خواهد کرد و امید چندانی برای عادی شدن شرایط وجود ندارد. با این حال دولت‌ها در سرتاسر جهان امکانات خود را برای آماده‌سازی شرایط برای واکسیناسیون به‌کار گرفته‌اند تا با تامین واکسن، برنامه واکسیناسیون را آغاز کنند.
وضعیت واکسیناسیون در کشورهای همسایه
همسایگان ایران هم برای تهیه واکسن کرونا دست به کار شده‌اند و اغلب فرآیند واکسیناسیون را آغاز کرده‌اند. امارات متحده عربی یکی از سریع‌ترین برنامه‌های واکسیناسیون در جهان را آغاز کرد. این برنامه در ابتدای دی ماه سال جاری و با واکسن چینی سینوفارم آغاز شد و به مرور زمان واکسن‌های فایزر-بایون‌تک، آسترازنکا و اسپوتنیک‌وی به سبد واکسن آنها افزوده شد. این واکسیناسیون به‌صورت رایگان و داوطلبانه انجام می‌شود و توانسته تا به امروز ۹/ ۶۰ درصد از جمعیت ۹/ ۹ میلیون نفری امارات را پوشش دهد.در سوی دیگر روسیه یکی از سازندگان واکسن کرونا، بلافاصله بعد از خبر دادن از ساخت قطعی واکسن کرونا در مرداد ماه، از برنامه واکسیناسیون سراسری خبر داد.با این حال این فرآیند رسما در آذرماه سال جاری آغاز شد. روسیه در این برنامه تنها از واکسن «اسپوتنیک وی» استفاده می‌کند و تا به امروز توانسته برای ۶۷/ ۲ درصد از جمعیت ۱۴۶ میلیونی‌اش واکسن تهیه کند.
دورخیز ترکیه برای مقابله با کرونا
درمیان همسایگان ایران، ترکیه نیز توانسته یکی از سریع‌ترین برنامه‌ها را در دستور کار قرار دهد، به‌طوری که طی دوماه بیش از ۱۰ درصد جمعیت ۸۴ میلیون نفری اش را در برابر ویروس کرونا ایمن کرده است. واکسیناسیون از آن جهت برای ترکیه اهمیت ویژه دارد که بخش قابل توجهی از اقتصاد این کشور شامل بخش گردشگری می‌شود و مشاغل بسیاری در ارتباط با این صنعت وجود دارد که در شرایط کرونایی تحت تاثیر قرار گرفته‌اند.ترکیه در این واکسیناسیون از واکسن چینی سینوواک استفاده می‌کند و به‌نظر می‌رسد در نظر دارد با واکسیناسیون سریع، شرایط را برای خیز اقتصادی فراهم کند.
وضعیت کشورهای حاشیه خلیج فارس
در میان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس،پس از امارات،بحرین توانسته است با استفاده از سبدی شامل واکسن فایزر، سینوفارم چینی و اسپوتنیک روسی ۵/ ۱۷ درصد از جمعیت ۷/ ۱ میلیون نفری اش را در برابر کرونا ایمن کند.در جایگاه بعدی قطر قرار دارد که با استفاده از واکسن فایزر-بایون‌تک به ۹/ ۴درصد از جمعیت ۹/ ۲ میلیون نفری‌اش، واکسن تزریق کرده است. کویت نیز توانسته با استفاده از واکسن فایزر برای ۱/ ۴درصد از جمعیت ۳/ ۴ میلیون نفری اش واکسیناسیون را اجرا کند.
کشور پرجمعیت بعدی عربستان سعودی است که موفق شده با واکسن فایزر بیش از ۲۴/ ۲ درصد از جمعیت ۸/ ۳۴ میلیون نفری‌اش را در برابر کرونا ایمن کند.
دولت عمان با سبدی شامل دو واکسن فایزر و آسترازنکا تا امروز برای ۳۲/ ۱درصد از جمعیت ۱/ ۵ میلیون نفری‌اش واکسن تزریق کرده است. در رده‌های بعدی نیز آذربایجان،لبنان و پاکستان و ایران قرار دارند که هرکدام کمتر از یک درصد از جمعیت خود را واکسن زده‌اند.آذربایجان از واکسن آسترازنکا و اسپوتنیک، لبنان از واکسن فایزر، پاکستان از سبدی شامل واکسن آسترازنکا،سینوفارم و اسپوتنیک و در انتها ایران از واکسن اسپوتنیک استفاده کرده‌اند. نکته قابل توجه اینجاست که حتی سرانه واکسن تزریق شده در پاکستان سه برابر این عدد در ایران است. اولین محموله واکسن کرونا نیز روز گذشته وارد عراق شد.این محموله شامل ۵۰ هزار دز واکسن سینوفارم چینی است. دولت عراق دوماه قبل اعلام کرده بود که قراردادی را برای واردات ۵/ ۱ میلیون دز واکسن بایون‌تک را به امضا رسانده است. قرار است در سه ماه اول سال ۱۴۰۰ این واکسن‌ها به دست مقامات عراقی برسد.
برندگان و بازندگان رقابت واکسنی
با توجه با تاثیرات هنگفتی که امکان بازگشایی کسب‌و‌کارها و بازگشت به شرایط عادی می‌تواند روی اقتصادهای تحت تاثیر پاندمی کرونا بگذارد، به‌نظر می‌رسد تعلل در تهیه واکسن هزینه‌های هنگفت جانی و مالی را بر پیکره اقتصادهای آسیب دیده از پاندمی کرونا تحمیل می‌کند؛ چرا که بابت تاخیر انداختن بازگشایی اقتصادی و از طرفی ادامه داشتن روند تلفات انسانی بیماری، آسیب‌های مالی و جانی غیرقابل جبرانی وارد خواهد شد. به‌نظر می‌رسد در چنین شرایطی دولت‌های جهان به‌طور خاص دولت ایران باید به‌دنبال ایجاد شرایطی باشند که در سریع‌ترین زمان ممکن حداکثر تعداد واکسن در دست را برای پیش بردن طرح واکسیناسیون تهیه کنند و از هرگونه فوت وقت بپرهیزند. شاید این موضوع که برخی کشورهای توسعه یافته به‌دلیل وجود زیرساخت ها، توانسته‌اند مسیر سریعی را برای تزریق واکسن ضد کرونا طی کنند، قابل درک و قبول باشد، اما سبقت کشورهای منطقه در واکسیناسیون از ایران قابل‌قبول و پذیرش نخواهد بود.
