موسسه خاورمیانه گزارش داد
بازار نفت‌و‌گاز خاورمیانه در بحران‌کرونا
قوی سیاه
استعاره‌ای است از پیشامدهایی که مشاهده آنها شگفت‌انگیز و بسیار نادر است و چون کسی به طور معمول انتظار وقوع آنها را ندارد وقتی اتفاق می‌افتند که توده‌های مردمی در توجیه دلایل وقوع چنین پدیده‌هایی گاه به استدلال غیرعقلانی و حتی خرافی روی می‌آورند. فارغ از اندیشه توده‌ها، در توجیه علت و عواقب این پدیده‌ها معمولا بین روشنفکران و خردگرایان نیز هنگامهای از اختلاف‌نظر و کشمکش‌هایی پدید می‌آید که ممکن است دهه‌ها و سده‌ها به نتیجه‌گیری صحیحی منجر نشود.
با کشف قاره استرالیا، مهاجرانی که به این سرزمین هزاران ساله پای گذاشتند در کمال شگفتی در جنوب این قاره با دسته‌هایی پرشمار از قوی سیاه مواجه شدند که بین آنها فقط قوی سفید مایه تعجب بود. آنها این نوع قو را با خود به اروپا بردند و به تدریج باور قوی سیاه لااقل به عنوان مظهر شر و ناپاکی در تخیل مردم رنگ باخت.حال این اسطوره در بحث احتمال و آمار چه تعبیری دارد: استعاره قوی سیاه برای نخستین بار توسط نسیم طالب در قوی سیاه (کتاب) برای پدیده‌هایی با سه ویژگی زیر به کار گرفته شد:پیشامدهایی به شدت نادر، غیرقابل پیش‌بینی و بسیار دورتر از میانگین با احتمال وقوعی بسیار ناچیز ولی بسیار جنجالی و تاثیرگذار. (مثل اعلام یافتن انسان تکامل‌یافته با قد ۵ سانتی‌متر). پیامدهای وقوع چنین پیشامدهایی نادر و اثرگذار (consequences) به کل غیرقابل پیش‌بینی است. به این معنی که حتی اگر بتوانید احتمال وقوع چنین رخدادهایی را در مقادیر بسیار ناچیز تخمین بزنید هرگز قادر نخواهید بود پیامدها و عواقب ناشی از وقوعِ آنها را در یک ساختار منظم علت و معلولی پیش‌بینی کنید.احتمال وقوع پایین و عدم مشاهده آنها در شرایط طبیعی باعث می‌شود که عوام در مورد آنها دچار پیش‌داوری‌های خرافی، غیرمنصفانه و غیرمنطقی شوند. این رده از پدیده‌ها در طول تاریخ تاثیر بسیار شگرفی بر جوامع بشری و نحوه زندگی آنها گذاشته است. برای مثال قبایلی بدوی، زلزله را خشم خدایان تلقی و برای فرونشاندن این خشم انسان قربانی می‌کردند.نسیم طالب رخدادهای «جنگ جهانی اول»، «فروپاشی شوروی سابق»، «ابداع و ظهور وب» و «حمله سپتامبر ۲۰۰۱ به برج‌های دوقلو» را در رده رخدادهای قوی سیاه قرار داده است.
پدیدۀ قوی سیاه باید رخدادی با ویژگی‌های زیر مشاهده شود:
الف) از منظر مشاهده‌گرهای متعدد (تقریبا کل جامعه آماری) آن رخداد شگفت‌انگیز و نامحتمل باشد.
ب) حدوث آن رخداد پیامدهای بسیار عظیم و غیرقابل‌پیش‌بینی به‌جا بگذارد.
ج) با ثبت مشاهده وقوع، دلایل حدوثِ آن در بستری عقلانی و منطقی قابل‌توجیه باشد و بتوان برای کاهش پیامدهای آن در رخدادهای بعدی (هرچند بسیار دور و بعید) برنامه‌ریزی کرد.
یکی از پرسش‌های اصلی در حوزه شبکه‌ها و سیستم‌های کامپیوتری این است: چه پدیده‌هایی در دنیای شبکه‌ها و سیستم‌های کامپیوتری می‌تواند در رده پدیده‌های قوی سیاه دسته‌بندی شود و برای مدیریت بحران ناشی از وقوع این پدیده‌ها باید چه سیاستی را در پیش گرفت و چقدر هزینه کرد؟ فروپاشی کل زیرساخت اینترنت آیا می‌تواند به مثابه جنگ جهانی سوم تلقی شود؟ بی‌تردید همین خواهد بود! ولی افزون بر این موضوعات کلان، موضوعات فنی‌تر و جزئی‌تری از ساختار سیستم‌های عامل، نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای جهان‌شمول و مسائلی از این نوع هستند که می‌توانند در رده پدیده‌های قوی سیاه قرار بگیرند.
مراکش، اردن، تونس
تقاضای جهانی انرژی تحت تاثیر همه‌گیری بیماری است. مراکش، اردن و تونس جزو واردکنندگان انرژی هستند. برای کشوری مانند مراکش که به واردات انرژی بسیار وابسته است، قیمت نفت حدود ۳۰ دلار در هر بشکه یا پایین‌تر، به ویژه برای مردم محلی بسیار سودمند است. علاوه بر این، مراکش یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادر‌کنندگان محصولات مبتنی بر فسفات در جهان است که موتور اصلی اقتصادی این کشور است. محصولات فسفات نیاز به حجم عظیمی از گوگرد (فرآورده جانبی نفتی) و آمونیاک (ساخته شده از گاز طبیعی) دارند. بنابراین، جنگ قیمت روسیه و عربستان‌سعودی نعمت بزرگی برای مصرف‌کنندگان مراکش و رقابت جهانی آن کشور است. مراکش نیز به ویژه به عنوان منبع اشتغال به گردشگری وابسته است. ۱۹ -COVID صنعت را مغلوب کرده است و مدتی پیش از بازگشت گردشگران غربی و خلیج فارس می‌گذرد. همین امر در مورد سایر واردکنندگان انرژی منطقه نیز صادق است. دقیقا مانند مراکش، اردن و تونس از پایین‌آمدن قیمت نفت و گاز بهره‌مند می‌شوند، که به صنایع متنوع آنها کمک می‌کند و هزینه‌های زندگی مردم را کاهش می‌دهد. با این حال، ویروس همچنین ضربه مهمی به گردشگری است که منبع بسیار مهم درآمد و اشتغال برای هر دو کشور است.
قطر، کویت، عمان
در آن طرف از جنبه‌بازار انرژی، کشورهایی مانند قطر، کویت و عمان که جمعیت محلی بسیار کمی دارند و وابسته به صادرات صنعتی یا گردشگری نیستند، مورد توجه هر دو کشور قرار گرفته‌اند. قوهای سیاه درآمد آنها در سقوط آزاد است، در حالی که آنها نیز باید با کرونا کنار بیایند. خوشبختانه، قطر و کویت دارای ذخایر مالی قابل توجهی هستند که به دولت‌های آنها اجازه می‌دهد تا پرداخت‌های انتقالی خود را به مردم و به ویژه به شهروندانشان ادامه دهند. با این حال، کارگران خارجی می‌توانند متحمل خسارات زیادی شوند زیرا ممکن است بسیاری از پروژه‌ها به تعویق بیفتد یا تعطیل شوند، در نتیجه کارفرمایان خود را وادار به ارسال آنها به خانه می‌کنند. ناگوارترین نتیجه این بحران این خواهد بود که ممکن است خسارت زیادی به میلیون‌ها خانواده در هند، فیلیپین، پاکستان، بنگلادش و بسیاری دیگر از کشورها وارد شود. با وجود مهاجران کمتر و درآمد هیدروکربن کمتر، اقتصاد کویت و قطر ممکن است شاهد کاهش قیمت شدید و افت شدید تولید ناخالص داخلی باشند. عمان کارگران خارجی کمتری نسبت به قطر و کویت دارد اما آسیب خواهد دید. ذخایر گازی که اخیرا توسعه یافته‌اند، به‌تازگی وارد می‌شوند و روند نزولی ذخایر موجود را تقویت می‌کنند. امیدواری وجود داشت که کشور پیشرفت واقعی در توسعه صنعتی خود را ادامه دهد. علاوه بر این، به دلیل کاهش آهسته درآمدهای نفتی در دهه‌های گذشته، بودجه عمان و ذخایر نقدی تحت‌فشار قرار داشتند، اما نشانه‌هایی مبنی بر بهبودی مشاهده می‌شود. با این حال، این ویروس تقاضا برای گاز طبیعی مایع عمان (LNG) را محدود کرده و بر قیمت‌ها در شرق آسیا تاثیر می‌گذارد. البته این کشور به احتمال زیاد بسیاری از پروژه‌ها را به تاخیر می‌اندازد یا آنها را لغو می‌کند. به‌علاوه مشکلات سلامتی ممکن برای جمعیت خود، اقتصاد عمان نیز با استرس شدید روبه‌رو است.
وزنه سنگین نفت: عربستان
عربستان‌سعودی نیز متحمل خسارات زیادی خواهد شد. در واقع این کشور با استفاده از تاکتیک‌های «شوک و هراس» به ایجاد بحران دامن می‌زند و عربستان معتقد است که کاهش شدید قیمت همراه با افزایش ۲۰ درصدی تولید همراه خواهد بود. عربستان روش بسیار تهاجمی در پیش گرفته است و برخی از انواع نفت خام با قیمت پایین ۲۰ دلار در هر بشکه را به خریداران اروپایی در یک بازار مبتلایان به همه‌گیری ارائه می‌دهد. استراتژی عربستان‌سعودی این است که سهم بازار را از تولیدکنندگان روس که از اصلی‌ترین تامین‌کنندگان پالایشگاه‌های اروپایی هستند، به‌دست آورد. تعیین اینکه آیا روسیه در مواجهه با تاکتیک‌های تهاجمی عربستان‌سعودی غافلگیر خواهد شد و با کاهش تولید موافقت خواهد کرد، دشوار است. با این وجود، می‌توان تصور کرد که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور باتجربه روسیه، به راحتی توسط رهبر جوان، تحریک‌پذیر و بی‌تجربه عربستان، ولیعهد محمد بن سلمان، رهبر سعودی روبه‌رو نخواهد شد. عربستان‌سعودی دارای ذخایر نقدی بالغ بر ۵۰۰ میلیارد دلار است و می‌تواند خسارات ناشی از جنگ قیمت نفت را که سالانه ۷۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود، تحمل کند. با این وجود این کشور با هزینه‌ای شدید روبه‌رو خواهد شد: این موضوع توانایی کشور را در تحقق اهداف خود تحت عنوان ویژن ۲۰۳۰، استراتژی توسعه بلندمدت اقتصادی پادشاهی، سرمایه‌گذاری در صنایع غیر نفتی مانند گردشگری، معدن و صنایع دفاعی به شدت آسیب‌پذیر می‌کند. تولید نفت عربستان با توجه به موضع‌گیری سیاسی این کشور نسبت به ایران و عراق احتمالا با چالش‌هایی همراه باشد.
پرجمعیت‌ترین کشور جهان عرب: مصر
مصر با ۱۰۲ میلیون نفر جمعیت، پرجمعیت‌ترین کشور جهان عرب است و احتمالا تاثیر COVID-۱۹ بر جمعیت بسیار زیاد خواهد بود. دقیقا هنگامی که شروع به بهبودی از حملات تروریستی چند سال پیش کرده است، صنعت کلیدی جهانگردی آن نابود شده است. با این حال جنگ قیمتی نفت ممکن است برای مصر آسیب کمتری داشته باشد. تولید نفت و گاز این کشور در دهه ۱۹۹۰ افزایش یافت اما در دهه ۲۰۰۰ کاهش چشمگیری داشت. این کشور حتی برای چند سال وارد کننده LNG شد. اگرچه این کشور هم اکنون دوباره ذخایر جدید گاز طبیعی برای استفاده خود و همچنین برای شروع مجدد صادرات LNG کشف کرده است. این کشور همچنین قصد دارد پروژه صادرات LNG، به مناطق اشغالی را به اتمام برساند؛ گامی به سوی هدف وسیع‌تر آن برای تبدیل شدن به قطب گاز منطقه‌ای. پایین آمدن قیمت نفت و گاز به تولیدکنندگان مصری کمک خواهد کرد و هزینه‌های انرژی را برای مردم مصر کاهش می‌دهد، اما همچنین باعث کاهش اشتهای سرمایه‌گذاران خارجی برای سرمایه‌گذاری در میادین گازی مدیترانه و کاهش سود عوارض LNG برای سایر تولیدکنندگان خواهد شد. همانقدر که برای مصر مهم است، هزینه‌های دریافت شده توسط کانال سوئز که در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ بسیار بالا رفته است، ممکن است با کاهش اقتصاد جهانی صدمه ببیند. اما اگر عربستان‌سعودی در جذب بازار اروپا از روس‌ها موفق باشد، نفت سعودی از این کانال استفاده می‌کند و هزینه کلی آن به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد.
نفت و خدمات: امارات متحده عربی
امارات متحده‌عربی، مانند سایر تولیدکنندگان نفت، از افت قابل‌توجه در درآمد رنج می‌برد. با این حال، ابوظبی دارای ذخایر مالی قابل توجهی است که بیش از ۱۳۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.
