سنجش ناراحتی اقتصادی استان‌ها

شاخص اندازه‌گیری

رضایتمندی شهروندان از وضعیت اقتصادی می‌تواند از شاخص‌های کلان اقتصادی قابل ردیابی باشد. یکی از شاخص‌هایی که در این باره مورد بررسی قرار می‌گیرد، شاخص فلاکت است. شاخص فلاکت از طرق مختلفی اندازه‌گیری می‌شود. شاخص فلاکت اوکان، ساده‌ترین راه محاسبه را پیشنهاد می‌دهد. در حقیقت این شاخص برای اولین بار توسط آرتور اوکان، مشاور اقتصادی لیندون جانسون رئیس‌جمهور آمریکا در دهه ۷۰ میلادی مطرح شد. فرض اوکان این بود که افزایش نرخ بیکاری و تورم، باعث تحمیل هزینه اقتصادی و اجتماعی به جامعه می‌شود و از همین رو، مجموع این دو نرخ را به‌عنوان شاخص فلاکت معرفی کرد. ترکیب افزایش سطح قیمت‌ها و تعداد افراد بیکار، باعث کاهش عملکرد اقتصادی و افزایش سطح فلاکت یا ناراحتی اقتصادی می‌شود. این شاخص ساده نشان می‌دهد که جامعه از جناح سطح بالای تورم و بیکاری، تا چه حد آسیب می‌بیند. افزایش شاخص فلاکت می‌تواند نشان دهد که رفاه ملی در حال عقبگرد است، در نتیجه رفاه اقتصادی با این شاخص می‌تواند سنجیده شود. البته شاخص فلاکت‌ به طرق دیگری نیز می‌تواند سنجیده شود که در آن نرخ بهره و رشد تولید ناخالص داخلی  می‌توانند موثر باشند. شاخص فلاکت می‌تواند گرایی از این باشد که جامعه تا چه اندازه از زندگی رضایت دارند. در این گزارش، با توجه به اطلاعات موجود از مرجع آماری کشور که تاکنون منتشر شده است(نرخ بیکاری و نرخ تورم)، شاخص فلاکت برای تمامی استان‌های کشور سنجیده شده است. این محاسبات می‌تواند نشان دهد که رضایت اقتصادی مردم در مناطق مختلف کشور به چه حدی است.

شاخص فلاکت در جهان و ایران: شاخص فلاکت اوکان برای کل کشور، در سال گذشته معادل۹/ ۳۸ درصد  بوده‌است. اما وضعیت در دنیا به چه شکل است؟ نرخ میانگین تورم در کل دنیا در سال ۲۰۱۸ (بر اساس آمارهای صندوق بین‌المللی پول) معادل ۶/ ۳ درصد گزارش شده است، نرخ بیکاری میانگین نیز برابر ۹/ ۴ درصد (بر اساس آمارهای بانک جهانی) بوده است. از این‌رو در سال ۲۰۱۸ میلادی، شاخص فلاکت در دنیا معادل ۵/ ۸ درصد بوده است که اختلاف ۳۰ درصدی کشور ما با میانگین جهانی را نشان می‌دهد.

بهترین وضعیت: کمترین عدد شاخص فلاکت در ایران متعلق به استان «سمنان» است. نرخ بیکاری نسبتا پایین این استان باعث شده تا سمنان، تنها استانی باشد که شاخص فلاکت در آن کمتر از ۳۳ واحد درصد و معادل ۴/ ۳۲ درصد باشد. در رتبه‌های بعدی، استان‌هایی که شاخص فلاکت در آنها کمتر از ۳۴ واحد درصد است، شامل اردبیل، کرمان، مازندران، قم، فارس و زنجان می‌شوند. اما این استان‌ها معادل چه کشورهایی در جهان می‌شوند؟ واقعیت این است که شاخص فلاکت در این سطح، در جهان همانند زیادی ندارد. وضعیت بهترین استان‌های کشور هم‌ردیف کشورهایی چون کنگو و مصر قرار می‌گیرد که شاخص فلاکتی هم‌سطح دارند. نکته اینجاست که وضعیت در بهترین استان‌های کشور از کشورهایی مانند آنگولا، اتیوپی و هائیتی بدتر است، چرا که شاخص فلاکت در این کشورها در سال ۲۰۱۸ زیر ۳۰ واحد درصد بوده است.

بدترین وضعیت: در بین استان‌های کشور، بالاترین شاخص ناراحتی اقتصادی با فاصله متعلق به استان چهارمحال و بختیاری به میزان ۹/ ۴۸ واحد درصد است. در این استان، هم نرخ تورم و هم نرخ بیکاری در سطح بالایی قرار دارد. استان‌هایی که شاخص فلاکت در آنها بیشتر از ۴۵ درصد است، شامل لرستان، کردستان، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان، می‌شوند. مشابه این وضعیت در جهان، شاید در کشور آرژانتین باشد که نرخ فلاکت به ۸/ ۴۳ درصد رسیده است. در واقع وضعیت ناراحتی اقتصادی در استان‌های مذکور از کشور آرژانتین نیز بدتر شده است. وضعیت استان‌های پرجمعیت: در پرجمعیت‌ترین استان کشور، شاخص فلاکت از میانگین کشوری بدتر و معادل ۴۱ درصد گزارش شده است. در آذربایجان شرقی نیز شاخص فلاکت ۶/ ۰ درصد بالاتر از میانگین کشوری قرار گرفته است. اما در دیگر استان‌های پرجمعیت، یعنی خراسان رضوی، اصفهان، فارس و البرز، شاخص فلاکت از میانگین کل کشور بهتر است.

دوئل تورم و بیکاری

تورم و بیکاری دو عاملی هستند که بیشترین فشار را بر زندگی مردم وارد می‌کنند. از همین رو در تعیین شاخص فلاکت، بیشترین نقش را دارند. اما نگاهی به آمار دیگر کشورها نشان می‌دهد که اغلب از نرخ بیکاری رنج می‌کشند و نه نرخ تورم. در سال ۲۰۱۸، تنها در ۱۹ کشور نرخ تورم میانگین ۲ رقمی بوده است، در حالی که نرخ بیکاری ۴۶ کشور ۲ رقمی گزارش شده است. نگاهی به لیست کشورهای ۲ رقمی می‌تواند یک وضعیت کلی از کشورهای دارای تورم بالا بدست دهد: ونزوئلا، زیمبابوه، یمن، ازبکستان، اوکراین، ترکمنستان، ترکیه، سودان، سودان جنوبی، سیرالئون، نیجریه، لیبی، لیبریا، هائیتی، اتیوپی، مصر، جمهوری کنگو، آرژانتین و آنگولا. لیست کشورها حاکی از این است که مساله تورم، بیشتر در کشورهای آفریقایی توسعه نیافته یک موضوع لاینحل باقی مانده و در دیگر نقاط دنیا، مساله تورم تک رقمی، یک امر عادی محسوب می‌شود. آمار دیگری که نشان می‌دهد نرخ تورم عامل تشدید ناراحتی اقتصاد در کشور شده است، اینکه تنها ۵ کشور در سال ۲۰۱۸، تورم میانگین بالاتری نسبت به ایران ثبت کردند(بر اساس اطلاعات در دسترس). اما نرخ بیکاری در ایران، از حدود ۳۱ کشور در سال گذشته میلادی کمتر بوده است. با اینکه بیکاری در کشور معضلی جدی به خصوص برای قشر جوان و تحصیلکرده به حساب می‌آید، اما به نظر ناراحتی اقتصادی بیشتر از افزایش غیرمعقول قیمت‌ها ضربه خورده است. مشکلی که با انضباط مالی دولت و استقلال سیاست‌گذار پولی به سمت بهبود حرکت خواهد کرد.