یعنی در اسفند ماه از هر ۱۰۰ میلیون تومان چک صادر شده، کمتر از ۱۰ میلیون تومان آن برگشت خورده که به نظر تاکنون در هیچ ماهی تجربه نشده بود. در کنار رکوردشکنی‌ها، اسفند ماه ۹۷ از نظر تعداد چک‌های مبادله شده، مانند اسفند سال‌های قبل نبوده است. با توجه به حجم خرید در انتهای سال، معمولا تعداد چک‌ها در اسفند هر سال، رقم بالایی بوده است، اما اینبار به دلیل مشکلات اقتصادی، تعداد چک‌های مبادله‌ای در اسفند ۹۷ رقم کمتری نسبت به ماه‌های اول سال بوده است. در کنار این، به دلیل افزایش قیمت کالاها و خدمات، بهای میانگین هر چک در اسفند ۹۷ نسبت به اسفند ۹۶، معادل ۵۵ درصد رشد کرده است.

نزول تاریخی نسبت چک برگشتی

بعد از وقفه‌ای ۲ ماهه روند نزولی نسبت چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله‌ای ادامه یافت. در آخرین ماه ۹۷، نسبت تعدادی چک‌های برگشتی به ۸/ ۸ درصد نزول کرد و از نظر مبلغی نیز این نسبت به ۴/ ۹ درصد رسید. هر دو عدد، رکورد جدیدی به‌حساب می‌آیند. تاکنون هیچ‌گاه نسبت تعدادی چک‌های برگشتی به زیر ۹ درصد نرسیده بود، از این مهم‌تر، هیچ‌گاه نسبت مبلغی چک‌های برگشتی به زیر ۱۰ درصد نزول نکرده بود. نسبت چک‌های برگشتی، از نظر تعدادی نشان می‌دهد که چه کسری از چک‌های مبادله شده در سطح اقتصاد، برگشت خورده است؛ همچنین این نسبت از نظر مبلغی معرف این است که چه نسبتی از مبلغ چک‌های مبادله شده، برگشت خورده است. معمولا نسبت مبلغی از نسبت تعدادی چک‌های برگشتی بیشتر است، یعنی چک‌های برگشت خورده، از نظر مبلغی نسبت به تعداد، وزن بیشتری از کل چک‌ها داشته‌اند. در آخرین ماه سال گذشته نیز این رویه حفظ شده و نسبت مبلغی از نسبت تعدادی، در سطح بالاتری قرار گرفته است. با توجه به اینکه استعلام آنی وضعیت دارنده چک در سال گذشته ممکن شده، در نتیجه احتمال گرفتن چک از افرادی که دارای چک برگشتی سوءاثر نشده بوده‌اند، کاهش یافته است. در نتیجه می‌توان این برداشت را کرد که این راهکار در نهایت نسبت چک‌های برگشتی را کاهش داد.

بانک مرکزی علاوه بر محاسبه نسبت چک‌های برگشتی، شاخصی از تعداد و مبلغ چک‌های مبادله‌ای، وصولی و برگشتی نیز ارائه می‌دهد که با کمک این شاخص، مقایسه زمانی ملموس‌تر خواهد شد. روند شاخص حاکی از افت محسوس چک‌های برگشتی چه از نظر تعدادی و چه از نظر مبلغی است. عدد شاخص که بر مبنای سال پایه ۱۳۹۵ برابر با ۱۰۰ بوده است، در اسفند ۹۶ برای مبلغ چک‌های برگشتی به ۱۶۳ واحد رسیده بود که در اسفند ۹۷، به ۷/ ۸۵ واحد افول کرده، یعنی به نزدیک نصف کاهش یافته است. این در حالی است که شاخص از نظر ارزش چک‌های وصولی، با رشد ۳۵ درصدی در همین بازه زمانی مواجه شده است. داده‌های شاخص بار دیگر نشان می‌دهند که وضعیت بازار چک، از نظر چک‌های برگشتی به یک وضعیت مطلوب رسیده است.

افت تعداد مبادلات

معمولا در اسفند ماه به دلیل افزایش حجم خرید مردم، تعداد چک‌های مبادله‌ای در سطح اقتصاد نیز با رشد قابل‌توجهی همراه است طوری که بیشترین تعداد چک مبادله شده در بازه ماهانه، معمولا متعلق به اسفند ماه است. اما این اتفاق در سال گذشته رخ نداد. تعداد چک‌های مبادله شده در ماه‌های اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد، شهریور و مهر، از تعداد چک‌های مبادله‌ای در آخرین ماه سال بیشتر بوده است. اگر به تعداد چک‌های مبادله‌ای در قالب یک ابزار پرداخت، به‌عنوان وسیله سنجشی از قدرت خرید مردم نگاه کنیم، تعداد چک‌های مبادله‌شده در اسفند ۹۷ نسبت به تعداد چک‌های مبادله‌ای در اسفند ۹۶، معادل ۲/ ۲۴ درصد افت کرده است، در نتیجه می‌توان گفت که افزایش قیمت‌ها در سال ۹۷، در افت تعداد چک‌های مبادله‌ای موثر بوده است. این مساله خود را در مبلغ چک‌های مبادله‌ای نیز بروز داده است. در اسفند گذشته، مبلغ کل چک‌های مبادله‌ای به رقم تاریخی ۱/ ۱۰۳ هزار میلیارد تومان رسید.

این مساله باعث شده تا با وجود افت در تعداد چک‌های مبادله‌ای نسبت به سال گذشته، مبلغ چک‌ها نسبت به اسفند ۹۶، معادل ۷/ ۱۷ درصد رشد کند. در نتیجه رقم میانگین هر چک مبادله‌ای در سطح اقتصاد در اسفند گذشته به ۴/ ۱۳ میلیون تومان ارتقا یافته است که نسبت به اسفند ۹۶، برابر با ۴/ ۵۵ درصد رشد را نشان می‌دهد. شاید بتوان این را متقارن با حرکت شاخص بهای مصرف‌کننده دید. اگرچه تورم نقطه به نقطه در اسفند ۹۷، کمتر از این سطح بوده است. یک نکته مثبت دیگر در آمارها، افت قابل‌توجه تعداد چک‌های برگشتی نسبت به سال گذشته است. تعداد چک‌های برگشت‌خورده در اسفند ۹۷ معادل ۶۷۱ هزار و ۳۰۰ فقره بوده است. در حالیکه در اسفند ۹۶، تعداد چک‌های برگشت خورده بیش از دو برابر این حجم گزارش شده بود.

وضعیت چک در استان‌ها

داده‌ها نشان می‌دهند که بیش از یک‌سوم از کل چک‌های صادر شده، در استان تهران و از نظر مبلغی، ۳/ ۵۵ درصد ارزش چک‌ها در این استان مبادله می‌شوند. بعد از استان تهران، بیشترین ارزش چک‌ مربوط به استان‌های اصفهان و خراسان‌رضوی است. اگرچه چک‌های مبادله‌شده در استان تهران، بیش از ۵ برابر مجموع چک‌های مبادله شده در استان‌های اصفهان و خراسان‌رضوی ارزش دارند. در بین مناطق مختلف کشور، کمترین سهم در ارزش چک، متعلق به استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، خراسان‌شمالی، خراسان‌جنوبی و مناطق آزاد است. جالب اینکه مجموع ارزش چک‌های مبادله شده در استان تهران، تقریبا ۶۶ برابر ارزش چک‌های مبادله شده در این ۴ استان و مناطق آزاد است. این ارقام، تمرکز اقتصاد ایران در پایتخت و اثر تحولات این استان بر شاخص‌های کلان را به خوبی نشان می‌دهد. در اسفند ۹۷، وضعیت چک‌های برگشتی در استان تهران مطلوب‌تر از میانگین کل کشور بوده است. نسبت مبلغی چک‌های برگشتی در پرجمعیت‌ترین استان کشور، معادل ۷/ ۸ درصد بوده که ۷/ ۰ درصد کمتر از میانگین کل کشور است. در واقع می‌توان گفت بهبود اوضاع چک‌های برگشتی در آخرین ماه سال گذشته در استان تهران، نقش پررنگی را در کمینه تاریخی نسبت چک‌های برگشتی بازی کرده است. بهترین وضعیت چک‌های برگشتی مربوط به استان‌های خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد و گیلان است. در خوزستان، از هر ۱۰۰ میلیون تومان چک مبادله‌شده، تنها ۴/ ۶ میلیون تومان آن با خطر بازگشت مواجه شده است. از آن طرف، بغرنج‌ترین وضعیت چک برگشتی در استان‌های ایلام، لرستان و مناطق آزاد گزارش شده است. در ایلام، از هر ۱۰۰ میلیون تومان چک صادر شده، معادل ۱۸ میلیون تومان آن در اسفند ماه ۹۷، با برگشتی مواجه شده است. در نتیجه در برخی استان‌ها و مناطق آزاد، خطر چک برگشتی همچنان بالا مانده است. از ۳۱ استان کشور، در ۲۱ استان همچنان نسبت مبلغی چک‌های برگشتی بالای ۱۰ درصد بوده است.

 

06-01