دکتر حمید زمان‌زاده

بر اساس آخرین گزارش بانک مرکزی نرخ تورم در ۱۲ ماه منتهی به شهریور ۱۳۹۴ به 1/ 15 درصد و نرخ تورم نقطه به نقطه در شهریور ۱۳۹۴ نسبت به شهریور ۱۳۹۳ به 7/ 11 درصد کاهش یافته است. بررسی تحولات تورم حاکی است که موج جدید کاهش تورم با چرخش یکباره شاخص قیمت‌ها از تیرماه و ثبت ارقام منفی تورم ‌ماهانه در ماه‌های تیر و مرداد (به ترتیب منفی 4/ 0 و منفی 1/ 0 درصد) آغاز شد و با وجود مثبت شدن تورم ماهانه در شهریورماه (مثبت 6/ 0 درصد) ادامه یافت. با بررسی روند نرخ تورم در فصل تابستان و عوامل بنیادی تعیین‌کننده آن می‌توان به این نتیجه رسید که به احتمال بسیار بالا فصل پاییز، زمان رونمایی از تورم تک‌رقمی خواهد بود. البته رسیدن به تورم تک‌رقمی در فصل پاییز مربوط به شاخص نقطه‌به‌نقطه تورم بوده است.


پیش‌بینی می‌شود رونمایی از تورم تک‌رقمی متوسط ۱۲ ماهه، به بهار ۱۳۹۵ موکول شود که موفقیت بزرگی را برای دولت یازدهم رقم خواهد زد؛ اما سوال مهم این است که چه عوامل بنیادینی دستیابی قریب‌الوقوع به تورم تک‌رقمی را حاصل کرده است.


۱. کاهش شدید رشد حجم پول؛ موتور اصلی موج جدید نزول تورمی

در حالی که نرخ رشد نقدینگی در خرداد ۱۳۹۴ به ۷/ ۲۲ درصد کاهش یافته است، نرخ رشد حجم پول با کاهش شدید ارقام منفی را ثبت کرده و به منفی ۲ درصد در خرداد ۱۳۹۴ رسیده است. اگرچه کاهش آرام نرخ رشد نقدینگی یک از عوامل مهم کنترل تورم در دوره اخیر بوده است، اما کاهش شدید رشد حجم پول را باید موتور اصلی موج جدید نزول تورمی دانست. سیاست انقباض پولی از مسیر کنترل تقاضای کل اقتصاد آثار ضدتورمی خود را بروز داده و نزول شدید نرخ رشد حجم پول تضمین‌کننده گذار سریع‌تر از موعد اقتصاد ایران به مدار تورم تک‌رقمی در پاییز سال‌جاری و تداوم آن در سال ۱۳۹۵ خواهد بود.


۲. نیل به برجام؛ موتور فرعی موج جدید نزول تورمی

نیل به برجام در تیرماه ۱۳۹۴، ریسک‌های بزرگ اقتصاد ایران را کاهش داد و چشم‌انداز روشنی را گشود و با تعدیل سریع هزینه‌ها چرخش در تورم را در تیرماه کلید زد. بدون تردید شکست مذاکرات هسته‌ای، چشم‌انداز دستیابی به تورم تک‌رقمی را حداقل تا سال ۱۳۹۷ تیره و تار می‌کرد، اما حصول توافق زمینه اثرگذاری موثر انقباض پولی و آغاز موج جدید نزول تورمی را فراهم کرد.


۳. نرخ ارز و برداشتن ریسک صعود تورم

طی دوره ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳ نرخ ارز در کانون اصلی تحولات تورمی قرار گرفت. در دوره خرداد ۱۳۹۰ تا خرداد ۱۳۹۲، صعود شدید نرخ ارز به موتور اصلی صعود تورمی تبدیل شد و پس از انتخابات خرداد ۱۳۹۲ تا شهریور ۱۳۹۳ نزول و ثبات نرخ ارز به موتور اصلی نزول تورمی بدل شد، اما طی یک سال اخیر و با به ثبات رسیدن بازار ارز، اثرات ضد تورمی نرخ ارز محدود شده و بزرگ‌ترین کمک نرخ ارز، جلوگیری از صعود نرخ تورم بوده است. موج جدید نزول نرخ تورم در فصل تابستان در حالی رخ داد که نرخ ارز در ماه‌های مرداد و شهریور مسیر صعودی همواری را طی کرد. حفظ ثبات بازار ارز خود یکی از پیامدهای مثبت نیل به برجام بود که یکی از سرچشمه‌های ریسک افزایش تورم را از بین برد. این در حالی است که با اجرای برجام در فصل پاییز چشم‌انداز بازار ارز روشن و نرخ ارز تداوم ثبات همراه با احتمال نزول محدود را تجربه خواهد کرد که خود می‌تواند به نزول نرخ تورم نیز کمک کند.


در مجموع و در حالی که نیل به برجام و ثبات بازار ارز زمینه کنترل تورم از تیرماه سال‌جاری را فراهم کرده، اما کاهش شدید رشد حجم پول به موتور اصلی موج جدید نزول تورم بدل شده است. بر این اساس روند تحولات تورم و عوامل بنیادی تعیین‌کننده آن از این امر حکایت دارد که دولت می‌تواند دستیابی به تورم تک‌رقمی (نقطه به نقطه) را در فصل پاییز (احتمالا آذرماه) رونمایی کند و البته برای رسیدن نرخ تورم متوسط ۱۲ ماهه به سطوح تک‌رقمی باید تا بهار ۱۳۹۵ صبر کند. خبر مهم‌تر این است که در صورت تداوم سیاست‌های اصولی دولت در کنترل حجم پول و نقدینگی و نیز حفظ ثبات بازار ارز در سایه لغو تحریم‌ها، این بار تجربه تورم تک‌رقمی موقتی نبوده و اقتصاد ایران احتمالا وارد یک دوره تورم تک‌رقمی پایدار خواهد شد که می‌تواند حداقل تا سال ۱۴۰۰ تداوم یابد.

عضو هیات علمی پژوهشکده پولی و بانکی