مصطفی طهماسبی

قیمت نفت در سال‌های اخیر حدود بشکه‌ای 110-100 دلار ثابت مانده بود، اما عوامل مختلفی موجب کاهش بهای نفت خام به حدود ۶۰ دلار در ماه‌های اخیر شده است. به‌نظر می‌رسد عواملی که بتواند موجب تحریک بازار و رشد قیمت‌ها به بالای این رقم شوند، ضعیف‌تر از عوامل منفی هستند. اگر چه تشدید درگیری‌ها بین یمن و عربستان، مشکلات بنادر فعال لیبی در صادرات نفت به سبب حمله شبه‌نظامیان و افزایش 13 درصدی واردات نفت چین در ماه آوریل نسبت به ماه‌های پیش - چین با واردات 37/ 7 میلیون بشکه در روز در این ماه از آمریکا پیشی گرفت- در ماه‌های اخیر موجب ایجاد نوساناتی در قیمت نفت شده است؛ اما با گذر زمان در مدت زمان کوتاهی و با فروکش هیجانات ناشی از این موارد، شاهد افت قیمت نفت و بازگشت آن به حدود قیمت ۶۰ دلار در هر بشکه بوده‌ایم.

آنچه مهم به‌نظر می‌رسد اینکه عواملی در ‌پی تعیین این قیمت فعال بوده و با تنظیم عرضه و تقاضا درصدد تثبیت این قیمت برای هر بشکه نفت هستند. عربستان به‌عنوان یکی از کشورهای اصلی تولید‌کننده و تعیین‌کننده قیمت نفت نقش مهمی در این میان داشته است و به‌نظر می‌رسد با مقدار ذخیره ارزی حدود ۷۰۰ میلیارد دلار تا چند صباحی مشکلی‌ با این سطح قیمت‌ها نخواهد داشت. سوالی که هم اکنون مطرح می‌شود این است که چرا قیمت ۶۰ دلار به‌عنوان یک قیمت تعادلی در بازار نفت ظاهر شده و قیمت نفت در حدود این مبلغ نوسان دارد؟

در نگاه اول شاید به‌نظر برسد که هدف از این قیمت گذاری خارج‌سازی صنعت نفت شیل از چرخه تولید است، اما این ساده‌انگارانه‌ترین نگاه به این قیمت‌گذاری از جانب عربستان با توجه به تولید نفت این کشور در ماه‌های اخیر است. باید در نظر داشت که روابط عربستان و آمریکا فراتر از روابط نفتی این دو کشور است و در نتیجه بازار نفت شیل نمی‌تواند مورد هدف عربستان باشد؛ چراکه اهداف سیاسی و موقعیت این کشور از دیدگاه سیاسی در ترکیب دولت کنونی عربستان از جایگاه مهمی برخوردار است. باید پذیرفت که با این سطح قیمت،‌ کشورهایی که استخراج نفت در آنها با قیمت فروش ۸۰ دلار مقرون به صرفه نیست، در درازمدت از بازار تولید خارج خواهند شد. به بیانی دیگر، هدفی که از این قیمت گذاری دنبال می‌شود ایجاد تعادلی جدید بین عرضه و تقاضا در این بازار با قبول تولیدکننده جدید و خارج‌سازی برخی تولیدکننده‌های با قیمت استخراج بالا است. شاید این کشورها - کشورهای تولیدکننده‌ نفت با قیمت استخراج بالا - چند صباحی با این قیمت‌ها اقدام به تولید کنند، اما روشن است که تحمل این زیان تنها تا حدی ممکن خواهد بود.

با توجه به سرمایه‌گذاری اولیه صورت‌گرفته در صنعت نفت شیل و نظر به گفته مدیرعامل سازمان بین‌المللی انرژی که نقطه سر به سر حدود ۸۲ درصد از تولیدات نفت خام آمریکا حدود ۶۰ دلار یا کمتر است، شکی نیست که عربستان منافع آمریکا را در این میان لحاظ کرده است و با حدود قیمتی ۶۰ دلار برای هر بشکه نفت، صنعت نفت شیل همچنان قادر به تولید نفت و حضور در بازار نفت خواهد بود تا زمانی که تعادل در بازار ایجاد شود. حال با رفع تحریم‌ها علیه ایران، در صورت عدم کاهش تولید توسط دیگر کشورهای اوپک و افزایش تولید توسط ایران، قیمت نفت کاهش خواهد یافت مگر اینکه عربستان تولید خود را کاهش دهد. در این میان فشار آمریکا اهرم این کاهش تولید و ذخیره ارزی عربستان و نمایش قدرت اهرم‌های حفظ سطح تولید خواهند بود.

در پایان، تثبیت قیمت نفت حدود بشکه‌ای ۶۰ دلار می‌تواند نمایشی از قدرت تعیین‌کنندگی عربستان در بازار نفت نیز باشد. عربستان بر این امر واقف است که برای حفظ قدرت خود در این بازار باید پذیرای این زیان کوتاه‌مدت باشد و با ورود تولید‌کنندگان جدید باید تولیدکنندگانی از بازار حذف شوند تا تعادل برقرار شود.

*دکترای اقتصاد از دانشگاه گرونوبل فرانسه