میثم هاشم‌خانی اول) توسعه آموزشی: معلمان و دانش‌آموزان ایرانی، سالانه حدود ۱۱ میلیارد نفر- ساعت را در کلاس‌های درس می‌گذرانند، اما چند ساعت از این زمان با نگاه کردن دانش‌آموزان به ساعت و انتظار برای اتمام کلاس سپری می‌شود؟ چند ساعت به حفظ کردن مطالبی اختصاص دارد که در مدتی زیر ۳۰ ثانیه توسط اینترنت موبایل قابل دسترسی هستند؟ چند ساعت به آموزش‌های توسعه خلاقیت یا مهارت‌های کلیدی برای زندگی اقتصادی و اجتماعی در دنیای پیچیده قرن ۲۱ اختصاص دارد؟ چگونه می‌توانیم شرایط مناسبی برای «توسعه آموزشی» کودکان و نوجوانان، به‌معنای افزایش حتی ۲ درصدی در بهره‌وری این ۱۱ میلیارد ساعت فراهم کنیم؟ دوم) عدالت آموزشی: در سیستان‌وبلوچستان، کم نیستند مدارسی که سرویس بهداشتی ندارند و مثلا از سرویس بهداشتی سایر اماکن نزدیک مدرسه استفاده می‌کنند. مدارس متعدد دیگری هم در کشور وجود دارند که از حداقل‌های امکانات ورزشی و تفریحی محروم بوده و محیط افسرده‌کننده‌ای دارند. خلاصه آنکه متاسفانه بسیاری از فرزندان خانوارهای محروم کشور، کلیدی‌ترین سال‌های شکل‌گیری شخصیت خود را در مدارسی می‌گذرانند که ظرفیت «توانمندسازی پایدار» کودکان و نوجوانان به‌منظور «رهایی آنان از چرخه شوم فقر» را ندارند.

چگونه می‌توانیم حتی اگر شده وضعیت ۲ درصد از این مدارس محروم را بهبود دهیم؟

سوم) همگرایی توسعه آموزشی و عدالت آموزشی: قرن ۲۱، با افت شدید اهمیت «ثروت‌های زیرزمینی» در اقتصاد کشورهای مختلف و در عوض اهمیت یافتن «ثروت‌های روی زمین» همراه است. توسعه معدن‌محور و سرمایه‌محور، جای خود را به توسعه انسان‌محور داده است. به این ترتیب بحث «توسعه انسانی با رویکرد عدالت‌محور» با هدف ایجاد قابلیت‌های تولید ثروت دانش‌محور و خلاقیت‌محور در «تک‌تک» شهروندان، از کلیدی‌ترین ارکان ارتقای پایدار توانایی رقابت‌پذیری اقتصادی هر کشور در قرن ۲۱ تلقی می‌شود.

در این رویکرد، دو مفهوم «توسعه» و «عدالت / فقرزدایی» همگرا می‌شوند: زمانی که به سیاست‌گذاری برای محرومیت‌زدایی در «آموزش» کودکان خانوارهای محروم (به‌معنای تامین حداقلی از امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری آموزشی در کنار تامین معلمان توانمند) و نیز محرومیت‌زدایی در «آموزش موثر» آنان (به‌معنای تامین حداقلی از امکانات تفریحی و ورزشی، حداقلی از تغذیه و حداقلی از مراقبت‌های ناظر به سلامت جسمی و روحی در مدارس مناطق محروم) می‌پردازیم، چنین برنامه‌هایی از یک طرف جزو «کم‌فساد»ترین و «پربازده»‌ترین سیاست‌های فقرزدایی هستند و از طرف دیگر، به دلیل تلقی شدن هر شهروند قرن ۲۱ به‌مثابه یک موتور ثروت‌آفرینی بالقوه، سیاست‌های «محرومیت‌زدایی آموزشی» متمرکز بر سال‌های کلیدی شکل‌گیری شخصیت کودکان و نوجوانان، می‌توانند با کمک به شکل‌گیری توانمندی مناسب در «تک‌تک» شهروندان، حرکت جامعه را در مسیر «توسعه اقتصادی - اجتماعی پایدار» شتاب بخشند.

چهارم) الزامات توسعه مشارکت «غیردولتی» در آموزش‌وپرورش : رئیس‌جمهوری در بخشی از سخنرانی ارزشمند خود در هفته معلم، بر لزوم رشد مشارکت بخش غیردولتی در آموزش‌وپرورش تاکید کرده و تحقق این هدف را در راستای بهبود کارآیی و کیفیت آموزش‌وپرورش ارزیابی کردند. ایشان همچنین به واگذاری اداره برخی مدارس به تعاونی‌های معلمان، به‌عنوان یکی از راهکارهای توسعه مشارکت غیردولتی در آموزش‌وپرورش اشاره کردند.

به‌نظر می‌رسد اگر بخواهیم طرحی منسجم را برای افزایش مشارکت بخش غیردولتی در آموزش‌وپرورش ارائه دهیم، این طرح باید ویژگی‌های زیر را محقق کند:

الف) فضای رقابت بین مدارس برای جذب دانش‌آموز را افزایش داده و از این کانال به ارتقای کیفیت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مدارس کمک کند (ارتقای «توسعه آموزشی»).

ب) به کاهش «فقر کمی آموزشی» به‌معنای کاهش جمعیت کودکان و نوجوانان ۶ تا ۱۸ساله خارج از پوشش آموزش‌وپرورش منجر شده و در عین حال به کاهش «فقر کیفی آموزشی» به‌معنای بهبود کیفیت آموزش برای فرزندان محروم‌ترین خانوارهای کشور هم کمک کند (ارتقای «عدالت آموزشی»).

ج) شور و نشاط فرهنگیان را احیا کرده و مشارکت پویا و خلاقانه آنان در مدیریت مدارس را ارتقا دهد.

د) کاملا در راستای اصل ۳۰ قانون اساسی (تضمین ارائه آموزش‌وپرورش رایگان تا پایان مقطع متوسطه) و بند یک اصل ۴۳ قانون اساسی (ریشه‌کن کردن فقر از طریق تامین نیازهای اساسی مردم از جمله آموزش‌وپرورش) باشد.

ه) ظرفیت مشارکت انتفاعی، غیرانتفاعی و عام‌المنفعه بخش غیردولتی در حوزه آموزش‌وپرورش را، تا بیشترین حد ممکن، فعال کند.

و) بتواند توازن مناسبی بین حق نظارتی وزارت آموزش‌وپرورش، حق بهبود درآمد معلمان، حق استقلال عمل مدیران مدارس و نیز حق دانش‌آموزان برای برخورداری از آموزش باکیفیت، برقرار کند.

پنجم) طراحی مدارس «غیردولتی» بدون «شهریه»:

با توجه به ویژگی‌های اشاره‌شده، طرح زیر تحت عنوان «طراحی مدارس غیردولتی بدون شهریه» پیشنهاد می‌شود:

بند ۱ - وزارت آموزش‌وپرورش در ابتدای هر ماه لیست ۲۰۰ مدرسه خود را برای تبدیل به «مدارس غیردولتی بدون شهریه» در سایت رسمی وزارتخانه اعلام کرده (براساس ضوابط بند ۲) و تا پایان ماه، این مدارس را به یک موسسه یا تعاونی واگذار می‌کند (براساس ضوابط بند ۳). موسسه‌ها و تعاونی‌های در اختیارگیرنده مدیریت مدارس فوق، کل بودجه خود را از وزارت آموزش‌وپرورش دریافت کرده و حق دریافت هیچ مبلغی را از دانش‌‌آموزان ندارند. همچنین آنها در زمینه چگونگی صرف این بودجه کاملا مختار خواهند بود (مطابق ضوابط بند ۴). پس از اتمام دوره ۲ساله فوق، وزارت آموزش‌وپرورش براساس ارزیابی کیفیت عملکرد درباره تمدید یا عدم‌تمدید قرارداد اجاره مدرسه با موسسه/تعاونی تصمیم‌گیری خواهد کرد (مطابق جزئیات بند ۵).

بند ۲ - مدارس ۲۰۰گانه معرفی‌شده در اول هر ماه توسط آموزش‌وپرورش برای تبدیل به مدارس غیردولتی بدون شهریه، باید از میان مدارس دارای سطوح مختلف امکانات سخت‌افزاری و کالبدی انتخاب شده و به‌طور متوازن در استان‌های مختلف کشور توزیع شده باشند. همچنین به‌منظور تضمین «برقراری رقابت بین مدارس» کلیه این مدارس باید در منطقه‌ای واقع شده باشند که در نزدیکی آنها یک «مدرسه دولتی» وجود داشته باشد.

بند ۳ - هر موسسه یا تعاونی (اعم از انتفاعی، غیرانتفاعی یا عام‌المنفعه) که دست‌کم یک‌سوم اعضای هیات‌مدیره آن از فرهنگیان شاغل دارای سابقه کار ۱۰ساله یا بازنشسته آموزش‌وپرورش باشند، می‌توانند متقاضی در اختیار گرفتن مدیریت مدارس مورد اشاره بند یک‌شوند و مبلغی را به‌عنوان اجاره پرداختی به آموزش‌وپرورش برای اجاره ۲ ساله مدرسه مشخص کنند. وزارت آموزش‌وپرورش موظف است قرارداد اجاره هر مدرسه در قالب «مدرسه غیردولتی بدون شهریه» را با یکی از دو موسسه/تعاونی ارائه‌دهنده بالاترین رقم پیشنهادی منعقد کند.

منابع مالی دریافتی از بابت اجاره این مدارس، منحصرا صرف بهبود امکانات تفریحی و ورزشی مدارس محروم کشور و نیز برقراری برنامه‌های بهبود سلامت جسمی و روحی دانش‌آموزان این مدارس خواهد شد.

بند ۴ - وزارت آموزش‌وپرورش مکلف است بودجه مدارس غیردولتی بدون شهریه را، در هفته اول هر ترم تحصیلی به حساب تعاونی/موسسه اجاره‌کننده مدرسه واریز کند. این بودجه معادل تعداد دانش‌آموزان ثبت‌نامی ضربدر «سرانه دانش‌آموزی» خواهد بود. «سرانه دانش‌آموزی» هم برابر است با «بودجه کل آموزش‌وپرورش در همان سال» تقسیم بر «تعداد کل دانش‌آموزان مدارس دولتی».

بند ۵ - پس از اتمام دوره ۲ساله اجاره هر «مدرسه غیردولتی بدون شهریه»، وزارت آموزش‌وپرورش منحصرا از طریق نظرسنجی از دانش‌آموزان اولیه مدرسه (دانش‌آموزان ۲ سال قبل) و اولیای آنها، درباره تمدید/عدم‌تمدید قرارداد با موسسه/تعاونی اجاره‌کننده مدرسه، تصمیم خواهد گرفت.