دغدغه بجای وزیر بازرگانی

محمد شریعتمداری

اعلام دغدغه و رویکرد مثبت رییس‌جمهور محترم کشورمان درباره ضرورت اصلاح ساختار و هدفمند ساختن یارانه در کشور، در ملاقاتی که مدتی پیش با ایشان داشتم و سخنان وزیر محترم بازرگانی کشورمان درباره این مهم که اخیرا در جراید انتشار یافت، اینجانب را بر آن داشت تا چند جمله‌ای پیرامون امر مهم و اساسی «اصلاح ساختار و هدفمند ساختن یارانه نان کشور» بنگارم.شاید تاثیری هر چند ناچیز در ایجاد اجماع کارشناسانه در این حوزه داشته باشد.

روزی که برای نخستین بار در سال ۱۳۶۸ به وزارت بازرگانی وارد شدم، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که فکر می‌کردم باید پس از پایان جنگ تحمیلی به ساماندهی آن پرداخت، مساله یارانه نان بود.موضوع مهمی که دولت و ملت را می‌آزارد: نه مردم از یارانه تخصیص یافته آن بهره واقعی می‌برند، و هم دولت هر روز با پرداخت غیرهدفمند این مبلغ هنگفت از محل بودجه عمومی (که هر روز با افزایش قمیت نهاده‌های تولید و به تبع آن افزایش طبیعی قیمت تضمینی خرید گندم از کشاورزان و با لحاظ سیاست ثابت نگه داشتن قیمت بخش عظیمی از آرد مصرفی کشور رو به تزاید تصاعدی است)، در رنج و عذاب بوده و هست.این رقم که در سال ۱۳۶۸ حدود ۴۶میلیارد ریال بود، در سال ۱۳۷۶ که به عنوان وزیر بازرگانی مجددا مشغول به کار شدم، به مبلغ ۳۳۹۰میلیارد ریال رسیده بود و در پایان دوره ۸ ساله وزارت (با توجه به افزایش چشمگیر قیمت تضمینی گندم به عنوان یکی از سیاست‌های اصولی دولت که منجر به خودکفایی در تولید گندم شد و ادامه سیاست غلط عدم انعکاس آن در قیمت فروش آرد) به حدود ۲۱۰۰۰میلیارد ریال رسید، بدون آنکه در عرصه اصلاح یارانه نان توفیقی به دست آمده باشد و امروز نیز آن طور که در بیانات وزیر محترم بازرگانی آمده است، به رقم هنگفت و غیرقابل تصور ۲۶۰۰۰میلیارد ریالی یارانه نان در سال ۱۳۸۶ رسیده‌ایم، که به قول او، تنها ۵درصد از کل قیمت تمام شده نان است؟!

این در حالی است که به قیمت‌های امروز، سهم قیمت آرد در قیمت تمام شده نان چیزی حدود ۶درصد کل قیمت تمام شده نان است و می‌توان نتیجه گرفت مبلغ دریافتی دولت از نانوایان به عنوان قیمت آرد آنقدر ناچیز است که می‌توانیم آن را در محاسبات اصلا به حساب نیاوریم.

اما آثار دیگر این توزیع یارانه کم هدفمند بسیار فاجعه‌بارتر است. عدم تخصیص بهینه منابع و سهم اندک منابعی که با هدف توسعه‌ای وارد بخش آرد و نان کشور در حوزه‌های گوناگون صنعت، تجارت و خدمات آن می‌شود. در نتیجه توسعه‌نیافتگی مفرط در صنعت آرد و نان کشور و خدمات جانبی آن، توسعه فساد گسترده از سر مزرعه تولید گندم تا درب نانوایی‌ها به علت وجود این یارانه هنگفت، از طریق سوءاستفاده از عناوینی نظیر افت مفید و غیرمفید گندم و آرد، افت رطوبتی آرد، درصد سبوس‌گیری از گندم و ... همه و همه ناهنجاری‌هایی است که به دنبال توزیع کم هدفمند یارانه نان به وجود می‌آید.

آردفروشی در نانوایی، شریف‌ترین اقدامی است که نانوای محکوم به عرضه نان به قیمت ثابت در طی چند سال برای گذران زندگی خود به آن مبادرت می‌ورزد. کوچک کردن وزن چانه نان یکی از معدود راه‌های معجزه‌گری است که دخل و خرج نانوایی را به هم نزدیک می‌کند که اینها علی‌الظاهر از جرائم تعزیراتی گندم و آرد کشورند. ولی همه می‌دانند که نانوایی که در طی دو سال قیمت جدید دریافت نکند، یا با قیمت‌گذاری تحمیلی مواجه شود، راهی برای گذران زندگی جز این راه‌ها و یا ناهنجاری‌های پیچیده‌تر و زیان‌بارتر برای خودش و مصرف‌کننده ندارد.

آنگاه که قیمت فروش اضافات غیرمفید کف سیلوهای گندم هم از قیمت فروش آرد به خبازی‌ها بیشتر است، آنگاه که قیمت فروش سبوس گندم بیش از چهار برابر قیمت آرد است و همزمان قیمت نان علی‌الظاهر با اعلام دولت ثابت مانده است، فروش آرد از خبازی‌ها به قنادی‌ها، افزایش رطوبت‌دهی به آرد در جریان تبدیل گندم به آرد و سنگین‌تر کردن موقت آن، کمی دستکاری در درصد سبوس‌گیری و تخلفات فراوان دیگر همه و همه توجیه پیدا می‌کند و صبغه مشروع به خود می‌گیرد و در مقابل، اقدام تعزیراتی دولت اقدامی ظالمانه جلوه می‌کند. نه مردم به حق خود در نانوایی‌ها می‌رسند و نه دولت امکان اعمال منطقی قانون را می‌یابد.

برای حل این مشکل در ادوار مختلف، مدیریت وزارت بازرگانی مطالعات گسترده‌ای انجام داده و طرح‌های عملیاتی روشنی بارها تهیه شده است. به یاد دارم که آقای کریمی نوری، مدیرعامل وقت سازمان غله کشور در شروع مسوولیت وزارت این حقیر در وزارت بازرگانی حتی به چاپ بن‌های نقدی یارانه نان نیز به صورت نمونه اقدام کرده بود. یعنی طرح عملیاتی انجام این تحول در دولت دوم حضرت آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی نهایی شده بود. اما چرا به اجرا درنیامد؟ سوالی است که باید به آن پاسخ روشنی داده شود.

به اعتقاد نگارنده، متاسفانه در کشور ما همه‌چیز بیش از رنگ واقعی خود در موقع عمل رنگ و لعاب سیاسی می‌گیرد. متاسفانه در کشور ما مناقشات سیاسی حد و مرز منافع ملی نمی‌شناسد. متاسفانه آن روحیه جوانمردانه کشتی جهان پهلوان تختی که دست معیوب و دردناک کشتی‌گیر حریف را تا پایان وقت قانونی لمس نکرد، تا جوانمردی را در عرصه کشتی تا ابد به نام خود ثبت کند، از سیاست ما رخت بربسته است.

به یاد دارم که در یکی از سال‌های دولت حضرت حجت‌الاسلام و المسلمین خاتمی با افزایش قیمت آرد از عددی مثلا چهل ریال به عددی مثلا هفتاد و پنج ریال، یکی از روزنامه‌های مدعی پاسداری از منافع ملی با تیتری با فونت پنجاه یا هشتاد، بر صفحه اول خود نوشت «دولت قیمت آرد را (مثلا) ۸۰درصد گران کرد.» و این نوع ضد تبلیغ ناجوانمردانه درباره اقدام اصلاح‌گرانه‌ای که فقط با هدف کم کردن فاصله بسیار مخرب قیمت واقعی آرد با قیمت فروش غیرمنطقی آن صورت گرفته بود، موجبات دامن زدن به انتظارات تورمی و رشد قیمت سایر کالاها را فراهم و فشار مضاعفی را بر گرده مردم مظلوم این کشور وارد ساخت که مجریان را از انجام آن پشیمان کرد. جالب است بدانید که عدم افزایش قیمت آرد متناسب با افزایش قیمت گندم مورد خریداری از کشاورزان، به هیچ وجه تضمینی برای جلوگیری از افزایش قیمت نان نداشت. زیرا سایر عوامل موثر در قیمت تمام شده نان از قبیل دستمزد که در حدود شصت‌درصد در قیمت تمام شده نان موثر بود، هر ساله با افزایش سطح حداقل دستمزد از سوی دولت ثابت نمانده و در نتیجه دولت و ملت در واقع هم چوب را می‌خورد و هم پیاز را. از سویی با افزایش یارانه گندم و آرد به کسری بودجه و در نتیجه تورم دامن می‌زد، از سوی دیگر نمی‌شد و نمی‌توانست قیمت نان را به دلیل پیش گفته ثابت نگه دارد. با همه این تفاصیل، کشور حتی با ثابت نگه داشتن سطح یارانه در همان حدی که بود و نه حذف کامل آن هم موافقت نمی‌کرد؟!

شاید کمتر موضوع اقتصادی بیابید که اهمیت آن را داشته باشد چند بار موضوع بحث جلسه سران سه قوه کشور قرار گیرد، اما حداقل در دوره هشت ساله وزارت دولت هفتم و هشتم سه بار حرکت در جهت اصلاح مسیر یارانه نان تا طرح موضوع در جلسه سران سه قوه هم پیش رفت و ناکام بازگشت. طرح جامع ساماندهی گندم و آرد و نان کشور به همت کارشناسانه همه وزارتخانه‌های ذی‌ربط تهیه و به تصویب دولت رسید، اما در حوزه اصلاح ساختار یارانه امکان اجرا نیافت.

امروز بر همه دلسوزان نظام و مردم است، حال که یک بار دیگر از زبان وزیر مسوول در دولت خدمتگزار با پشتوانه جامع و دقیق علمی و تجربی این دغدغه مطرح شده است، اصلاح یارانه نان (که به تبع آن همه فعالیت‌های اساسی اصلاح‌گرانه دولت نظیر: خروج از خرید انحصاری گندم توسط دولت، توسعه و نوسازی صنعت آرد در کشور، توسعه ناوگان حمل‌ونقل گندم و آرد در کشور، توسعه سیلوسازی و انبارسازی مکانیزه توسط بخش‌خصوصی در کشور، رشد سریع تولید نان صنعتی در انواع و اقسام و مطابق با ذائقه‌های گوناگون در کشور جان می‌گیرد و شتاب می‌یابد) را جدی گرفته و حمایت کنیم تا پس از حرکت اساسی و سازنده دولت خدمتگزار در عرصه ساماندهی در مصرف سوخت با شروع از بنزین در کشور، این قدم اساسی دیگر نیز توسط دولت که امروز به حمدا... مورد حمایت مجلس محترم و قوه محترم قضاییه نیز هست، برداشته شود. خصوصا که بارقه‌های امیدی را در همراهی رسانه‌ها و گروه‌های موثر سیاسی در تحقق اهداف ملی کشور، در جریان ساماندهی قیمت بنزین برای اولین بار مشاهده کرده‌ایم.

ملت شریف و والا مقام ایران اسلامی شایسته آن هستند که از خدمات سالم‌تر و بهداشتی‌تر، با کیفیت‌تر، ماکول‌تر و ارزان‌تر و روان‌تر در عرصه نان کشور برخوردار شوند و این هدف ارزشمند در گرو اصلاح نظام پرداخت یارانه‌ نان و اجرای طرح جامع ساماندهی گندم و آرد و نان کشور است که سال‌ها است اجرای کامل آن در وزارتخانه مسوول، منتظر حمایت مسوولان محترم قوای سه‌گانه و نیز رسانه‌ها و گروه‌های موثر سیاسی در نظام است که با نگاهی ملی و نه جناحی اجازه دهند تا این اقدام ملی اصلاحی به انجام برسد.