ما و اجلاس جنبش عدم تعهد
شرایط امروز دنیا با زمان شکلگیری جنبش عدمتعهد به رهبری کشورهایی چون مصر، یوگسلاوی سابق، غنا و اندونزی تفاوتهای زیادی پیدا کرده است.
عباس ملکی*
شرایط امروز دنیا با زمان شکلگیری جنبش عدمتعهد به رهبری کشورهایی چون مصر، یوگسلاوی سابق، غنا و اندونزی تفاوتهای زیادی پیدا کرده است. در ابتدای دهه ۱۹۶۰ میلادی، نظام جهانی دوقطبی بود و کشورها عمدتا یا در اردوی چپ و عضو پیمان ورشو به رهبری اتحاد جماهیر شوروی بودند یا در اردوی راست و عضو پیمان ناتو به رهبری آمریکا. از سال ۱۹۵۵ به این سو به تدریج کشورهای جدید آسیایی و آفریقایی از استعمار کشورهای غربی یا از کشورهایی که سابقا بخشی از آنها بودند، استقلال پیدا کردند.
امروزه یقینا دنیا نظام دوقطبی ندارد. تصویری که آمریکا و دیگر کشورهای غربی عضو ناتو از دنیا به دست میدهند، این است که یک نظام سلسلهمراتبی بر جهان حاکم است که در راس آن آمریکا قرار دارد و بعد کشورهای مختلفی مثل ژاپن، انگلستان، فرانسه و آلمان حضور دارند. در این میان، هیچ نامی از کشورهای جهان سوم و غیرمتعهد شنیده نمیشود؛ کشورهایی مانند کشورهای آفریقایی، آسیایی و آمریکای لاتین که در حال توسعه یا به تعبیری جدیدتر در حال افزایش مصرف خود هستند.
یک برداشت دیگر از نظام جهانی این است که جهان میتواند چندقطبی باشد. قطبهایی که در این برداشت متصور هستند، به عنوان مثال عبارتند از: آمریکا، اتحادیه اروپا، چین، گروه BRIC (برزیل، روسیه، هند و چین) و جنبش غیرمتعهدها. به نظر میرسد که تفسیر پذیرفتهشده از نظام بینالمللی نزد مقامات نظام جمهوری اسلامی ایران، این تصویر دوم است. اگرچه ممکن است قدرت جنبش عدم تعهد چندان زیاد نباشد، اما به هر حال وزنهای در سطح دنیا است که در مجموع ۱۳۷ کشور (۱۲۰ کشور عضو و ۱۷ کشور ناظر) در آن حضور دارند. اندازه، جمعیت، حجم مبادلات اقتصادی و وسعت سرزمینی اعضای این جنبش، رویهمرفته آن را به لحاظ کمی به بزرگترین قطب دنیا تبدیل میکند؛ اما به لحاظ کیفی اینچنین نیست و کشورهای مختلفی در آن حضور دارند که برخی پیشرفتهتر هستند و برخی کمتر توسعهیافتهاند.
افزون بر اینها، به نظر میرسد که جنبش عدم تعهد و گروه موسوم به ۷۷ (یک سازمان اقتصادی-بازرگانی-تجاری با ۱۳۱ عضو که اعضای آن با جنبش عدم تعهد همپوشانی زیادی دارند) میتوانند در کنار هم تعاملات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بزرگی با یکدیگر داشته باشند و در آینده نقش مهمتری را در نظام بینالمللی بازی کنند.
ایران و میزبانی جنبش عدم تعهد
یکی از ویژگیهای جنبش عدم تعهد این است که دبیرخانه ایستا و ثابتی ندارد و از این رو میزبان دورهای آن نقش عمدهای در تهیه اسناد و صورت جلسات و انتشار آنها پیدا میکند. میزبانی ایران در این جنبش، فرصت بسیار خوبی برای ما فراهم کرده است که باید برای موارد زیر به بهترین شکل از آن استفاده کنیم:
۱. ایجاد همگرایی بین کشورهای عضو: متاسفانه در سالهای اخیر کشورهای میزبان این جنبش به دلیل تحولات بینالمللی و داخلی نتوانستهاند به صورت شایسته همچون بنیانگذاران جنبش عدم تعهد به آن خدمت کنند. اکنون که میزبانی این جنبش بر عهده کشور ما قرار گرفته است و دبیرخانه جنبش تا سه سال در ایران خواهد بود، فرصت مناسبی است که در راستای همگرایی میان کشورهای عضو تلاش کنیم. نکته مهمی که باید بسیار به آن توجه کنیم، این است که باید کارشناسان زبده و آگاه در این حوزه فعالیت کنند و به نظر میرسد که کارشناسان این حوزه عمدتا در وزارت امور خارجه حضور داشته باشند. اشتباه بزرگی خواهد بود که محوریت کار در میزبانی جنبش عدم تعهد برعهده وزارت خارجه نباشد.
همچنین ایران میتواند در حوزه مسائل سیاسی ایران نقش پیشتازی داشته باشد. به نظر میرسد که پیشنهاد تشکیل کمیتهای متشکل از چند عضو به نیابت از سازمان کنفرانس اسلامی و جنبش عدم تعهد برای رسیدگی به مسائل سوریه میتواند ابتکار جالبی باشد که از سوی ایران در این اجلاس مطرح شود.
۲. پیشبرد منافع ملی ایران: بخش بزرگی از تجارت خارجی ایران با اعضای جنبش عدم تعهد انجام میشود. از فرصت میزبانی این جنبش میتوانیم هم به صورت سلبی و هم به صورت ایجابی استفاده کنیم و منافع خود را پیش بریم؛ به این معنا که هم مشتریان جدیدی برای تولیدات خود اعم از نفت و گاز و تولیدات غیرنفتی همچون محصولات صنعتی و کشاورزی و صنایع دستی پیدا کنیم و هم با مذاکره با اعضای جنبش، مانع از فعالیت مستقیم وزارت خزانهداری آمریکا شویم و تحریمها را کمرنگتر کنیم. به ویژه اگر بتوانیم در حوزه نقل و انتقالات مالی بهصورت دوجانبه با کشورها به توافق برسیم، در عین حال که این امر مغایرتی با تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل متحد ندارد، میتوانیم منافع خود را تامین کنیم.
*استاد میهمان در امآیتی و دانشیار سیاستگذاری انرژی در دانشگاه صنعتی شریف
ارسال نظر