دکتر پویا جبل‌عاملی

زلزله و سونامی ماه گذشته ژاپن، درس‌های بسیاری برای جهانیان داشت. از مباحث انسان‌دوستانه و مدیریت بحران تا موضوع هسته ای که پرسش‌های زیادی را در مورد کارآیی این تکنولوژی و خطرات جبران ناپذیر آن پیش چشم جهانیان گذاشت؛ اما در میان تمامی این مسائل، درس‌های گرانبهایی نیز برای سیاستگذاران پولی وجود دارد. این مقاله به خصوص بر روند قیمتی ین در مقابل ارزهای دیگر تمرکز می‌کند و کنش بانک مرکزی ژاپن و دیگر بانک‌های مرکزی را مورد تحلیل قرار می‌دهد.

اگر به جداول قیمتی ارزها در یک ماه گذشته بنگرید، پی خواهید برد که ین ژاپن تنها برای چند روز پس از وقوع زلزله، توانست در مقابل دیگر ارزها خودی نشان دهد و این مساله بدان علت بود که هنوز گستره فاجعه نمایان نبود و گمان سرمایه‌گذاران آن بود که اقتصاد ژاپن به راحتی از این مرحله عبور می‌کند، ضمن آنکه مباحث پیرامون ناآرامی‌ها در خاورمیانه و شمال آفریقا و به خصوص قضیه لیبی در مرکز توجهات بین‌المللی و بازارهای ارز بود و به همین علت، ین به عنوان یک ارز امن و کم ریسک حتی پس از زلزله با تقاضای خرید مواجه بود، اما تنها کمتر از یک هفته همه چیز برعکس شد. چرا؟

اگرچه نباید نقش عمق بحران به‌وجود آمده در ژاپن را نادیده گرفت که باعث شد تا سرمایه‌گذاران دریابند که اقتصاد ژاپن آنچنان به راحتی هم نمی‌تواند اوضاع را سر و سامان دهد و در نتیجه ریسک داشتن ین، افزایش یافت، اما باید گفت که کاهش ارزش ین مدیون عملکرد بانک مرکزی ژاپن با همکاری فدرال رزرو، بانک مرکزی اروپا و بانک مرکزی انگلستان است.

در حقیقت گستردگی بازار ارز برای ین ژاپن بدان حد است که بانک مرکزی آن کشور راسا نمی‌تواند تغییرات چشمگیری را در ارزش ین آن هم در مدت زمانی کوتاه به‌وجود آورد و از همین‌رو، بانک‌های مرکزی گروه هفت در راستای کمک به عضوی دیگر، اقدام به فروش ذخایر ین کردند تا نرخ برابری ین ژاپن در برابر ارزهای عمده کاهش یابد. این ائتلاف بانک‌های مرکزی برای کاهش یک ارز معین بسیار کم سابقه است، اما کشورهای بزرگ صنعتی برای نشان دادن تعهد و همراهی خود با اعضای دیگر، این ائتلاف برای افت ارزش ین را تشکیل دادند.

هنوز بانک‌های مرکزی به طور شفاف موضع خود را اعلام نکرده بودند که حدس و گمان‌ها کار خودش را کرد و از شانزدهم ماه مارس، نزول ارزش ین آغاز شد و تا به امروز ادامه داشته است. هر دلار آمریکا که در پایین‌ترین سطح آن روز با ۴/۷۷ ین مبادله می‌شد حال بالاتر از ۸۵ ین مبادله می‌شود، این نرخ برای هر یورو از سطح پایین ۸/۱۰۷ ین به بالاتر از ۱۲۰ ین رسیده است و هر پوند استرلینگ از سطح ۸/۱۲۳ ین به بالاتر از سطح ۱۳۸ ین رسیده است.

برای آنکه میزان افت ارزش ین مشخص شود، باید گفت: ین ژاپن تنها در مدت کمتر از یک ماه تقریبا تمام ارزشی را که در مدت یک سال در برابر یورو و پوند کسب کرده بود با اقدام بانک‌های مرکزی از دست داد و این میزان برای دلار آمریکا تقریبا ۵۰ درصد بود. تازه این پایان داستان نیست و به نظر می‌رسد که ین همچنان به کاهش ارزش خود ادامه دهد.

اما چرا بانک مرکزی ژاپن باید از این همراهی بانک‌های مرکزی کشورهای دوست، برای افت ارزش ارز کشورش شادمان باشد. پاسخ روشن است و ای کاش بعد از این همه گوشزد‌های مکرر کارشناسان کشور، تصمیم‌سازانی که قدرتی فراتر از سیاستگذاران پولی دارند این جواب صریح را دریابند و از آن درس گیرند. پاسخ آن است که اقتصاد ژاپن با وجود این زلزله و سونامی، سالی نه چندان مناسب را از منظر رشد اقتصادی سپری می‌کرد و دیگر اعضای گروه هفت تنها برای افزایش رشد اقتصادی ژاپن و کمک به بازسازی اقدام به تقویت ارزش ارز خود در برابر ین کردند.

ژاپن، اقتصادی با درآمد سرانه بالای ۴۲ هزار دلار، تنها برای بیم از کاهش رشد اقتصادی خود، در پی کم کردن ارزش پول ملی خود است، آنوقت کشور در حال توسعه ای چون ما که بالاترین دغدغه‌اش باید رشد اقتصادی باشد، هر روز اقدام به تقویت پول ملی خود می‌کند. شاید این بار در سال جهاد اقتصادی، روند گذشته تغییر کند و نرخ ارز محرکی شود برای رشد اقتصادی و کاهش نرخ بیکاری.