دکتر سید احمد میرمطهری

هفته گذشته «ویکی لیکس» گزارش‌های محرمانه سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ میلادی بین مقامات آمریکایی در مورد میزان ذخایر نفتی عربستان و تردید در خصوص صحت برآورد این ذخایر را منتشر کرد. گزارش‌های مزبور مدعی است ذخایر نفتی این کشور ۴۰ درصد بیشتر از آنچه که هست برآورد شده و چنانچه این برآورد اضافی از محاسبات حذف شود، دیگر عربستان در شرایطی نیست که بتواند قیمت نفت در سطح جهان را کنترل و تعدیل کند. اگر آنچه که مطرح شده به فرض کوچک‌ترین احتمال، واقعیت داشته باشد، این یک اتفاق بزرگ در سطح تمامی معادلات نفتی و قیمت جهانی نفت و نحوه کنترل آتی آن بوده است و منجر به جابه‌جایی قدرت‌های نفتی جهان به خصوص ایران می‌شود.

عربستان سعودی با افزایش بهره‌وری، توان تولید تا حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز را دارد که این میزان تولید حدود ۵/۳ میلیون بشکه در روز «ظرفیت مازاد» بر تقاضای بازار است و معمولا از این ظرفیت بازار برای کنترل قیمت نفت در سطح جهانی استفاده می‌شود.اینکه عربستان کماکان اولین تولیدکننده بزرگ نفت جهان است، شرایط به قوت خود باقی است، ولی با افشای تردید در مورد ذخایر نفتی این کشور بعید است که مانند گذشته بتواند نقش تعدیل کننده قیمت نفت را در جهان بازی کند و قطعا دیگر کشورهای نفتخیز جهان به دنبال تجهیز خود برای این جانشینی هستند.

آمارهایی که اخیرا عراق در مورد ذخایر نفتی و سرمایه‌گذاری در میادین نفتی خود منتشر کرده، هرچند صاحب نظران به علت اغراق آن را متناقض خوانده‌اند، ولی می‌تواند کوششی برای جانشینی عراق به جای عربستان از نظر توانمندی‌های نفتی در کنترل قیمت جهانی نفت تلقی شود. عراق برای رسیدن به جایگاه عربستان از این منظر راه درازی در پیش رو دارد، ولی اگر به تولید ۱۲ میلیون بشکه در روز دست یابد بدون تردید از اوپک خارج خواهد شد و به صورت قدرت نفتی، مستقل از اوپک ودر تقابل با آن عمل خواهد کرد. در این میان کوشش‌های ونزوئلا با آمارهایی که اخیرا از توان نفتی خود منتشر کرده نیز قابل توجه است و این کشور هم با بزرگ‌نمایی نفتی می‌خواهد جایگاه خود را از این طریق تغییر دهد.در کنار این مطالب که خود در تغییر قیمت نفت موثر است، انقلاب در مصر و احتمال اندک بسته شدن کانال سوئز که می‌تواند در انتقال ۵/۱ میلیون بشکه در روز اثر‌گذار باشد یا تحولات اخیر در بحرین که ۴۰ درصد نفت جهان از کنار آن عبور می‌کند یا ناآرامی‌های لیبی که تامین‌کننده نفت اروپا است، سوالاتی است که از دیدگاه تاثیر بر قیمت نفت، جهان پاسخی قطعی برای آن فعلا ندارد.

افشای ذخایر نفتی اثبات شده امروز در جهان از اسرار کشورهای تولیدکننده نفت بوده و کمتر کشوری حاضر است آن را برملا کند. اما در مقام مقایسه با توجه به وسعت مناطق نفتخیز ایران به‌خصوص ذخایر دست نخورده در حاشیه جنوبی کشور و در کنار سواحل خلیج فارس که نیمی از این دریا در اختیار ایران است و ذخایر نفتی غنی دریای خزر و وجود میادین نفتی متعدد کشف شده یا دست نخورده و حتی به‌رغم شرایط نامناسب برخی چاه‌های فعلی همگی می‌تواند دلیلی بر طرح این ادعا باشد که جایگاه فعلی ایران از نظر ذخایر نفتی بالاتر از آنچه که تخمین‌ زده شده است می‌باشد و اگر بیشتر از عربستان نباشد کمتر نیست، مشروط برآنکه برای آینده این صنعت و سرمایه‌گذاری و توسعه آن در چارچوب یک سند ملی انرژی حرکت شود.