دکترپویا جبل‌عاملی

ثبات کوتاه مدت در بازار ارز، بار دیگر مباحث پیرامون تک نرخی شدن ارز را پیش کشیده است. اما چگونه می‌توان به این هدف دست یافت: ۱- هنوز کاملا مشخص نیست که بازار به ثبات رسیده باشد. ما در دو سال گذشته بار‌ها و بار‌ها تجربه‌های این چنینی را مشاهده کردیم و حتی گاهی برای چندین ماه بازار ثبات داشت، از این رو نباید از یاد برد که نمی‌توان به این ثبات کوتاه‌مدت دلخوش کرد و باید تمامی تلاش خود را در صحنه‌های مختلف اقتصاد، سیاسی و بین‌الملل معطوف به حفظ ثبات بازار کنیم. تا همین جا نیز اقتصاد ایران ضربه‌های سختی از بی ثباتی بازار ارز خورده است و شوک بعدی می‌تواند تعادل‌های اقتصادی - اجتماعی را به هم زند و باید کاملا از آن بر حذر بود.

۲- وقتی این اطمینان حاصل شد که بازار به ثباتی بلندمدت رسیده است و متغیر‌های تنش‌زا در افق زمانی طولانی‌تری ظهور نمی‌کند، می‌توان به فکر کاهش نرخ ارز و رساندن آن به سطح مطلوب بود. از این رو ابتدا باید به فکر رساندن نرخ بازار آزاد به سمت نرخ مبادله ای بود و در صورت وجود ذخایر مناسب به نظر می‌رسد که این توانایی برای بانک مرکزی وجود دارد تا این هدف را محقق کند.

۳- پس از رسیدن نرخ آزاد به نرخ مبادله‌ای، دو مساله می‌تواند مطرح شود. آیا می‌توان این نرخ را باز هم کاهش داد؟ آیا نرخی مثلا پایین تر از ۲۵۰۰ تومان برای دلار آمریکا اصولا در شرایط فعلی مطلوب است یا خیر؟ به نظر می‌رسد که در شرایط فعلی این نرخ هم می‌تواند انگیزه‌های صادراتی و تولیدی را تضمین کند و هم از نظر روانی گویی این نرخ برای عاملان چندان بالا نیست. از این رو اگر نرخ آزاد به نرخ مبادله‌ای در سطح ۲۵۰۰ تومان برسد، دولت باید از واکنش احساسی ناشی از موفقیت، به دور باشد و مدعی نباشد که باز می‌خواهد بهای ارز را کاهش دهد.

۴- با نرخ مرجع چه باید کرد؟ در چند ماه گذشته یکی از سیاست‌های صحیح بانک مرکزی آن بود که عملا نرخ مرجع را تبدیل به نرخ حاشیه ای کرد و تا جای ممکن هر گونه برداشت دلاری را با نرخ مرجع از بین برد. اکنون به نظر می‌رسد که دیگر برابری نرخ مرجع با نرخ مبادله ای آن چنان شوکی را به علت تخصیص محدود آن به کالا‌های با اولویت بالا بر بازار ایجاد نکند. با این وجود، این کار باید با شفافیت تمام و دادن سیگنال‌های اطلاعاتی به عاملان صورت گیرد و آنان را مطمئن کند که اصولا ارز زیادی با نرخ مرجع تخصیص داده نمی‌شده است.

البته اینکه آیا نرخ مرجع باید برابر با نرخ مبادله‌ای باشد، بستگی به تصمیم سیاستگذاران اقتصادی دارد. برخی‌ها معتقدند که کالاهای تخصیص یافته با نرخ مرجع استراتژیک بوده و نمی‌توان ارز آن را به این سادگی افزایش داد. به هر شکل، چون اصولا تخصیص این ارز کاملا محدود شده است، مشکلات ناشی از فساد اقتصادی و دو گانگی نرخ در آن کمتر مشهود است و دولت بیشتر می‌تواند به فرآیند تخصیص ارز نظارت کند. با این وجود، در بلند مدت نمی‌توان برای همیشه این شکاف نرخ را نگه داشت و دیر یا زود باید این شکاف پر شود.

در صورت برداشتن این قدم‌ها می‌توان به تک نرخی شدن بهای ارز دلخوش کرد. با این وجود، تمامی قدم‌های بعدی معطوف به قدم اول است. زمان نشان خواهد داد که آیا به راستی عوامل بی‌ثبات کننده بازار ارز کنترل شده اند یا نه.