زهرا کاویانی - بازار خودرو چند ماهی است که با التهاب مواجه شده است؛ هرچند التهاب در این بازار را می توان یکی از التهاب های سلسله وار سایر بازارها در ایران مانند بازار ارز، طلا، مسکن و غیره دانست اما افزایش چند برابری قیمت خودرو طی چند ماه را کمتر کسی، حتی دلالان حرفه‌ای بازار خودرو نیز پیش‌بینی می کردند. نکته قابل توجه در خصوص بازار خودرو و تمایز آن نسبت به سایر بازارهای ملتهب، سابقه سکون و ثبات است ... اما افزایش چند برابری قیمت خودرو طی چند ماه را کمتر کسی، حتی دلالان حرفه‌ای بازار خودرو نیز پیش‌بینی می‌کردند. نکته قابل توجه درخصوص بازار خودرو و تمایز آن نسبت به سایر بازارهای ملتهب، سابقه سکون و ثبات است؛ به طوری که ثبات قیمت‌ها طی چند سال گذشته باعث شده بود تا به هیچ وجه تبدیل به یک بازار سرمایه‌گذاری و محل فعالیت‌های سفته بازی نشود؛ اما رشد بی‌سابقه قیمت‌ها باعث شد تا خودرو نیز به بازاری جذاب برای دلالان در جهت سرمایه‌گذاری تبدیل شود و اخبار این بازار را مورد توجه مردم، دلالان و سیاست‌گذاران قرار دهد.

چرا بازار خودرو دارای اهمیت است؟

التهاب بازار خودرو پیامدهای به مراتب بیشتری از سایر بازارها مانند بازار طلا و سکه دارد. خودرو را نیز مانند مسکن، هر چند با درجه پایین‌تر، می‌توان در میان کالاهای ضروری خانوار قرار داد و از این رو افزایش بی‌سابقه قیمت‌ها در این بازار، ارتباط مستقیمی با سبد رفاهی خانوار به خصوص در ایام نزدیک به سال نو دارد. در حالی که به طور معمول به علت سفرهای نوروزی و سایر ویژگی‌های سال نو، بازار خودرو در آستانه سال جدید با رونق مواجه است، به نظر می‌رسد عدم‌شفافیت در بازار، اظهارنظرهای متفاوت از سوی مسوولان و دامنه متغیر تغییرات قیمت در این بازار که در برخی موارد باعث بیشتر شدن قیمت کارخانه از قیمت بازار شده است، در روزهای پایانی سال رکود را به ارمغان آورده است. این در حالی است که از سوی مسوولین نیز تاکنون چندین بار وعده تعدیل در قیمت‌های خودرو داده شده است.

چرا سیاست‌گذار باید در بازار خودرو دخالت کند؟

با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال که روزهای رونق در بازار خودرو است، اظهارنظرهای متفاوتی از سوی مسوولین درخصوص تعدیل قیمت‌ها شنیده می‌شود که در برخی موارد به نظر می‌رسد التهاب موجود در این بازار را نیز افزایش داده است. به این منظور لازم است سیاست‌گذار اقتصادی در زمینه کاهش التهابات در این بازار، اقدامی اساسی کند؛ اما این سوال به وجود می‌آید که اصولا چرا سیاست‌گذار باید در خصوص قیمت‌گذاری در بازار خودرو که از دیدگاه اقتصادی، یک بازار خرد بوده و جزو متغیرهای کلان اقتصادی محسوب نمی‌شود، دخالت کند؟ در پاسخ به این سوال، دو دلیل عمده مطرح می‌شود.

اول، اهمیت این بازار به لحاظ ماهیت کالای آن؛ یعنی ضروری بودن خودرو و دوم اینکه به طور کلی خودرو در کشور ما یک کالای حمایتی است که همواره حمایت سیاست‌گذار برای قیمت‌گذاری را به همراه داشته و با تعرفه بسیار بالا برای ورود کالای مشابه خارجی مواجه بوده است. بنابراین انتظار می‌رود در چنین شرایطی سیاست‌گذار با سیاست‌های اقتصادی اقدام به تعدیل و تنظیم بازار خودرو کند.

چه باید کرد؟

پس از بیان اهمیت بازار خودرو و دلایل دخالت سیاست‌گذار در این بازار، این سوال اساسی مطرح می‌شود که سیاست‌گذار به منظور تنظیم در بازار خودرو چه باید بکند؟ مسلما پاسخ به این سوال ساده نیست، برای هرگونه سیاست‌گذاری در بازار خودرو، سیاست‌گذار باید موارد زیر را در نظر داشته باشد: اول آنکه بازار خودرو برخلاف برخی دیگر از بازارها مانند بازار سکه و ارز، بازاری رسمی است که هرگونه قیمت شکنی در این بازار ممکن است منجر به تعطیلی بنگاه‌های بزرگ اقتصادی و بیکاری گسترده در این بخش شود. نکته دوم آنکه در بخش دیگر بازار یعنی طرف تقاضا، بخش عمده‌ای از تقاضا برای خودرو را تقاضای واقعی و نه سفته بازی تشکیل می‌دهد که دارای ارتباط مستقیم با سطح رفاه مردم است. همچنین نکته قابل توجه که لازم است سیاست‌گذار به آن توجه داشته باشد، هزینه بالایی است که مصرف‌کننده خودرو ایرانی برای استفاده از خودور در مقایسه با مصرف‌کنندگان خارجی می‌پردازد. آن هم در شرایطی که افزایش هزینه‌های زندگی در کنار عدم‌افزایش متناسب حقوق و دستمزد باعث کاهش رفاه مصرف‌کننده ایرانی شده است.

با توجه به موارد فوق به نظر می‌رسد که سیاست‌گذار به منظور رفع التهاب در بازار خودرو باید با یک تحلیل هزینه-فایده، سیاست مناسبی را اتخاذ کند. هدف نهایی این سیاست باید متناسب ساختن قیمت و کیفیت خودرو در بازار داخلی و هدف میان مدت آن کاهش التهابات بازار خودرو باشد. در این راستا در حالی که هزینه تولید خودرو در کشور به شدت افزایش یافته و امکان کاهش هزینه‌ها به سختی ممکن است، به نظر می‌رسد سیاست کاهش تعرفه واردات خودرو، مناسبت‌ترین گزینه است. این سیاست اگرچه ممکن است دارای عوارضی هم باشد، اما فایده افزایش رفاه مصرف‌کننده ایرانی، افزایش کیفیت خودرو مورد استفاده در کشور و در نتیجه کاهش تلفات رانندگی و کاهش التهاب بازار خودرو را در پی دارد. در این بین تولیدکنندگان ایرانی نیز می‌توانند در تعیین قیمت خودرو آزاد گذاشته شوند. در نتیجه آنچه در حال حاضر سیاست‌گذار باید انجام دهد در مرحله اول، شفاف‌سازی در زمینه موضع سیاست‌گذار در بازار خودرو و عدم‌اظهارنظرهای متفاوت درخصوص قیمت در بازار است. در مرحله دوم نیز اقدام در جهت کاهش نرخ حقوق ورودی خودرو باید صورت گیرد تا از این طریق رفاه مصرف‌کننده ایرانی و بهره‌وری و کیفیت خودرو تولید داخل افزایش یابد.