محمود صدری

بازارهای مختلف ایران از اوایل امسال با رکود مواجه شده‌اند و برخی از اقتصاددانان و کارشناسان از ورود تدریجی اقتصاد به دوران «رکود تورمی» خبر می‌دهند. معنای ساده رکود تورمی این است که پول هست، کالا و خدمات هم هست اما مبادله‌ای انجام نمی‌شود یا به تعبیر عامیانه همه چیز قفل شده است. این وضع تازه اجزایی دارد که واگویی آنها موجب پیدایش چند پرسش و هشدار مهم می‌شود. اجزای وضع تازه اقتصاد ایران عبارتند از:

۱ - آنگونه که دارندگان بنگاه‌های معاملات املاک می‌گویند در بهار امسال شوق خرید مسکن کاملا فروکش کرده و تقاضا برای زمین کاهش محسوس یافته است. از بنگاه‌های معاملات خودرو هم خبرهای مشابهی به گوش می‌رسد.

۲ - مدیر عامل بانک ملی دو هفته پیش از کاهش سپرده‌گذاری در بانک‌های دولتی و اقبال بیشتر سپرده‌گذاران به بانک‌های خصوصی خبر داد، اما از سخنان وی اینگونه استنباط نمی شد که «همه پول هایی که به بانک‌های دولتی نرفته‌اند در بانک‌های خصوصی سپرده‌گذاری شده‌اند». یعنی اینکه سرجمع جذب پول به بانک‌ها کاهش یافته است.

۳ -در ماه‌های اخیر شنیده نشده که سرمایه‌گذاران ایرانی (دولتی و خصوصی) در داخل یا خارج کشور سرمایه‌گذاری عمده‌ای کرده باشند یا ساخت پروژه‌ای بزرگ آغاز شده باشد. صاحبان و مدیران صنعتی هم از کمبود نقدینگی سخن می‌گویند. ۴ -مشتریان بانک‌ها در ماه‌های اخیر از ناکافی بودن پول در بانک‌ها شکوه می‌کنند و می‌گویند حتی برای دریافت ارقام کمتر از ۵‌میلیون تومان هم با جواب منفی بانک‌ها مواجه می‌شوند.

۵ - نرخ بهره واقعی دربازار رو به افزایش گذاشته و فاصله آن با نرخ مصوب دولت مدام بیشتر می‌شود. معنای این رفتار بازار، افزایش تقاضا برای پول با نرخ بهره بالا است. اما طرفه اینکه تقاضا برای ودیعه املاک استیجاری رو به کاهش گذاشته و برخلاف یک سال پیش، مستاجران ترجیح می‌دهند به جای اجاره، ودیعه بپردازند و برعکس، اجاره‌دهندگان متقاضی دریافت اجاره‌بها شده‌اند. از درون این خبرها که به طرز حیرت‌انگیزی متناقض‌نما (paradoxical) هستند این پرسش بیرون می‌آید که وقتی همه خبرگان اقتصادی و از جمله رییس کل بانک مرکزی در یک سال اخیر مدام از افزایش نقدینگی در بازار ابراز نگرانی می‌کنند و درحالی که این روزها معاملات کاهش چشمگیر یافته و همه پول‌های مردم هم به بانک‌ها نمی‌رود، پول‌های سرگردان به کدامین سوی بازار می‌روند که کسی نشانی از آنها ندارد؟ آیا اقتصاد ایران به سوی حباب پولی تازه‌ای می‌رود که هر آن ممکن است صدای آن از گوشه‌ای ناشناخته شنیده شود و جهشی مانند آنچه سال گذشته در بخش مسکن رخ داد در کمین بخش یا بخش‌های دیگر اقتصاد نشسته است؟