دکتر پویا جبل‌عاملی

چرا سیاست ارزی بانک مرکزی ضربتی است؟ چرا بانک مرکزی نمی‌تواند با افزایش عرضه ارز در مدت زمانی طولانی‌تر اما با ثبات بیشتر نرخ آزاد ارز را کاهش داده و با افزایش نرخ رسمی خود این دو را به هم نزدیک کند؟ این سوال از آن جهت اهمیت دارد که در یک بازار ملتهب که همه توجهات را به خود جلب کرده و آتش‌فشانی از تقاضا را در خود دارد، کاهش شدید و یکباره نرخ ارز، نه تنها متقاضیان را دلسرد نمی‌کند، بلکه آنان انتظار دارند که این کاهش شدید، موج دیگری را در خود داشته باشد و همین انتظار باعث می‌شود تا آنان به خرید بیشتر ترغیب شوند.

یک سیاست ارزی شفاف و با ثبات نباید این گونه باشد که مقامات پولی برای دوره‌ای دست روی دست گذارند و باز واکنش سریع از خود نشان دهند. مگر همین سیاست امروز را چند ماه پیش شاهدش نبودیم؟ آن سیاست چه دستاوردی داشت که باز به سراغش رفتیم؟ توجه کنید که در این جا بحث افزایش عرضه ارز نیست که اتفاقا باید چنین شود؛ اما اگر واقعا به دنبال ثبات در بازار هستیم و می‌خواهیم نوسانات آن را کاهش دهیم، باید با درنگ بیشتری این سیاست را جلو بریم که کاهش شدید خود نشانی از نوسانی بودن بازار است. در واقع درنگ بیشتر و پیوستگی در سیاست ارزی اتخاذشده از سوی مقامات پولی موجب می‌شود تا انتظار بازار به این سمت رود که نه تنها نوسانات خوابیده، بلکه نرخ برای مدت مدیدی نزولی خواهد بود و این خود به خود از تقاضا خواهد کاست. در حالی که کاهش شدید نشانی دیگر از التهاب بازار دارد و به ندرت می‌تواند از توان تقاضا بکاهد.

فارغ از این، مساله دیگر آن است که آیا بانک مرکزی قصد دارد تا شکاف بین دو نرخ رسمی و آزاد را از بین ببرد یا تنها برایش کاهشی کوتاه مدت در نرخ آزاد کفایت می‌کند؟ زیرا اگر منظور تولد دوباره نظام تک نرخی است، مسلما بانک مرکزی نیاز دارد تا نرخ رسمی را افزایش دهد. شاید پیش بینی نزدیک به یقین آن هم در چنین اقتصادی اشتباه باشد، اما با توجه به تجربه‌های گذشته می‌توان با اطمینان بیشتری مدعی بود که این سیاست ضربتی فعلی نمی‌تواند در بلند مدت نرخ ارز آزاد را در سطح نرخ ارز رسمی فعلی نگاه دارد. البته اگر قصد و منظور فارغ از نظام تک نرخی باشد که دیگر ناظران بازار ناتوان از تحلیل سیاست فعلی هستند.

از این رو نمی‌توان توقع آن را داشت که یک شوک سیاستی، بتواند نوسان بازار را بگیرد. به علاوه معلوم نیست با چه استدلالی، نرخ بهینه ارز، نرخ رسمی است که مقامات پولی به‌رغم فاصله آن با نرخ آزاد سخت به آن پایبندند و در تلاش هستند تا شکاف را از یک سو برطرف کنند. شاید زمان زیادی لازم نباشد تا ببینیم بالاخره با این اقدام، نظام تک نرخی احیا خواهد شد یا این تنها فرصتی است برای بورس‌بازان تا موقعیت‌های خرید خود را افزون کنند.