حمید آذرمند

وضعیت تهیه و انتشار آمارهای رسمی با آغاز به کار دولت یازدهم بهبود قابل توجهی یافت. سکوت آماری سال‌های قبل شکسته شد و نحوه انتشار آمارها، نظم و سامان یافت. با وجود بهبود نسبی شرایط تولید و تلاش دستگاه‌های مسوول به‌ویژه مرکز آمار و بانک مرکزی برای ساماندهی و ارتقای نحوه تهیه و انتشار آمارها، باز هم باید اذعان کرد برای دستیابی به یک نظام آماری مطلوب، مسیری طولانی باقی است.

یکی از انتظارات بجا و مهم از دولت دوازدهم آن است که اعتماد و اعتبار را به نظام آماری کشور بازگرداند. یک نظام آماری شفاف، معتبر و مستقل می‌تواند ابزار مناسب سیاست‌گذاری را برای سیاست‌گذاران فراهم کند، با سیگنال‌دهی مناسب و به موقع به بازارها، امکان برنامه‌ریزی را برای فعالان اقتصادی به‌وجود بیاورد و با فراهم ساختن داده‌های معتبر و جامع برای اقتصاددانان و پژوهشگران، امکان ارائه تحلیل‌های معتبر و قابل اتکا را از جانب اقتصاددانان میسر سازد. علاوه‌بر آن، یک نظام آماری شفاف و معتبر می‌تواند در کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در کشور موثر باشد.

شرایط فعلی نظام آماری کشور با وضعیت مطلوب فاصله بسیار دارد. نظام آماری کشور، شامل مرکز آمار ایران و ده‌ها دستگاه و سازمان تخصصی تولید‌کننده و منتشرکننده آمار، نیازمند برداشتن گام‌های بلندی است تا بتواند اعتماد جامعه را به نحو مطلوبی جلب کند و ابزار لازم برای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری را برای نیل به اهداف توسعه کشور مهیا سازد.

در این مسیر، گام‌های بلندی باید برداشته شود که مهم‌ترین و ضروری‌ترین آنها را می‌توان به شرح زیر مطرح کرد:

۱- در گام نخست لازم است از استقلال حرفه‌ای مراکز آماری کشور حمایت شود؛ به‌گونه‌ای‌که مراکز آماری رسمی کشور بتوانند بدون هیچ ملاحظه‌ای نتایج آماری به‌دست‌آمده را منتشر کنند. به بیان روشن‌تر، یکی از شروط بازگشت اعتماد به نظام آماری و ارتقای استاندارد آماری کشور در حد استانداردهای بین‌المللی، آن است که نتایج آماری بلافاصله بعد از تهیه و صرفا با طی مراحل فنی، بدون نیاز به هماهنگی با مقامات ارشد دولتی منتشر شوند. یکی از شاخص‌هایی که می‌تواند به‌عنوان شاخص توسعه‌یافتگی نظام آماری کشور مورد ارزیابی قرار گیرد آن است که افراد عادی جامعه همزمان با بالاترین مقامات دولتی از نتایج آماری مطلع شوند. مراکز آماری کشور نباید هنگام انتشار آمارهای رسمی، هیچ گونه ملاحظه‌ای بابت آثار و تبعات انتشار آمارها داشته
باشند.

2- در گام بعدی لازم است تمامی مراکز و دستگاه‌هایی که به‌نوعی منتشرکننده آمارهای رسمی هستند، مقید به یک تقویم انتشار باشند که از قبل به اطلاع عموم رسانده شده است. به بیان دیگر، این مساله اهمیت بسیاری دارد که هر دستگاه آماری، آمارهای خود را دقیقا در موعد مقرر مطابق با تقویم انتشار خود، بدون هیچ ملاحظه و بدون هیچ نیازی به کسب مجوز از مقامات دولتی منتشر کند.

3- جدا از اخلاق حرفه‌ای و استقلال کاری مراکز آماری کشور، ارتقای کیفیت و ویژگی‌های فنی آمارهای رسمی نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. با وجود بهبود نسبی برخی رویه‌های آماری در سال‌های اخیر، باید اذعان کرد هنوز نظام آماری کشور و ده‌ها دستگاه تولیدکننده آمار در کشور، هم به لحاظ جامعیت آمارها و هم به لحاظ مطابقت با استانداردهای معتبر بین‌المللی، کاستی‌های بسیاری دارند. امروزه در جهان، بسیاری از استانداردهای آماری مورد بازنگری و ارتقا قرار گرفته است؛ بی‌آنکه نظام آماری کشور بتواند خود را با آن تطبیق دهد. فهرستی بسیار طولانی از انواع محصولات و شاخص‌های آماری مهم و ضروری در سایر کشورها می‌توان یافت که در کشور ما تولید نمی‌شوند.

4- نظام آماری کشور دچار یک گسست و ناهماهنگی است. ده‌ها دستگاه اجرایی به‌طور مستقل اقدام به تهیه و انتشار آمار می‌کنند؛ بی‌آنکه هیچ‌گونه هماهنگی و تقسیم کار مناسبی بین آنها وجود داشته باشد. نامتمرکز بودن نظام آماری کشور فی‌نفسه دارای اشکال نیست، بلکه مشکل از آنجا است که هماهنگی و هم‌افزایی لازم از جانب نهادی مانند شورای عالی آمار و مرکز آمار ایران به نحو موثری شکل نگرفته است. گام‌هایی که شمرده شد، برای بازگشت اعتماد به نظام آماری کشور و نقش‌آفرینی موثر آمارهای رسمی در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری و در نهایت کمک به توسعه کشور بسیار ضروری است.