دکتر رضا بوستانی

عدم اطمینان نسبت به آینده، کابوس بشر است و محدود به دورانی خاص از تاریخ بشریت نمی‌شود. برای بشری که مسافر زمان است، هیچ‌ چیز دلهره‌آورتر از این نیست که قدم در مسیری ناشناخته بگذارد. شاید ساخت فیلم‌های زیادی با موضوع سفر انسان در زمان، تلاش برای ترسیم زندگی در محیط بدون نااطمینانی باشد. البته اقدامات بشر برای رهایی یا حداقل کاهش نااطمینانی محدود به ساخت فیلم‌های تخیلی نمی‌شود. بزرگ‌ترین دستاورد بشر در این زمینه ایجاد و توسعه بازارهای مالی است. بشر دریافته است که اگر در یک دوره زمانی منابع کافی در اختیار داشته باشد، می‌تواند تا حدود زیادی بر نااطمینانی غلبه کند. بنابراین بازارهای مالی پیرامون این ایده شکل گرفته‌اند تا با انتقال منابع به آینده‌ای نزدیک یا دور به بهبود رفاه انسان‌ها کمک کنند.

به‌طور مثال، اگر امکان ذخیره‌سازی نیروی جوانی وجود ندارد، اما بازارهای مالی ایجاد شده‌اند تا مازاد درآمد دوران جوانی را برای پوشش هزینه‌های کهنسالی به آینده منتقل کنند و این رمز توسعه بازارهای مالی است.

رفع نااطمینانی از مصرف در طول زمان تنها یک روی سکه در بازارهای مالی است. روی دیگر سکه، تجهیز منابع برای پاسخ‌گویی به نیازهای مصرفی آینده است. خانوارها از مصرف بخشی از منابع‌شان در دوره جوانی صرف نظر می‌کنند و آن را در قالب پس‌انداز به دوره‌های آتی منتقل می‌کنند تا مصرفی تضمین شده در دوره کهولت خود داشته باشند؛ اما برآورده کردن این خواست خانوارها در گرو ایجاد توان تولیدی لازم برای تامین مصرف آتی است و این وظیفه نیز توسط بازارهای مالی از طریق تخصیص پس‌انداز خانوارها به سرمایه‌گذاری‌های مولد صورت می‌گیرد. بنابراین بازارهای مالی، نقشی غیرقابل انکار در رفاه بشریت دارند.

با توجه به اهمیت همین موضوع است که بازارهای مالی نه تنها مورد توجه آحاد جامعه، بلکه مورد توجه مقامات اقتصادی و سیاست‌گذاران بوده است و حجم زیاد قوانین و مقررات، تلاش بی‌وقفه برای تنظیم روابط اقتصادی میان کارگزاران و کارفرمایان را نشان می‌دهد که با هدف تضمین عملکرد صحیح این بازارها انجام می‌شود. تجربه قرن گذشته نشان می‌دهد که چگونه بی‌توجهی به مواردی حتی پیش‌پاافتاده توانسته است خسارت‌های سنگینی به اقتصادهای ملی و حتی اقتصاد جهانی وارد کند.

اما پیشینه بازارهای مالی در ایران به درخشندگی آن در دیگر قسمت‌های جهان نیست. مجموعه‌ای از عوامل گوناگون شامل دخالت‌های دولت، سیاست‌های نسنجیده و فقدان نهادهای قانونی مناسب و... موجب شده است نقش بازارهای مالی در اطمینان‌بخشی بیشتر به آینده کمتر نمایان شود. از این رو، ظرفیت بالقوه عظیمی در این بخش اقتصاد نهفته است که با رویکرد درست می‌توان از آن بهره برد. بنابراین مقامات اقتصادی باید برای تضمین سفری خوش برای همه ایرانیان، اصلاحات در بازارهای مالی را جدی‌تر دنبال کنند.