رضا بوستانی

پس از گشایشی قابل‌توجه در روابط بین‌المللی، خبرهای خوبی از روند کلی اقتصاد به گوش می‌رسد. در روزهای گذشته دور جدید فروش اوراق خرانه اسلامی آغاز شد و این اوراق در بازار فرابورس معامله شدند. اما نکته مهم در خصوص این دور از واگذاری‌ها، کاهش نرخ سود این اوراق است و در صورت ادامه این روند می‌توان به خروج از رکود در آینده امیدوارتر شد. اقتصاد از زمانی وارد رکود شد که تحریم‌های بین‌المللی بر اقتصاد ایران شدت گرفت.

اما در کنار این عامل بیرونی، مکانیزمی درونی باعث گسترش رکود به تمام بخش‌های اقتصاد شد و تعمیق رکود را به دنبال داشت. بانک‌ها و بازارهای مالی بخش اصلی مکانیزم درونی بودند که از طریق کاهش قیمت دارایی‌های مالی و افزایش نرخ سود، اثر عامل بیرونی را به کل اقتصاد منتقل کردند. در ادامه تحولات، افزایش نرخ سود منجر به کاهش تقاضای کل شد و رکود را عمیق‌تر ساخت. کاهش سریع تورم که مشخصه کاهش تقاضا در کل اقتصاد است و بالا بودن نرخ سود که منعکس‌کننده مشکلات نهادها و بازارهای مالی است، برآیند این نیروها را نشان می‌دهند که از طریق بسط شکاف تورم و نرخ سود اسمی چشم‌انداز رونق اقتصادی را تیره و تار کرده بودند. انتشار اوراق خزانه اسلامی ابزاری جدید در اختیار فعالان بازار قرار می‌دهد تا ضمن کمک به تامین مالی دولت، راحت‌تر منابع را میان دوره‌های مختلف منتقل کنند، اما کاهش نرخ سود این اوراق در کنار تحولات هم‌جهت مشاهده شده در بازار بین‌بانکی، نشان از تضعیف مکانیزم درونی انتشار رکود دارد و این نوید آغاز فرآیند خروج از رکود است. البته با توجه به سرعت کاهش نرخ سود، همچنان ریسک‌هایی در این زمینه وجود دارد. از مهر تا دی‌ماه 1394، نرخ سود در بازار بین‌بانکی حدود 8 واحد درصد کاهش داشته که با کاهش یک واحد درصدی نرخ سود اوراق خزانه همخوانی ندارد و ممکن است به طولانی شدن دوره خروج از رکود منجر شود. باید در نظر داشت که دستاوردهای ناشی از انتشار اوراق خزانه در گرو اعتبار این اوراق است. با انتشار این اوراق، دولت بدهی‌های غیرقابل مبادله خود را با بدهی قابل مبادله‌ دیگری معاوضه می‌کند و این به پاک‌سازی ترازنامه پیمانکاران و بانک‌ها کمک می‌کند، اما اوراق خزانه از این جهت قابل مبادله هستند که خریداران به دولت اعتماد دارند و این اعتماد اثربخشی اوراق را تضمین می‌کند. بدون تردید این اعتماد تحت‌تاثیر رفتار دولت قرار دارد. اگر دولت انجام تعهداتش در سررسید متعهد نباشد یا همانند تجربه اوراق مشارکت، بانک‌ها را ملزم به خرید اوراق خزانه کند، کارآیی اوراق به سرعت کاهش می‌یابد؛ بنابراین لازم است دولت در انتشار این اوراق ملاحظات بودجه‌ای را در نظر داشته باشد.