دور پنجم مذاکرات با گشایش دیگری همراه است؟
اگرچه دلایل اصلی برای رقابت همچنان برقرار است اما استقرار دیپلمات های ایرانی در جده می تواند سرآغاز خوبی برای از سرگیری گفتگوهای تهران و ریاض در دور پنجم به منظور برداشتن گام تازه ای باشد.
گفتگوهای ایران و عربستان پس از ۴ دور برگزاری در انتظار دور پنجم است. وزیر امور خارجه کشورمان اخیرا در گفتگویی مذاکرات ایران با عربستان را مثبت و سازنده توصیف کرده و برای از سرگیری روابط تهران و ریاض اعلام آمادگی کرد. در همین راستا سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در تازه ترین نشست خبری خود تعیین تاریخ و زمان دور بعدی مذاکرات را منوط به اراده ریاض دانست و گفت: به محض این که این اراده شکل بگیرد ما در بغداد حاضر خواهیم بود.
نقش میانجی عراق در مذاکرات تهران ـ ریاض
دولت عراق با میزبانی از چهار دور گفتگوها نقش مهمی را به عنوان میانجی در گفتگوهای برگزار شده ایفا کرد. اما به نظر می رسد به دلیل فضای سیاسی این کشور پس از برگزاری انتخابات پارلمانی این نقش به حاشیه رفته و بغداد در این روزها به دنبال تشکیل دولت جدید است. بغداد در حالی موفق به ایفای نقش میانجی شد که در سالهای اخیر تلاش دولت های منطقه ای برای این منظور موفق نبود و سرانجام این مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق بود که موفق شد نظر دوکشور را جلب کند. او در یک سال گذشته سفرهایی را به ریاض انجام داد و با مقام ها در تهران هم گفت وگو داشت. البته ایران هیچگاه مسیر مذاکرات و تعامل را مسدود نکرد و به دولت عراق برای میانجی گری پاسخ مثبت داد. عراق که به واسطه موقعیت جغرافیایی، منابع نفتی کشوری تاثیرگذار در منطقه به شمار می رود تلاشش بر این است تا جایگاه تاریخی خود را در معادلات منطقه ای بدست آورد و در مثلت قدرت خلیج فارس نقش آفرینی کند. به ویژه پس از آنکه نقش منطقه ای این کشور در سالهای حکومت صدام کمرنگ شده بود و عربستان سعودی جایگاه بالاتری پیدا کرد. به باور تحلیلگران یکی از مسائل مهم در مساله میانجی گری داخلی بودن موضوع و عدم دخالت قدرت های خارجی به منظور تحمیل خواست و اراده ها است. عراق که در برهه ای به محلی برای رقابت قدرت های منطقه ای تبدیل شده بود می تواند با ابتکار میانجی گری دیدگاه های تهران و ریاض را به یکدیگر نزدیک کرده و با ایجاد توازن نسبی منجر به ادامه گفتگوها به منظور تنش زدایی هر چه بیشتر شود. ضمن اینکه این مساله می تواند به الگویی برای حل معضلات درون منطقه ای از جمله بحران، سوریه، یمن و غیره شود.
استقرار دیپلمات های ایران در جده گام مهم تهران و ریاض برای تنش زدایی
در اواخر دی ماه سال جاری با اعزام سه دیپلمات ایرانی، نمایندگی ایران نزد سازمان همکاری اسلامی فعالیت مجدد خود در جده را پس از ۶ سال وقفه از سرگرفت. این اتفاق در حالی رخ داد که فعالیت دفتر نمایندگی ایران در جده در سال ۱۳۹۴ و در پی قطع روابط ایران و عربستان بعد از حمله عده‌ای به سفارت این کشور در تهران و کنسولگری آن در مشهد تعطیل شد. در همین راستا در اوایل بهمن ماه سال جاری دیپلمات‌های ایرانی اعزام شده به عربستان برای اولین بار پس قطع روابط با عربستان در نشست سازمان همکاری اسلامی در جده حضور یافتند. با توجه به نگاه ویژه دولت سیزدهم انتظار می رود گام های موثرتری در بهبود روابط تهران و ریاض برداشته شود.
موضوعی که مصطفی الکاظمی در گفتگوی اخیر خود با ابراهیم رئیسی رئیس جمهور کشورمان با بیان اینکه افزایش سطح تبادلات اقتصادی با ایران برای عراق بسیار اهمیت دارد، گفت: بغداد از سیاست گسترش تعاملات همسایگی و منطقه‌ای ایران کاملا استقبال کرده و امیدواریم سطح همکاری‌ها و مناسبات دو کشور بیش از پیش گسترش یافته و تعمیق یابد. رئیسی نیز در این گفتگو ابراز امیدواری کرد که فرایند تشکیل ساختارهای سیاسی در عراق از طریق وفاق ملی و حفظ وحدت پیش رود تا منجر به ثبات و پیشرفت روزافزون ملت عراق شود. در همین حال مشاور امنیت ملی عراق نیز اخیرا با بیان اینکه ثبات منطقه با پایان دادن به اختلافات میان کشورهای همجوار آغاز می شود، تاکید کرد که کشورش از نقش محوری خود برای نزدیک کردن دیدگاه‌های ایران و عربستان استفاده می کند. الاعرجی تاکید کرد اهداف عراق صادقانه است و معتقد است که ثبات منطقه با پایان دادن به اختلافات میان کشورهای همجوار آغاز می شود و از نقش محوری خود برای نزدیک کردن دیدگاه‌های ایران و عربستان بهره می برد.
آینده روابط چیست؟
مولفه های مهمی در روابط ایران و عربستان در زمینه سیاست خارجی وجود دارد. تهران و ریاض به عنوان دو بازیگری مهم منطقه ای از درجات مختلف توان تأثیرگذاری برخوردار هستند؛ در این بین مساله هسته ای ایران و جنگ یمن برای سعودی ها مهم به شمار می رود و در مواضع سران این کشور نیز این دغدغه به خوبی دیده می شود. سعودی ها در جریان توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا مانع از تحقق این توافق شوند، اما هم اکنون با نزدیک شدن به پایان مذاکرات در وین و حصول توافق حداقل در مواضع مقام های سعودی مخالفت چندانی با توافق دیده نمی شود که می توان یکی از دلایل آن را تغییرات در کاخ سفید و از دست دادن چتر حمایتی یعنی ترامپ دانست که در این موضوع شاید عربستان و دیگر کشورهای منطقه به این نتیجه دست یافته اند که گزینه مطلوبی دیگری برای برجام وجود ندارد.
جنگ یمن نیز که طی این شش سال هزینه های سنگینی برای عربستان در پی داشته به حالت فرسایشی تبدیل شده و به گفته کارشناسان ریاض به دنبال خروج آبرومندانه از این جنگ است که یکی از موارد مورد اختلاف در گفتگوهای تهران و ریاض نیز همین مهم است. ایران نیز که همواره از برقراری صلح و ثبات در یمن حمایت کرده به دنبال گفتگوهای یمنی ـ یمنی و خاتمه بحران است. امنیت پایدار منطقه ای با مشارکت کشورهای منطقه ای از جمله رویکردهایی است که ایران نسبت به حل بحران های منطقه ای دارد و دخالت کشورهای فرامنطقه ای را به نفع آن نمی داند. علیرغم زمینه های مشترک برای تنش زدایی همچنان رقابت های منطقه ای در قالب های گوناگون ادامه دارد؛ استقرار دیپلمایت های ایرانی در جده می تواند سرآغاز مهمی برای از سرگیری گفتگوها در دور پنجم باشد و امیدها را برای برداشتن گام موثر بعدی افزایش دهد.
روزنامه ایتارتاس روسیه در همین باره با اشاره به اینکه دلایل اصلی برای رقابت همچنان برقرار است نوشت که تاریخ روابط میان ایران و عربستان سعودی در دوره هایی عادی بوده است. اما، نباید از یاد برد که پس از تنش زدایی، مرحله جدیدی آغاز می شد که درگیری میان ایران و عربستان سعودی را با قدرت تازه تری شعله ورتر می کرد. این روزنامه افزود: به رغم عمق خصومت ها، درگیری میان عربستان سعودی و ایران هرگز به یک رویارویی آشکار تبدیل نشد. از مدتها پیش، هر دو کشور به هزینه گزاف مناقشه نظامی مستقیم واقف هستند و حتی در دوره های اوج رقابتشان، موفق شدند، از آغاز مناقشه اجتناب کنند. گفتگوی آغاز شده میان طرفین و گام های نخست به سوی یکدیگر از بروز تغییرات مثبت در سیاست منطقه ای حکایت دارد.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
