عبرتی که بایدن باید از دوران ترامپ بگیرد
انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا به ایستگاه نهایی خود رسیده است و اگر دونالد ترامپ رییس جمهوری کنونی جنجال تازه‌ای ایجاد نکند میتوان «جو بایدن» دموکرات را ساکن جدید کاخ سفید قلمداد کرد. رییس جمهور منتخبی که با آواری از پیمان‌های نقض شده و تصمیمات خلق الساعه روبرو خواهد بود که برجام و موضوع ایران یکی از آن‌هاست. ترامپ طی سه سال گذشته یکی از مهم‌ترین توافقات بین المللی را کنار گذاشت و شدیدترین انواع تحریم‌ها را علیه ملت ایران به کار بست. تحریم‌هایی که با تمام سختی‌های غیرقابل انکار آن، نتوانست مقاومت مردم ایران را بشکند. حال گوی دیپلماسی و میدان تجارب جهانی بویژه تجربه چند سال اخیر در اختیار بایدن است تا زمان مشخص کند آیا به شیوه سلف خویش راه زیاده خواهی در پیش می‌گیرد یا هماهنگ با وعده خود مسیر عقلانیت.
مروری بر تحریم های ترامپی
دونالد ترامپ چهره نه چندان آشنای سیاست در آمریکا از همان زمان که به واسطه ثروت اغواگر خود، به عنوان یکی از نامزدهای ریاست جمهوری ایالات متحده شناخته شد؛ طرح دشمنی با ایران را رسانه‌ای و از توافق هسته‌ای به عنوان سندی غیرقابل قبول سخن گفت. این روند پس از حضور در کاخ سفید تداوم یافت. او هشدار برجامی به ایران را از ژوئیه ۲۰۱۷ آغاز کرد. ۲۱ اکتبر (مهرماه) همان سال ترامپ از عدم تایید برجام خبر داد و در پی آن وزارت خزانه‌داری آمریکا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را تحریم کرد و به این ترتیب پروسه خروج از برجام سرعت گرفت. وزیر خارجه آمریکا چند ماه بعد به بهانه برنامه موشکی ایران، خواستار اصلاح برجام و قبول ۱۲ شرط پیشنهادی به ایران شد و تهدید کرد که تعلیق تحریمهای ایران را تمدید نمی کند. حضور «مایک پمپئو» در وزارت خارجه به جای «رکس تیلرسون» هم نشان از هماهنگ شدن تیم ترامپ و هم نشان از عزم ترامپ برای ترک برجام داشت که سرانجام آن را در می ۲۰۱۸ عملی کرد. مرور رویدادهای پس از خروج آمریکا از برجام طیف وسیعی از محدودیت‌های اعمال شده علیه ایران با هدف فلج کردن اقتصاد را نشان می‌دهد.
-عصر همان روز خروج از برجام، مجوز دو شرکت بوئینگ و ایرباس برای فروش هواپیمای مسافربری به ایران لغو شد.
- با آغاز نخستین دور تحریم‌ها در مردادماه ۹۷ مبادلات با دلار، ریال، خرید و فروش و صدور و بیمه محموله های طلا و فلزات گرانبها و صنعتی، خرید و فروش اسناد و اوراق بهادار و تحریم صنایع خودروسازی کالاهای ایرانی تحریم شد.
-دور دوم تحریم‌ها بامداد ۱۴ آبان ماه ۱۳۹۷ آغاز شد و به این ترتیب کشتیرانی و نفتکش، صنایع هوایی، بانک ها و نهادهای مالی، منسوجات و تولیدات معدنی، محصولات پتروشیمی، صنایع آهن و فولاد و سیمان، بانک مرکزی، شبکه بانکی سوئیفت، موسسات بازرگانی و صنعتی، صندوق توسعه ملی ایران، شرکت‌های عمرانی، سازمان های فضایی و در نهایت نفت و معیانات گازی در فهرست تحریم ها قرار گرفت.
-آوریل ۲۰۱۹ (فروردین ۱۳۹۸) آمریکا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در فهرست سازمان های تروریستی قرار داد و معافیت‌های نفتی معدود مشتریان نفت ایران را با هدف به صفر رساندن صادرات نفت ایران تمدید نکرد.
-در بحبوبه تحریمهای آمریکا سازمان بین المللی انرژی صادرات نفت ایران را کمترین میزان در ۴۰ ساله گذشته اعلام کرد و آرام آرام شرکت‌ها، اشخاص، سازمان ها، مسوولان در فهرست بلندبالای تحریم های آمریکا قرار گرفتند. از این قاعده رهبر معظم انقلاب، وزرای کابینه دولت دوازدهم، روسای پیشین مجلس، فرماندهان کنونی و سابق و اسبق سپاه پاسداران، قضات، دانشمندان هسته ای مستثنا نبودند.
رفتار اجتماعی و روانشناسی سیاسی ترامپ که حسادت و خودخواهی عنصر تعیین کننده در آنها بود از یک سو و تلاش‌های لابیهای ضد ایرانی و برخی از کشورهای منطقه برای ایجاد آشوب در ایران از سوی دیگر، می‌تواند از اهداف عمده ترامپ در خروج از برجام به حساب بیاید. کارزار تحریمی ترامپ علیه ایران تلاش کرد تا کشور و مسوولان را به نقطه ای از فروپاشی برساند که نظام جمهوری اسلامی چهلمین سالگرد پیروزی خود را نبیند. شدت تحریم‌ها به اذعان بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران طی تاریخ بی‌سابقه بوده و مهم‌ترین هدف آن نابودی جامعه ایران تحلیل شد.
مقاومتی که نشکست؛ حسرتی که بر دل ترامپ باقی ماند
گرچه مرور اقدامات دولت و نظام به منظور مقاومت در برابر زیاده خواهی‌های ترامپ نیازمند تفصیل است اما میتوان به برخی از مهم‌ترین آنها که رییس جمهوری به ویژه طی ماههای گذشته در شماری از سخنرانی‌های خود به آنها اشاره کرده است را بازخوانی کرد.
دولت و ملت ایران در مواجهه با کارزار تحریمی ظالمانه آمریکا سیاست مقاومت حداکثری را در دستور کار قرار داد. تهران حدود یک سال در مواجهه با کارشکنیهای آمریکا در قبال برجام سیاست صبر راهبردی را در پیش گرفت و به سایر شرکای برجام مهلت داد تا تعهدات برجامی خود را عملی کنند با این حال ایران یک سال بعد برگ‌های خود در توافق هسته‌ای را رو کرد و طی پنج گام از تعهدات برجامی خود عقب نشست. البته بارها تاکید کرد که این گام‌ها برگشت پذیر است و در صورتی که طرف‌های مقابل به تعهدات خود عمل کنند تهران هم به تعهدات خود بازخواهد گشت.
هرچند ملت و دولت ایران در سه سال اخیر به شدیدترین تحریمهای تاریخ بشری مواجه بود با این حال این فشارها چیزی عاید آمریکای ترامپ نشد و حتی حسرت گرفتن یک عکس یادگاری با مقامات ایران بر دل ترامپ باقی ماند.
برخلاف آنچه کاخ سفید منتظرش بود تلاش‌های گسترده برای بستن شاهرگ حیات اقتصادی ایران یعنی صادرات نفت به قطع علائم حیاتی منجر نشد بلکه برای نخستین بار در تاریخ کشور صادرات غیرنفتی بر واردات پیشی گرفت. اتکا به فروش نفت در بودجه سال گذشته ۹.۹ بوده که نشان می‌دهد برای نخستین بار این اتکا تک رقمی و تمام فازهای میدان نفتی پارس جنوبی جز یکی به بهره‌برداری رسید و فعال شد. همین امر بعدها و در زمان شیوع کرونا باعث شد جامعه ایران در مقایسه یا سایر کشورهای نفتی آسیب‌های کمتری از تکانه کرونا متحمل شود.
طی ماههای اخیر هر هفته پروژههای متعدد عمرانی و تولیدی وز یر ساختی در کشور افتتاح شده و به مرحله بهره برداری می رسد. طرحهایی که بعضا استراتژیک بوده و مسیر و چشم انداز روشنی پیش روی اقتصاد ایران قرار می دهد و میراث قدرتمندی برای دولتهای بعد به یادگار می گذارد. تنها در یکی از برنامه های اجرا شده در زمینه احداث زیرساخت ها، در قالب پویش موسوم به هر_هفته_الف_ب_ایران، ۲۲۷ پروژه با ۳۳ هزار میلیارد تومان اعتبار در ۳۱ استان کشور به بهره‌برداری رسید. در سال جاری با وجود تحریم های ظالمانه نیز با ۲۵۰ طرح و هزینه ۵۰ هزار میلیارد تومان در ۳۱ استان کشور تا پایان سال اجرا می شود. دولت طی سال های گذشته ۲۰ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی برق و ۵۰ سد آبی را در کشور تولید و احداث کرد. اکنون بیش از ۳۰ هزار روستا گاز دارد و آب رسانی به روستاها ۱۰ برابر کل تاریخ شده است.
در دوران سخت تحریم دولت توانست ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب به دریاچه ارومیه وارد کند، ۹۰درصد گرد و غبار آن منطقه را مهار کرده و این منبع مهم زیست محیطی را از خطر نابودی نجات دهد و ۷۰درصد تالاب‌ها را به آب‌گیری برگرداند. توسعه کشاورزی و تامین امنیت غذایی مردم در حالی که تحریم ها این مهم را هم هدف قرارد داده بود، توسعه راه آهن، جاده ها و مسیرها ارتباطی، تامین نیازهای بهداشتی و دارویی کشور به ویژه در دوران شیوع کرونا، گوشه ای از ایستادگی کشور در برابر تحریم های گسترده آمریکاست.
آغاز پروژه استراتژیک گوره - جاسک، طرح انتقال آب به فلات مرکزی، انتقال آب به اراضی کشاورزی در مرزهای غربی و شرقی کشور از جمله طرحهایی است که نقش بی بدیلی در تضمین‌اینده کشور ایفا خواهد کرد.
در عرصه نظامی با وجود شدیدترین تحریم ها، جمهوری اسلامی نخستین ماهواره نظامی خود را با نام «نور» به فضا فرستاد. بر اساس اعلام «امیر حاتمی» وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران بیش از ۷۷۰ خانواده محصول دفاعی یعنی بالغ بر ۹۰ درصد نیازهای حوزه رزم نیروهای مسلح خود را تامین می کند. موشک های بالستیک، سامانه های پدافند، پهپادها، جت ها و هواپیماهای جنگنده، زیردریایی ها و انواع تسلیحات نظامی هم طی سال های تحریم ایران نه تنها از توسعه بازنیاستاد بلکه به یکی از مهم ترین دلایل اعتماد مردم و مقاومت آن ها تبدیل شد.
دی ماه سال ۹۸ دونالد ترامپ یکی از بزرگترین اشتباهات استراتژیک خود را در منطقه خاورمیانه با ترور شهید قاسم سلیمانی فرمانده ارشد سپاه قدس ایران مرتکب شد. تروری که در عین ناجوانمردی و عدول از قواعد بین المللی به عاملی مهم در تداوم مقاومت مردم ایران در برابر زیاده خواهی های وی تبدیل شد.
ایران در عرصه دیپلماسی هم برخلاف دوره های پیشین توانست از حقانیت مواضع خود در برابر جهان دفاع و بر حقوق خود پافشاری کند. دونالد ترامپ تنها در هشت ماه گذشته چهاربار از جامعه جهانی برای اجرای سیاست های خود علیه ایران پاسخ منفی گرفت. دستگاه وزارت خارجه و دیپلماسی ایران شکاف بی سابقه ای میان بخش بزرگی از جهان با آمریکا و رژیم صهیونیستی ایجاد کرد که از نشانه های این شکاف ابراز خوشحالی بی سابقه مقامات کشورها از پیروزی رقیب ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکاست. همانگونه که اشاره شد برشمردن مصادیق ایستادگی ملت و دولت ایران در برابر زیاده خواهی های تاجر کاخ سفید فهرست بلندبالایی می طلبد اما نکات اشاره شده نشان می دهد که رویای نابودی ایران که تیم بی روزها برای آن نقشه کشیده و میلیاردها دلار هزینه صرف کرده بودند؛ به کابوسی تبدیل و دامنگیر آن ها شد.
عبرتی که بایدن باید بگیرد
فشار حداکثری و غیرقابل انکار اقتصادی و سیاسی علیه جمهوری اسلامی، سیاست دونالد ترامپ جمهوری خواه بود که در عین بی سابقه بودن ناکارآمد هم بود، آن اندازه که میتوان از این تروریسم اقتصادی و پیمان شکنی بین المللی به عنوان یکی از عوامل ثانویه شکست انتخاباتی ترامپ نام برد. حال با وجود چنین پیشینه ای، دولت جدید آمریکا صرف نظر از دکترین همیشگی ایالات متحده باید با هر شیوه و امکانی راه رفته را بازگشته و به مسیر عقلانیت قدم نهد. این انتظاری است که مقامات جمهوری اسلامی طی روزهای پس از انتخاب «جو بایدن» رییس جمهوری منتخب آمریکا بر آن تاکید دارند. حجت الاسلام «حسن روحانی» روز یکشنبه در جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت با اشاره به انتخابات در آمریکا یادآور شد: «اینک فرصتی برای دولت آینده آمریکا پیش آمده است که اشتباهات گذشته را جبران کند و با احترام به قواعد جهانی، به مسیر پایبندی به تعهدات بین المللی، بازگردد.»
«محمدجواد ظریف» وزیر امورخارجه هم در توییتی نوشت: «جهان در حال نظاره است که آیا رهبران جدید آمریکا روش مخرب، ضدقانون و قلدرمابانه رژیم رو به پایان آمریکا را رها خواهند کرد و چندجانبه گرایی، همکاری و احترام به قانون را در پیش خواهند گرفت یا نه.»
«محمود واعظی» رییس رفتر رییس جمهوری هم موضعی مشابه داشت و در حساب توییتر خود نوشت: «چهار سال سیاست خارجی زیان‌بار دولت ترامپ می‌تواند درس عبرتی باشد که سکانداران جدید کاخ سفید از این فرصت برای تغییر مسیر و اصلاح سیاست‌های غلط آمریکا استفاده کرده و با شرایط جدید نظام بین‌الملل همراه شوند.»
«علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی هم خاطر نشان کرد: آیا دولت منتخب (آمریکا) این درک را دارد که زیر قاب عکس او (دونالد ترامپ) در کاخ سفید به جای عبارت چهل وپنجمین رییس جمهور بنویسد: «عبرت آیندگان».
هرچند همانگونه که بارها از سوی مقامات ایران اعلام شد تغییر ساکنان کاخ سفید اهمیت چندانی ندارد اگر سیاست‌های خصمانه ها با این آمدوشد ها تغییر نکند. بر همین اساس جوبایدن دموکرات تا زمانی گزینه ای متفاوت تر از دونالد ترامپ جمهوری خواه است که از مسیر منطق و حفظ تعهدات با ایران تعامل کند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
