چگونه در روزهای کرونایی از چاق شدن دانش‌آموزان جلوگیری کنیم؟
از روزی که کرونا به کشور قدم گذاشت و زندگی همه را تحت تأثیر قرار داد تا امروز، حدود ۸ ماه می‌گذرد؛ ۸ ماه که باعث شد تعدادی از مردم به بیماری کرونا مبتلا شوند و عزیزانی نیز از دست دهیم.
برای مبارزه با این ویروس منحوس، شست‌وشوی مداوم دست‌ها، استفاده از ماسک و رعایت فاصله اجتماعی توسط متخصصان پیشنهاد شده، اما یکی از نکاتی که نسبت به آن تأکید فراوان شده است، قرنطینه خانگی است. به عبارت دیگر مردم در خانه بمانند و جایی نروند. همچنین از حضور در اجتماعات به شدت جلوگیری شود تا زنجیره ویروس کرونا قطع شود.
اما در خانه ماندن و عدم تحرک، مشکل چاقی به همراه دارد؛ مشکلی که منجر به بروز بیماری‌های مختلف در آینده هر فرد می‌شود و در نتیجه آموزش و پرورش به فکر راه‌حلی در این خصوص افتاد و ۲۵ مرداد امسال محسن حاجی‌میرزایی وزیر آموزش و پرورش دستورالعمل پروژه کنترل وزن و چاقی دانش‌آموزان با رویکرد ترویج سبک زندگی فعال و سالم را به ادارات‌کل آموزش و پرورش استان‌ها ابلاغ کرد.
افزایش وزن و چاقی نه تنها سلامت کودکان و نوجوانان را در طول تحصیل به خطر می‌اندازد بلکه بر زندگی آنان در آینده تاثیرگذار است و آنان را با مشکلات بهداشتی سلامتی و شیوع بیماری‌های غیر واگیر مواجه خواهد کرد به همین منظور وزارت آموزش و پرورش مصمم است پروژه کنترل «وزن و چاقی دانش‌آموزان با رویکرد ترویج سبک زندگی فعال و سالم» را تدوین و از رهگذر اجرای آن، نقش موثری در تأمین سلامت عمومی امروز و آینده جامعه ایفا کند.
به همین لحاظ بر مشارکت و همکاری متقابل والدین با مدرسه به ویژه والدینی که فرزندان آنان دارای اضافه وزن و چاقی هستند، توصیه جدی می‌شود؛ البته تأکید شده است که در عنوان کردن اثرات منفی وزن اضافی و چاقی نباید به گونه‌ای افراط شود که به تأثیرگذاری منفی روحی دانش‌آموزان دارای اضافه وزن و چاقی بینجامد.
در این طرح، جمعیت هدف آموزش و پرورش تمام دانش‌آموزان مدرسه اعم از افراد لاغر، دارای وزن طبیعی، وزن اضافی و چاق است که باید مورد آموزش، مشاوره و حمایت قرار گیرند.
وزارت آموزش و پرورش، سیاست‌ها و برنامه‌های خود را با الهام از آموزه‌های سند تحول بنیادین ترسیم کرده است. موضوع سلامت و توانایی جسمانی دانش‌آموزان در این سند مورد اعتنای جدی قرار گرفته به نحوی که در بیانیه ارزش‌ها، چشم‌انداز و هدف‌های کلان، بر نشاط و سلامت جسمانی دانش‌آموزان، حفظ و ارتقای سلامت فردی و پاسخگویی به نیاز‌های جسمی و روانی دانش‌آموزان از طریق ورزش و تفریحات سالم فردی و گروهی تأکید شده است.
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، ۲ تا ۹ درصد هزینه سلامت جوامع مختلف، صرف پیامد‌های چاقی می‌شود که در دهه‌های اخیر با افزایش ۲ برابری همراه بوده است؛ طبق گزارش‌های سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، چاقی ۰.۵ تا ۱.۷ درصد تولید ناخالص ملی کشور‌ها را هدر می‌دهد و از طرفی هزینه درمان خانواده‌هایی که اعضای آن‌ها با اضافه وزن و چاقی روبه‌رو هستند، ۳۷ درصد بیشتر از خانواده‌های دارای وزن طبیعی است.
آمار‌های مختلف نشان می‌دهد که اضافه وزن و چاقی دانش آموزان به عنوان یک عامل خطر و زمینه‌ساز بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت نوع ۲، فشار خون بالا، مشکلات قلبی ـ عروقی، متابولیکی عوارض و روانی و اجتماعی و... در بسیاری از کشور‌ها به مرز هشدار رسیده است.
همچنین بر اساس مطالعه عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر سال ۱۳۹۵، حدود ۶۰ درصد جمعیت ایران دارای اضافه وزن و چاقی بوده و چاقی در کودکان و نوجوانان کشور روند افزایش را طی می‌کند به طوری که با توجه به مطالعه کاسپین، حدود ۲۱ درصد کودکان و نوجوانان ایران در سنین مدرسه دچار اضافه وزن و چاقی هستند.
طرح کوچ قرار است چگونه اجرا شود؟ مهرزاد حمیدی معاون تربیت‌بدنی و سلامت وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه با توجه به روند افزایش وزن کودکان و نوجوانان، آینده کشور با سونامی بیماری‌های غیرواگیر مواجه خواهد بود، گفت: «در حال حاضر ١۴درصد نوآموزان در هنگام ورود به مدارس با چاقی و یا اضافه وزن رو به رو هستند. بر این اساس باید روی نگرش خانواده‌های دانش‌آموزان و افزایش آگاهی آن‌ها در این زمینه سرمایه‌گذاری شود».
وی با بیان اینکه ٨٠ درصد مرگ و میر کشورمان ناشی از بیماری‌های غیرواگیری، چون بیماری‌های قلبی و عروقی و فشار خون است که سرمنشا بسیاری از آن‌ها چاقی و اضافه وزن است، افزود: «تا یک و نیم درصد تولید ناخالص کشور‌ها صرف درمان و مقابله با چاقی می‌شود؛ در کشور ما نیز هزینه دارو و درمان بیماری‌های غیر واگیر بخش قابل توجهی از بودجه حوزه سلامت کشور را به خود اختصاص داده است».
حمیدی با تأکید بر لزوم توجه به امر پیشگیری از بیماری‌ها تصریح کرد: «یکی از مسائل اصلی در این زمینه، پیشگیری از چاقی و اضافه وزن است، لذا با توجه به شرایط کرونایی موجود که با افزایش ریزه‌خواری دانش‌آموزان و تحرک کم آن‌ها رو به رو هستیم، درصد چاقی و اضافه وزن دانش‌آموزان رشد خواهد کرد».
وی با اشاره به کاهش سه درصدی چاقی و اضافه وزن دانش‌آموزان به عنوان برونداد این طرح بیان کرد: «تناسب اندام، آمادگی جسمانی و چالاکی دانش‌آموزان به عنوان دستاورد‌های این طرح محسوب می‌شود، همچنین از صرفه جویی میلیارد دلاری در مسئله درمان، کمک به امنیت ملی و پیشگیری از بیماری‌هایی که نسل آینده با آن‌ها رو به رو خواهد بود به عنوان پیامد‌های اجرا این طرح می‌توان نام برد».
معاونت تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش در راستای ارتقای سطح سلامت دانش‌آموزان و بهره‌مندی از ظرفیت معلمان تربیت‌بدنی و مراقبین سلامت، برنامه‌هایی از قبیل المپیاد ورزشی درون مدرسهای، مدرسه پویا، ورزش صبحگاهی، کانونهای ورزشی، انجمن‌های ورزشی، سفیران سلامت، آموزش تغذیه سالم و طرح مکمل یاری با قرص آهن و ویتامین دی را اجرا کرده و توانسته است زمینه توسعه سلامت جسمانی و افزایش سواد حرکتی را فراهم کند.
با این حال با توجه به تغییرات غلط در سبک زندگی خانواده‌ها، لزوم برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های مداخله‌ای بیشتری جهت افزایش فعالیت بدنی برای سلامتی و پیشگیری از عوارض چاقی برای این طیف سنی در صدر موارد ضروری است چرا که پیشگیری و درمان هر چه زودتر اضافه وزن و چاقی باعث کاهش عوارض کوتاه مدت و بلند مدت آن خواهد شد و بدیهی است که شکل‌گیری عادات صحیح و سبک زندگی فعال و سالم در سنین پایین‌تر به مراتب ساده‌تر و پایدارتر از اصلاح عادت نادرست در سنین بالاتر خواهد بود. از این رو لازم است اقدامات زیربنایی جهت پیشگیری و کنترل هرچه زودتر اضافه وزن و چاقی از سنین دانش‌آموزی انجام شود؛ بنابراین وزارت آموزش و پرورش در برنامه ابلاغی سال ۱۳۹۹، بسته تحولی «کنترل وزن و چاقی دانش‌آموزان (کوچ) با رویکرد ترویج چه سبک زندگی فعال و سالم» را در دستور کار خود قرار داده است؛ در این پروژه سعی شده است با افزایش آگاهی عوامل سهیم و موثر در نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی کشور اعم از دانش‌آموزان، معلمان، مدیران، خانواده‌ها و ... از عوارض و پیامد‌های منفی ناشی از اضافه وزن و چاقی، انجام غربالگری و شناسایی دانش آموزان دارای اضافه وزن و چاق، ارائه مشاوره‌ها و توصیه‌های تغذیه‌ای و فعالیت بدنی با ترویج سبک زندگی فعال و سالم، زمینه تحقق شعار دانش‌آموز سالم، مدرسه سالم و جامعه سالم مهیا شود.
بی تردید، این مهم نیازمند برنامه‌ریزی مطلوب در تمام سطوح و لایه‌های مدیریتی در نظام تعلیم و تربیت و مشارکت حداکثری مدیران، معلمان، دانش‌آموزان، اولیا و سایر بخش‌های مرتبط و مشارکت و حمایت دستگاه‌های برون سازمانی است و امید است این پروژه ضمن ترغیب دانش آموزان به داشتن وزن مطلوب، افزایش فعالیت‌های حرکتی و ارتقای نشاط و شادابی در پرورش نسل مورد انتظار، نقش موثر خود را ایفا کند و از این رهگذر، دانش آموزان با خود مراقبتی، وزن خویش را در طول عمر مدیریت کنند.
عوامل موثر و زمینه‌ساز اضافه وزن و چاقی در دانش‌آموزان
باید اذعان کرد که نمی‌توان چاقی و اضافه وزن را نتیجه انتخاب آگاهانه سبک زندگی کودکان و نوجوانان دانش‌آموز است، بلکه عوامل زمینه‌ای و محیطی در جامعه، مدرسه و منزل و همچنین عادات رفتاری نوع تغذیه و سبک زندگی والدین، تاثیرات تعیین کننده‌ای در ایجاد اضافه وزن و چاقی دانش‌آموزان دارد که باید در پروژه کنترل اضافه وزن و چاقی به آن‌ها توجه وافر کرد.
هدف کلی از اجرای این طرح، افزایش دانش و بهبود نگرش و کمک به دانش آموزان در مدیریت وزن خویش و داشتن سبک زندگی فعال و سالم است. اهداف اختصاصی این طرح شامل «غربالگری و تعیین شاخص توده بدنی تمام دانش‌آموزان کشور در دو مرحله اولیه و ثانویه»، «جلب حمایت و همکاری تمام ذی‌نفعان به ویژه مدیران، معلمان و کارکنان، دانش‌آموزان و والدین»، «جلب حمایت و همکاری سازمان‌های سهیم و موثر در کمک به جای بهتر پروژه و همچنین مشارکت تمام حوزه‌های وزارت آموزش و پرورش»، «ایجاد تغییر رفتار و سبک زندگی دانش‌آموزان به سبک زندگی فعال و سالم»، «کاهش ۳ درصدی تعداد دانش آموزان چاق و دارای اضافه وزن»، «کمک به حفظ وضعیت دانش‌آموزان دارای وزن طبیعی و متناسب» و «کمک به بهبود وضعیت دانش‌آموزان لاغر و کم وزن» است.
روش کار اینگونه است که سنجش اولیه شاخص توده بدنی تمام دانش‌آموزان حداکثر تا پایان آبان‌ماه انجام می‌شود و نتایج سنجش اولیه در سامانه سناد ثبت خواهد شد. دانش آموزان دارای اضافه وزن و چاق شناسایی شده و آموزش، مشاوره، حمایت و نظارت بر افزایش فعالیت‌های حرکتی و کنترل تغذیه (توانمندسازی و ترغیب دانش آموزان در مدیریت وزن) و ارائه بازخورد‌های لازم انجام می‌شود.
تکمیل و تحویل فرم اجرا به مراکز جامع سلامت و خانه‌های بهداشت در مورد دانش آموزان دارای کم وزنی و چاقی، دریافت میثاق نامه و دلنوشته دانش آموزان در خصوص کنترل وزن خودشان، سنجش ثانویه شاخص توده بدنی تمام دانش آموزان به ویژه دانش آموزانی که در سنجش اولیه با اضافه وزن و چاقی روبه‌رو بودند، از فعالیت‌هایی است که انجام می‌شود.
زنگ خطر چاقی دانش‌آموزان ۶ تا ۱۷ ساله به صدا درآمده است
طرح کوچ به صورت آزمایشی اجرا شده بود و حالا به صورت رسمی در سراسر کشور برای تمام دانش‌آموزان اجرا خواهد شد. حسن محمدی معاون تربیت‌بدنی و سلامت اداره‌کل آموزش و پرورش شهر تهران درباره تشریح بسته تحولی کنترل وزن و چاقی دانش آموزان (کوچ)، با بیان اینکه زنگ خطر چاقی دانش‌آموزان ۶ تا ۱۷ ساله به صدا درآمده است، اظهار کرد: «میزان شیوع اضافه وزن و چاقی در دانش آموزان در سن ۶ تا ١٧ سال حدود ٢١ درصد برآورد می‌شود و زنگ خطری را به وجود آورده است که اگر آن را جدی نگیریم هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم بسیاری بر جامعه تحمیل خواهد شد».
وی با بیان اینکه باید بتوانیم با استفاده از راهکار‌های تربیتی، مردم را به این سمت سبک زندگی سالم هدایت کنیم، افزود: «آموزش و پرورش در چارچوب برنامه‌های طراحی شده خود، موضوع اضافه وزن و چاقی را به طور جدی مورد توجه قرار داده است تا بتواند به دوری از رفتار کم تحرک کمک کند و سبک زندگی فعال و پویا را در جامعه ترویج دهد».
معاون تربیت بدنی و سلامت اداره‌کل آموزش و پرورش شهر تهران با اشاره به اجرای طرح کوچ، گفت: «طرح کنترل وزن و چاقی دانش آموزان (کوچ) از سال گذشته آغاز شده است و تهران جزو ۵ استانی بود که پایلوت طرح در آن اجرا شد و ١۵ مدرسه در منطقه ٧ برای اجرای این طرح مشارکت کردند؛ در سال تحصیلی جاری هم مقرر شد تا دستورالعمل ملی ابلاغ شود و تمام دانش‌آموزان تحت پوشش قرار گیرند و برای امسال هدف‌گذاری کردیم تا کاهش ۳ درصدی آمار دانش‌آموزان دچار چاقی و اضافه وزن را داشته باشیم و رقم آن را از ٢١ به ١٨ درصد کاهش دهیم».
در این روزهای کرونایی و لزوم قرنطینه، برای اینکه وزنمان اضافه نشود و دچار نشویم، اولین قدم ورزش است. به ویژه حرکات نرمشی و ورزشی که می‌توان در منزل هم انجام داد؛ در این راستا در گزارش بعدی به این موضوع و معرفی فعالیت‌هایی که می‌توان در منزل انجام داد، می‌پردازیم.
اگر در این روزهای کرونایی، پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنیم و از جسم و روح‌مان، مراقبت ویژه داشته باشیم، این روز‌ها را به سلامت خواهیم گذراند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
