چه کسی به ایران وعده تأمین واکسن کرونا را داد؟
خانوده‌ای ماشین‌باز و خوش‌گذران به سبک فیلم‌های هندی که حالا قرار است کمک بزرگی به ایران در دوران همه‌گیری ویروس کرونا داشته باشند؛ خانواده زرتشتی «پوناوالا» که اصالتی ایرانی دارند و حالا مالکیت و مدیریت بزرگ‌ترین شرکت تولید واکسن در هند و دنیا را بر عهده دارند.
ماجرا به توضیحات چند روز پیش وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران برمی‌گردد که از وعده فردی ایرانی‌الاصل ساکن هند برای تأمین نیاز ایران به واکسن کرونا گفته بود و این فرد همان «کورش پوناوالا»، مالک مؤسسه سروم در هند است. درباره این مؤسسه کافی است بدانیم که بزرگ‌ترین شرکت تولید‌کننده واکسن از نظر حجم در جهان است و درحالحاضر روی چندین واکسن آزمایشی ویروس کرونا تحقیق می‌کند. یکی از این واکسن‌ها، «آسترا زنیکا» است که قرار است از سوی دانشگاه آکسفورد تولید شود و در اخبار جهان از آن به‌عنوان امید درمان بیماری کرونا یاد می‌شود. مؤسسه سروم قرار است در صورت نهایی‌شدن نتیجه این تحقیقات، این واکسن را با تولید انبوه به دست جهانیان برساند که البته این مؤسسه هم‌زمان در حال بررسی ساخت واکسن اختصاصی خود و همچنین رایزنی با دیگر مؤسسات تحقیقاتی در زمینه تولید واکسن کرونا در ایران نیز هست، اما چرا مؤسسه واکسن‌سازی پوناوالا به ایران وعده تأمین این واکسن با قیمت مناسب را داده و نسبت این خانواده با ایران چست؟
وزیر بهداشت ایران چه گفته بود؟
همین دو روز پیش، شنبه ۲۹ شهریور، وزیر بهداشت ایران سخنی گفت که به‌سرعت در رسانه‌های داخلی و خارجی مرکز توجه قرار گرفت. «سعید نمکی» در این روز و در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا، درباره آخرین اقدامات وزارت بهداشت برای تأمین واکسن کرونا گفت: «یک شرکت هندی صد میلیون دوز واکسن کرونا به آمریکایی‌ها پیش‌فروش کرده است، مدیر‌عامل این شرکت فردی ایرانی‌الاصل زرتشتی است که به ما قول داده ۲۰ میلیون دوز واکسن را با قیمت پایین‌تر به ما بفروشد». نمکی در همین جلسه از تلاش برای قطعی‌کردن این پیش‌خرید گفت و در توضیح بیان کرد: «تلاش می‌کنیم ۲۰ میلیون دوز واکسن کرونا را از یک شرکت هندی پیش‌خرید کنیم. ما در حال انجام اقدامات لازم برای تأمین این واکسن هستیم که امیدواریم زودتر به نتیجه برسد. البته تیم‌های تحقیقاتی ما نیز در حال تلاش شبانه‌روزی برای تولید واکسن هستند که به نتایج مثبت این تحقیقات خیلی امیدواریم». اگرچه وزیر بهداشت ایران در این جلسه و در سخنان خود، نامی از این فرد و مؤسسه تولید واکسن نبرد، اما بلافاصله گمانه‌زنی‌ها آغاز شد و بعید است فرد مدنظر کسی غیر از «کورش پوناوالا» باشد؛ چراکه فرد دیگری با چنین مشخصاتی در دنیا وجود ندارد؛ فردی که بتواند وعده تأمین ۲۰ میلیون دوز واکسن کرونا به کشوری دیگر بدهد، حتما باید مدیر یکی از مؤسسات بزرگ تولید واکسن باشد و در بین این مدیران، فردی ایرانی‌الاصل ساکن هند تنها همین پوناوالاست. براساس توضیحات منتشر‌شده در پایگاه خبری این مجموعه بزرگ واکسن‌سازی دنیا، می‌دانیم که مؤسسه پوناوالا در تلاش است واکسنی برای کرونا تولید کند و هم‌زمان هم در حال رایزنی با مؤسسات معتبر تولید واکسن برای تولید انبوه آن است؛ مثلا در پایگاه خبری این مجموعه به نقل از مدیر کنونی آن آمده است: «هر روز مشاور علمی نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، با من تماس می‌گیرد و جویای پیشرفت‌های به‌دست‌آمده در ارتباط با واکسن ویروس کرونا می‌شود. دولت هند همچنین به‌سرعت موانع قانونی برای واردات مواد خام را رفع می‌کند. این نشان‌دهنده اهمیت راهبردی یافتن یک راه‌حل برای عبور از این بحران و درمان ویروس جدید کروناست». این سخنان به نقل از «ادار پوناوالا»، رئیس شرکت سروم و فرزند مالک این شرکت بیان شده که در توضیح بیشتر آمده است: «درحالی‌که تمام توجه‌ها برای تولید واکسن کرونا بر مؤسسه سروم متمرکز شده است، هند نقش درخور توجهی در تولید ۶۰ تا ۷۰ درصد واکسن‌های فروخته‌شده در جهان ایفا می‌کند و مؤسسه سروم پیشتاز در این امر است». در بخشی از این گزارش درباره این مؤسسه هم آمده است: «در محوطه ۱۵۰ هکتاری شرکت سروم که در شهر پونا قرار دارد، روزانه بیش از ۱۲ اتوبوس صدها کارمند آن را به محل کار خود می‌رساند تا فعالیت آن در طول شبانه‌روز ادامه یابد. این در حالی است که شهر پونا مانند سایر مناطق هند در قرنطینه سراسری قرار دارد.
شرکت سروم در میان معدود شرکت‌های هندی قرار دارد که در دوران کرونا و رکود اقتصادی، برای استخدام نیروی کار بیشتر اقدام کرده است. تلاش‌های تولید واکسن از سوی اومش شالیگرام، رئیس بخش تحقیق و توسعه شرکت سروم، مدیریت می‌شوند».
پوناوالاها کیستند و چرا با ایران رابطه خوبی د ارند؟
به‌طور خلاصه «کورش پوناوالا» یکی از هندی‌های ایرانی‌الاصل و زرتشتی است که قرن‌ها پیش از ایران به هند مهاجرت کردند و حالا در این کشور به جایگاه مهمی رسیده‌اند. درباره کورش پوناوالا در وب‌سایت شخصی‌اش و در بخش زندگی‌نامه آمده است: «دکتر سیروس پوناوالا، رئیس گروه Poonawalla که شامل مؤسسه خصوصی سروم هند، برترین شرکت بیوتکنولوژی هند و بزرگ‌ترین تولید‌کننده واکسن در جهان از نظر تعداد دوز تولید و فروخته‌شده در سطح جهان است (بیش از ۱.۵ میلیارد دوز)». آنطورکه این پایگاه شخصی نوشته، دکتر پوناوالا در خانواده‌ای با‌سابقه و علاقه‌ای چند‌دهه‌ای به اسب متولد شد و همین موضوع او را به سمت تجارت در این حوزه پیش برد، اما او خیلی زود فهمید که اسب‌دوانی در هند سوسیالیست آن زمان آینده‌ای ندارد.
او در مرحله بعد، تجارت با اتومبیل را آزمایش کرد؛ کورش همراه دوست مدرسه‌ای خود، نمونه اولیه ۱۲۰ دلاری از اتومبیل‌های ورزشی را ساخت، اما تولید آن به صورت تجاری به پول بیشتری نسبت به توان آنها نیاز داشت و به‌همین‌دلیل دکتر پوناوالا این ایده را هم کنار گذاشت. در بیوگرافی پوناوالا آمده است: «او پس از این تجربه فهمید که ساختن محصولی برای توده مردم، به‌جای نخبگان هند، اقدامی هوشمندانه است». پس از این تجربه مکالمه اتفاقی او با دامپزشکی در یک مزرعه، دکتر پوناوالا را به سمت واکسن سوق داد.
در آن زمان، اسب‌های بازنشسته مزرعه به مؤسسه هافکین متعلق به دولت در بمبئی اهدا می‌شد که از اسب واکسن می‌ساخت. دکتر پوناوالا فکر کرد که می‌تواند با استخراج سرم از اسب و تولید واکسن‌های ارزان‌تر، چالش تأمین تقاضای واکسن در کشور را بپذیرد. او در نهایت در سال ۱۹۶۶ مؤسسه سروم هند را تأسیس کرد که اولین سرم درمانی ضد کزاز را در عرض دو سال راه‌اندازی کرد و تولید واکسن‌های ضد کزاز را بر عهده گرفت. براساس این بیوگرافی، پوناوالا و مؤسسه‌اش تا سال ۱۹۷۴ چندین واکسن دیگر برای مقاومت کودکان در برابر دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه را هم در کارنامه خود ثبت کردند.
تولید واکسن ضد مارگزیدگی و تولید واکسن سرخک مؤسسه این فرد زرتشتی را به بزرگ‌ترین تولید‌کننده واکسن کشور هند تبدیل کرد. پس از خودکفا‌شدن هند در تولید واکسن، نوبت به بازار‌های دنیا رسید و این مؤسسه گام به گام این مراحل را پیش گرفت و تأییدیه سازمان بهداشت جهانی هم در این بین کمک بزرگی به مؤسسه سروم بود. آنطورکه در تاریخچه این مؤسسه بزرگ دنیا آمده است، درحالحاضر مؤسسه سروم به‌عنوان یک شرکت پیشرو در زمینه بیوتکنولوژی هند شناخته می‌شود و اکنون به‌روشنی به‌عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کننده واکسن در جهان از نظر تعداد دوز شناخته شده و همین تولید انبوه، عبارت «پادشاه واکسن دنیا» را برای کورش پوناوالا به ارمغان آورده است.
پونوالا را به‌عنوان چهارمین فرد ثروتمند هند و صدمین فرد ثروتمند جهان با دارایی خالص ۱۳ میلیارد دلار هم می‌شناسند. او و مؤسسه‌اش حالا می‌خواهند با گامی بزرگ در زمینه تولید و انبوه‌سازی واکسن کرونا، این شهرت را تاریخی به دست آورند که به نظر می‌آید به موفقیت‌هایی هم رسیده‌اند. علاوه بر این و در سال میلادی جاری، «بلومبرگ» نیز در گزارشی مفصل به این مؤسسه و خانواده پوناوالا پرداخت و در گزارش خود این مؤسسه را بزرگ‌ترین امید تولید انبوه واکسن کرونا برای دنیا دانست.
کمک‌های پیشین خانواده پوناوالا به یزد
سرگذشت و زندگی‌نامه این خانواده صاحب‌نفود و ثروتمند ساکن در هند، حالا به‌خوبی دلیل همکاری آنها با ایران و وعده تولید واکسن کشور را مشخص می‌کند؛ خانواده‌ای که اگرچه نیاکانشان قرن‌ها در هندوستان زندگی کرده‌ند، اما همچنان خود را ایرانی می‌دانند. این خانواده البته پیش از این و در دوران اوج شیوع کرونا در کشور، کمک‌هایی را به یزد یعنی شهری با درصد بالایی از ساکنان زرتشتی روانه کردند.
اوایل فروردین امسال بود که رسانه‌های داخلی اخباری مبنی بر رسیدن کمک‌های پارسیان هند به یزد منتشر کردند که همان موقع «سپنتا نیکنام»، عضو زرتشتی شورای شهر یزد، توضیحاتی درباره این کمک‌ها ارائه کرد. او با اشاره به کمک پارسیان یا زرتشتیان مقیم کشور هند به یزد گفته بود: «این کمک‌ها که شامل اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی است، دریافت و برای درمان مبتلایان به کرونا در اختیار دانشگاه علوم پزشکی یزد قرار خواهد گرفت». او همان فروردین از رایزنی‌های انجام‌شده با رئیس اتحادیه انجمن‌های زرتشتیان آمریکای شمالی برای دریافت داروهای مورد نیاز نیز خبر داده و گفته بود: «با همکاری این انجمن و پارسیان هند و همچنین انجمن ایرانی بمبئی، نخستین بخش از دارو‌ها و کالاهای پزشکی مورد نیاز دریافت و به دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد تحویل داده شد».
رئیس انجمن زرتشتیان یزد و عضو شورای شهر یزد در رابطه با ارسال بخش دیگری از اقلام مورد نیاز شامل کالاهای پزشکی و اقلام و داروهای دیگر نیز گفته بود: «پشتوانه مالی این کمک‌ها شامل دکتر «سایرس (کوروش) پوناوالا» رئیس انجمن پوناوالا، «یوسف حمید» از شرکت سیپلا در هند، «هومی گاندی» رئیس انجمن فزانا، دکتر «شرناز کاما» رئیس انجمن بنیاد پارزور وابسته به یونسکو، «گیو ایرانی» رئیس انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی و «دوراب میستری» و «مالکوم دبو» از انگلستان است. البته این کمک‌های دارویی و تجهیزات پزشکی علاوه بر پشتیبانی اعضای پارسیان هند با همکاری نماینده زرتشتیان در مجلس و همچنین سفارت جمهوری اسلامی ایران در دهلی‌‌‌نو اعطا شده است». روابط یزد با هند به علت وجود تعداد زیادی از پارسیان و زرتشتیان مقیم این کشور و وجود زیارتگاه‌ها و نسبت‌های خانوادگی زرتشتیان یزد و هند، رابطه‌ای محکم و قدیمی است و امروز این مردمان صلح‌طلب که آوازه کمک‌هایشان از دیرباز با ساخت اماکن مختلفی همچون مجموعه مارکار و بیمارستان‌ها و مدارسی در یزد نیز شنیده می‌شود، به بهانه کروناویروس دست دوستی به یزدی‌ها داده‌اند.
از پارسیان هند چه می‌دانیم؟
اگرچه سخنان تازه وزیر بهداشت ایران بار دیگر نام و آوازه پارسیان هند را گوشزد کرد، اما این گروه در هند تاریخچه مهمی دارند و تعدادی از آنها در دهه‌های گذشته به شهرتی جهانی هم رسیده‌اند. به‌طور خلاصه پارسیان هند گروهی از زرتشتیان ایرانی‌تبار هستند که اغلب آنان در شبه‌قاره هند زندگی می‌کنند. آنطورکه منابع معتبر نوشته‌اند، نیاکان آنها در سده دوم هجری پس از سلطه اعراب مسلمان بر ایران از ایران به هند کوچ کرده‌اند و از‌این‌رو می‌توان آنان را نخستین جامعه مهاجر ایرانی به شمار آورد. آنان نخست در ایالت گجرات در کشور هندوستان مستقر شدند. امروزه جمعیت پارسی‌ها حدود صد هزار نفر برآورد می‌شود که نزدیک به ۸۰ درصد آنها در ایالت ماهاراشترای هند و در شهر بمبئی (مومبای) و اطراف آن ساکن هستند و بقیه هم در سایر نقاط شبه‌قاره هند یا بریتانیا، آمریکا، استرالیا و کانادا پراکنده‌اند.
با وجود آنکه پارسیان در بمبئی اقلیت کوچکی هستند، اما حضور آنان در این شهر مشهود است و از نظر اقتصادی اقلیت مهمی در هند به‌شمار می‌روند. آنان از انسجام خاصی برخوردارند و با گذشت ۱۲۰۰ سال بسیاری از سنن ایرانی را حفظ کرده‌اند. آنطورکه رسانه‌های زرتشی ایران نوشته‌اند، زرتشتیان هند مخصوصا افراد مقیم شهر بمبئی، بیشتر در مشاغل تجاری یا در سطح مدیریت بالای کشور اشتغال دارند و از نمونه بارز زرتشتیان مقتدر هند، می‌توان از خانواده بزرگ زرتشتی به نام جمشید جی‌تاتا نام برد که بنیان‌گذار گروه معروف صنعتی تاتا‌موتورز در هند است. به نظر می‌آید پارسایان هند بی‌علاقه به سیاست ولی موفق در اقتصاد و هنر هستند و یکی از معروف‌ترین پارسیان هند «فردی مرکوری»، خواننده گروه راک انگلیسی کوئین بود که در سال ۱۹۹۱ در اوج شهرت و محبوبیت درگذشت. بی‌شک خانواده پوناوالا هم یکی از خانواده‌های صاحب ثروت و تأثیرگذار ایرانی‌الاصل ساکن در هند هستند که البته ثروت آنها از همین مؤسسه بزرگ تولید واکسن به دست آمده است.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
