کاندیداها چگونه رد یا احراز صلاحیت شده‌اند؟
یکشنبه ۲۲ دی ماه نتایج بررسی تایید صلاحیت‌های داوطلبان یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی توسط هیات‌های اجرایی و نظارت، اعلام شد و مورد توجه رسانه‌ها و فعالان سیاسی قرار گرفت.
داوطلبانی که ردصلاحیت شدند یا اینکه صلاحیتشان احراز نشده است، تا روز پنج‌شنبه ۲۶ دی ماه فرصت دارند اعتراض خود را به دفاتر استانی هیات‌های نظارت ارائه کنند. اما در این بین سوالاتی در خصوص ردصلاحیت و عدم احراز صلاحیت در افکار عمومی به وجود آمده است که در ادامه با استناد به اخبار منتشر شده، قوانین و اظهارات سخنگوی شورای نگهبان به بررسی آن سوالات خواهیم پرداخت.
سوال نخست: چند نفر از داوطلبان تایید صلاحیت شدند؟
طی یک هفته ثبت‌نام از داوطلبان نمایندگی مجلس، ۱۶ هزار و ۳۳ نفر در تمامی حوزه‌های انتخابیه کشور ثبت‌نام کردند. در روز ۲۷ آذر نتایج مرحله اول بررسی صلاحیت‌ها توسط هیات‌های اجرایی انتخابات اعلام شد.
پیش از اعلام نتایج هیات‌های اجرایی، ۸۴۸ نفر انصراف دادند که در نهایت پرونده ۱۵ هزار و ۱۸۵ نفر بررسی و صلاحیت ۹۱.۲ درصد افراد در هیئت‌های اجرایی تایید و به هیئت‌های نظارت اعلام شد.
در مرحله دوم هیات‌های نظارت صلاحیت داوطلبان را بررسی کردند. پیش از اعلام نتایج، حدود ۶۰۰ نفر انصراف دادند که از میان ۱۴ هزار و ۵۰۰ نفر باقی‌مانده، ۳۴ درصد یعنی حدود ۵ هزار نفر تایید صلاحیت نشد.
البته سخنگوی شورای نگهبان اعلام کرده این بررسی‌ها در مرحله نخست انجام شده و قطعی نیست و ممکن است در مرحله بعد که در شورای نگهبان انجام می‌شود، تعداد تأیید صلاحیت‌شده‌ها افزایش یا کاهش یابد.
سوال دوم: تفاوت ردصلاحیت با عدم احراز صلاحیت چیست؟
رد صلاحیت، به این معناست که مسئولین مربوط علم قطعی و یقینی بر فقدان شرایط موضوع ماده ۲۸ در فرد داوطلب کسب کرده باشند که در این صورت فرد حق شرکت در انتخابات به عنوان نامزد انتخاباتی را نخواهد داشت.
عدم احراز صلاحیت هم بدین معناست که ناظران علی‌رغم انجام تحقیقات گسترده سلباً و اثباتاً نتوانسته‌اند در خصوص شرایط موضوع ماده ۲۸ علم قطعی کسب کنند. کدخدایی نمونه‌ای از ردصلاحیت را اینگونه توضیح داده است که برخی افراد که احراز صلاحیت نشده‌اند در هنگام نام نویسی آدرس و شماره تلفنی داده‌اند که اکنون نه تلفن آن‌ها پاسخگوست و نه آدرس آن‌ها درست است و مشخص نیست این فرد کجا زندگی می‌کند و چه کاره است. اگر دسترسی به این افراد داشته باشیم می‌توانیم از مراجع چهارگانه درباره آن‌ها استعلام بگیریم و اگر آن‌ها تأیید کردند به طور طبیعی فرد تأیید صلاحیت می‌شود.
کسی که صلاحیتش احراز نمی‌شود به معنای فقدان شرایط است یعنی در این بازه زمانی کوتاه شورا نتوانسته احرازش بکند اما اگر در مرحله دوم و سوم شکایات بتواند شرایط نمایندگی را به شورا ثابت بکند احتمال تائیدش هست.
همچنین کسی که احراز صلاحیت نمی‌شود به معنای این نیست که فاقد شرایط در دیگر پست‌های کشور است بلکه شورا صرفا نتوانسته صلاحیت او را برای پست نمایندگی مجلس احراز کند.
سوال سوم: هیات‌های اجرایی و نظارت صلاحیت‌های داوطلبان را چگونه بررسی می‌کند؟
وزیر کشور در خصوص چگونگی بررسی صلاحیت‌ها توسط هیات‌های اجرایی گفته است: «در این دوره از انتخابات، با تغییر قانون در سال ۹۵، دادستان‌های مراکز حوزه انتخابیه به ترکیب هیئت‌های اجرایی اضافه و نماینده شورای اسلامی شهرستان از جمع معتمدین حذف شدند. هیئت‌های اجرایی بر اساس استعلام از مراجع چهارگانه و مبتنی بر موازین قانونی ماموریت بررسی صلاحیت داوطلبان را به انجام می‌رساندند.»
منظور از مراجع چهارگانه وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی، دادگستری و ثبت احوال است.
در خصوص چگونگی بررسی صلاحیت‌ها توسط هیات‌های نظارت نیز سخنگوی شورای نگهبان گفته است که علاوه بر گزارش‌های مراجع چهارگانه، گزارش‌های نهادهای مردمی و مراکز امنیتی ورای وزارت اطلاعات هم بررسی می‌شود. ضمن اینکه تحقیقات محلی انجام می‌گیرد.
ماده ۵۰ قانون انتخابات به تحقیقات محلی اشاره دارد؛ یعنی این ماده در کنار گزارش‌های مراجع چهارگانه، گزارش‌های مردمی را هم در بحث احراز صلاحیت‌ها مورد تأکید قرار داده است. زمانی، مجلس شورای اسلامی به این ماده ایراد گرفت، شورای نگهبان آن را نپذیرفت و موضوع برای اعلام‌نظر به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع داده شد، مجمع هم نهایتاً نظر شورای نگهبان را پذیرفت، بنابر‌این ما قانونی نداریم که فقط نظر مراجع چهارگانه در احراز صلاحیت‌ها ملاک باشد.
سخنگوی شورای نگهبان گفته است: گزارش‌های این دست مراکز (نهادهای امنیتی - اطلاعاتی) برای ما در جرگه گزارش‌های غیررسمی و مردمی تعریف می‌شود که همانطور که اشاره کردم، محل اعتناست.
سوال چهارم: رویکرد سیاسی کاندیداها چه نقشی در بررسی صلاحیت‌ها دارد؟
بر اساس بندهای ۲۸ تا ۳۰ قانون انتخابات، ارتباط داوطلبان با حاکمیت یکی از محورهای بررسی صلاحیت‌هاست. همچنین کدخدایی در توضیح این موضوع گفته است: «در بررسی صلاحیت‌ها تمایل سیاسی افراد را بررسی نمی‌کنیم و فقط به پرونده آن‌ها نگاه می‌کنیم.»
منظور از ارتباط داوطلبان با حاکمیت این است که فرد محکومیت امنیتی نداشته باشد، عضو گروه‌های معاند و ضدانقلاب نباشد.
سخنگوی شورای نگهبان در پاسخ به این سوال که آیا انتقاد از رهبری موجب ردصلاحیت فرد می‌شود، می‌گوید: «ما انتقاد را ملاک بررسی صلاحیت قرار نمی‌دهیم، اما توهین، افترا و بحث‌های ساختارشکنانه تکلیفش با انتقاد فرق می‌کند و ما قطعاً موارد ساختارشکنانه را مورد ملاک قرار می‌دهیم.»
سوال پنجم: آیا تمام اصلاح‌طلبان رد صلاحیت شدند؟
اخبار منتشر شده نشان می‌دهد که شمار قابل توجهی از چهره‌های شاخص اصلاح‌طلب تایید صلاحیت شدند. مجید انصاری، مسعود پزشکیان، مصطفی کواکبیان، سهیلا جلودارزاده، احمد مازنی، علیرضا رحیمی، سید فرید موسوی، فریده اولادقباد از جمله شخصیت‌های برجسته اصلاح‌طلبان هستند که تایید صلاحیت شدند. همچنین ۴۰ درصد اعضای فراکسیون امید تایید صلاحیت شده‌اند.
سوال ششم: آیا چهره‌‌ی شاخصی در جریان اصولگرایی ردصلاحیت شده است؟
نقوی‌حسینی نماینده ورامین، نادر قاضی‌پور نماینده ارومیه، غلامرضا کاتب نماینده گرمسار، بهروز نعمتی نماینده تهران، علیرضا پورمختار نماینده کبودرآهنگ از جمله چهره‌های مطرح اصولگرایی هستند که ردصلاحیت شدند.
سوال هفتم: آیا نتایج اعلام شده، نهایی است؟
نتایج اعلام شده نهایی نیست و ممکن است کسانی که صلاحیتشان احراز نشده یا ردصلاحیت شده‌اند، در مرحله بررسی مجدد که البته در صورت اعتراض داوطلبان انجام می‌گیرد، صلاحیتشان تایید شود و به عرصه انتخابات وارد شوند.
همچنین ممکن است در ادامه از سوی مراجع چهارگانه یا مردمی، گزارشی به دست شورای نگهبان و هیات‌های نظارت برسد که صلاحیت فرد، رد شود و از گردونه انتخابات حذف گردد. همچنین ممکن است فردی که صلاحیتش تایید شده است، اقدامی انجام دهد که صلاحیت او خدشه‌دار و ردصلاحیت شود.
طبق اعلام سخنگوی شورای نگهبان اسامی نهایی داوطلبان نمایندگی مجلس ۲۲ بهمن و پس از بررسی اعتراضات اعلام خواهد شد و شورای نگهبان پس از آن بررسی صلاحیتی نخواهد داشت. طبق اطلاعیه شورای نگهبان افرادی که صلاحیتشان تایید نشده است، می‌توانند تا ساعت ۱۶ روز ۲۶ دی با مراجعه به دفاتر نظارت و بازرسی بر انتخابات استان مربوطه و یا در تهران، اعتراض خود را اعلام کنند.
البته طبق قانون اساسی که نظارت شورای نگهبان، نظارت موثر و استصوابی است، تایید یا رد صلاحیت تا روز برگزاری انتخابات (دوم اسفند) ممکن است انجام بگیرد. از این رو نتایج اعلام شده تا روز برگزاری انتخابات نهایی قطعی نیست.
آن کسانی که صلاحیتشان احراز نشده است از شانس بسیار بیشتری نسبت به ردصلاحیت‌شدگان برای ورود به عرصه انتخابات، برخوردارند. داوطلبان برای طرح شکایت در استان‌ها باید به دفتر نظارت آن استان و در تهران به ورزشگاه تختی مراجعه کنند.
سوال هشتم: چه تعداد نماینده در این دوره رد شدند و علتش چه بود؟
۹۰ نماینده از دو جناح اصلاح طلب و اصولگرا صلاحیتشان احراز نشد و به گفته کدخدایی، بیشترین علت رد صلاحیت‌ها جرایم اقتصادی و سوء استفاده از اموال عمومی بوده است.
سوال نهم: عناوین ردصلاحیت‌ها چیست؟
طبق بندهای ۲۸، ۲۹ و ۳۰ قانون انتخابات، عناوین ردصلاحیت بسیار است که مشهورترین آنان عبارتند از «عدم التزام به اسلام»، «عدم التزام به قانون اساسی»، «عدم التزام به ولایت فقیه»، «سوشهرت» و «عدم استعفا از مسئولیت».
دلایل رد صلاحیت در ۳ حوزه مفاسد اقتصادی، مفاسد اخلاقی و مقابله و ضدیت با حاکمیت تعریف می‌شود.
سخنگوی شورای نگهبان در خصوص «عدم التزام به اسلام» توضیح داده است: «جرایمی مانند کلاهبرداری، اختلاس و ... نیز در حوزه عدم التزام داوطلب به اسلام تعریف شده است یعنی داوطلب حدود اسلامی را رعایت نکرده است. ممکن است انجام ندادن عبادات نیز درباره فردی محرز شود که بر اساس بند یک ماده ۲۸ صلاحیت وی تأیید نمی‌شود.»
سوال دهم: چرا شورای نگهبان دلیل ردصلاحیت هر یک از داوطلبان را به صورت عمومی اعلام نمی‌کند؟
از آنجایی که ممکن است با اعلام عمومی، حیثیت افراد خدشه‌دار شود، شورای نگهبان به لحاظ شرعی و تصریح قانون، اقدام به این کار نمی‌کند، اما هر فرد مختار است که جزئیات دلیل ردصلاحیت خود را اعلام کند یا نکند.
همچنین در نامه‌ای که از سوی فرمانداری‌ها به هر یک از افراد داده می‌شود وضعیت رد صلاحیت و عدم احراز صلاحیت قید شده و آن کسانی که رد صلاحیت شدند، دلیل آن ذکر شده است که هر فرد می‌تواند آن دلیل را اعلام کند یا نکند. اگر هم فرد دلیل دیگری بیان کند، از سوی شورای نگهبان مورد شکایت قرار نخواهد گرفت.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
