برای هشتمین سال متوالی روز دوشنبه کنفرانس قلب آسیا در استانبول شروع به کار کرد. هشت سال پیش، در سال 2011، چهارده کشور که ایران هم جزو آنها بود با هدف گسترش همکاری های بین المللی و توجه به چالش های اقتصادی و امنیتی افغانستان، به دعوت ترکیه کنار هم جمع شدند. به اعتقاد بسیاری از ناظران نگاه اردوغان به افغانستان نگاهی ویژه است و او با مطرح کردن موضوع صلح، برنامه هایی برای افغانستان دارد. اما رابطه خاص میان دو کشور از کجا آمده؟ چرا آنکارا همیشه برای یافتن راه حلی برای ثبات در افغانستان تلاش کرده و برای آن هزینه می کند؟

ترکیه از دیرباز کشش نسبتا زیادی به افغانستان و تاثیرگذاری بر این کشور داشته است. در زمانی که اغلب کشورها هنوز در گیر و دار به رسمیت شناختن یا نشناختن کشور افغانستان بودند، عثمانی ها به سرعت به استقلال افغانستان رسمیت دادند و به عنوان دومین کشوری شناخته شدند که استقلال را پذیرفت. بعد در دهه بیست میلادی وقتی برای اولین بار امان الله خان شاه افغانستان، دست به فرستادن دانش اموزان به خارج از کشور را  آغاز کرد؛ آنها را به آنکارا فرستاد. جایی که به دلیل تبعید پدر همسرش سال ها محل زندگی ثریا طرزی، ملکه افغانستان بود. بعدها برای محصلان افغان، روسیه جای ترکیه را گرفت اما در دهه هفتاد خورشیدی، بار دیگر آنکارا به محل مورد علاقه برای تحصیل دانشجویان افغانستانی مبدل شد. این علاقه تا امروز ادامه دارد و در مقایسه با ایران، پاکستان یا هند ازبک ها، ترکمن ها و حتی پشتون ها به ادامه تحصیل یا همکاری با ترکیه علاقه بیشتری دارند.

حضور نیروی نظامی ترکیه در افغانستان

شما نمی توانید کشور مسلمان دیگری را پیدا کنید که در افغانستان نیروی نظامی داشته باشد. اما در غالب همکاری ترکیه و ناتو، آنکارا در این کشور پایگاه و نیروی نظامی دارد و حضورش مدام تمدید می شود. این در حالیست که افغانستان برای بسیاری از کشورهای دیگر منطقه اهمیت چندانی ندارد. برای ترکیه اوضاع فرق می کند. منافع ترکیه به دلیل اینکه دو کشور وارد فاز همکاری های نظامی با هم شده اند، از منافع دیگر کشورهای منطقه فاصله گرفته است. اردوغان در سال های گذشته سعی کرده تا به این همکاری های نظامی سویه مقابله با تروریسم در افغانستان هم بدهد اما او در جلب افکار عمومی در این زمینه چندان موفق نبوده است.

دولت ترکیه، به خصوص در یک دهه اخیر با مطرح کردن موضوع صلح در افغانستان توانسته خودش را به عنوان نیروی حامی صلح در افغانستان در منطقه جا بیندازد. اما بدنه جامعه افغانستان، افرادی که تحصیل کرده آنکارا و استانبول نیستند، تا امروز نتوانسته به ترکیه به عنوان کشوری که بتواند نقشی در فرآیند صلح داشته باشد، نگاه کند.

یکی از تلاش های دولت اردوغان، ایجاد نشست های سه جانبه صلح میان پاکستان، افغانستان و ترکیه از سال ۲۰۰۷ بود. ترکیه به درستی از نقش پاکستان در مشکلات کشور همسایه اش آگاه است و به دلیل رابطه نزدیکی که با دو طرف دارد،آنها را بر سر میز مذاکره کشانده. اما به دلیل گستردگی اختلافات نتوانسته به موفقیت چشم گیری دست پیدا کند.

افغانستان به دنبال حمایت اقتصادی است

ترکیه آنقدر که به گسترش روابط سیاسی و فرهنگی با افغانستان علاقه مند است، به توسعه همکاری های اقتصادی علاقه ای ندارد. مهم ترین علت این بی علاقگی هم عدم امنیت افغانستان برای سرمایه گذاری های کلان است. روز دوشنبه اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان در گفت و گو با رییس شورای روابط اقتصادی خارجی ترکیه در استانبول گفت که کشورش علاقه مند به گسترش همکاریهای اقتصادی با آنکارا و افزایش سرمایه گذاری های ترکیه است. پیش از این رئیس اتاق بازرگانی ایران و افغانستان گفته بود که به خاطر محدودیت هایی که در روابط اقتصادی تهران و کابل بعد از تحریم های مجدد علیه ایران شکل گرفته، بازار افغانستان در حال چرخش به سمت ترکیه است و این کشور بازار را از دست ایرانی ها در آورده.

افغانستان جمعیتی سی میلیون نفری دارد و مردم این کشور از استفاده از محصولات کشور ترکیه استقبال می کنند، اما از آن طرف استقبال چندانی از سوی ترکیه برای سرمایه گذاری اقتصادی دیده نمی شود. برای اردوغان یک برد اقتصادی در افغانستان اهمیت چندانی ندارد. اما برای دولت کابل، اوضاع فرق می کند و اشرف غنی هم به خوبی می داند که جذب سرمایه کشورهای دوست، تا چه اندازه می تواند سرنوشت افغانستان را تغییر دهد.

کشش ترکیه به سمت همکاری های فرهنگی و سیاسی

به صورت سنتی ترکیه و افغانستان اعتمادی متقابل به یکدیگر دارند. اردوغان با نگاهی که به شرق و به گسترش قلمرو فرهنگی ترکیه دارد، به افغانستان به عنوان یک فرصت نگاه می کند تا ایده های بلندپروازانه خود را در پیگیری کند.

برای ترکیه شباهت های دینی و نژادی دلیل کافی ای برای حضور پررنگ در افغانستان است. ۱۵ درصد از افغان ها که شامل ازبک ها و ترکمن ها هستند ترک زبانند و اردوغان همزمان که بر روی اشتراکات دینی با افغانستان کار می کند، به این موضوع هم بی توجه نیست. دولت افغانستان هم به ترکیه به چشم یک نمونه خوب کشورداری در میان کشورهای مسلمان منطقه نگاه کرده و تلاش می کند تا از الگوهای این کشور در اقتصاد، زراعت و آبیاری و حمل و نقل استفاده کند.

از طرف دیگر ترکیه سال هاست که به تشکیل و اداره مدرسه های ترک زبان در افغانستان و به ویژه در ایالت های شمالی این کشور پرداخته. اما این تنها اردوغان نیست که علاقه مند به ادامه این دست از فعالیت هاست. فتح الله گولن، مردی که دولت ترکیه او را تروریست می داند سال هاست که در افغانستان دست به ساخت مدارس زده. این مدرسه ها طرفداران بسیار زیادی در افغانستان داشته و از امکانات خوبی بهره داشته اند. از نیمه دوم سال ۲۰۱۹ مدیریت این مدارس به دست وزارت معارف ترکیه افتاد و دست گولن از آنها کوتاه شد. هنوز مشخص نیست که دولت ترکیه چه برنامه ای برای مدارس زیرنظرترکیه دارد اما به نظر می رسد که اردوغان این مراکز را تبدیل به اردوگاهی خواهد کرد که از منافع او در افغانستان حمایت کنند.

ترکیه می گوید از هیچ تلاشی برای صلح در افغانستان فروگذار نخواهد کرد. این کشور نشان داده که حداقل از ایجاد نشست ها برای پیشبرد صلح دریغی ندارد. اما به اعتقاد بسیاری از ناظران، اردوغان بیش از آنکه به فکر صلح باشد، به نفوذی فکر می کند که از طریق سیاستمدارانی مانند دوستم و تحصیل کردگان می تواند به دست بیاورد. برای اردوغان چنین اقداماتی از اولیت بسیاری برخوردارند.

اخبار مرتبط

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.