همه چیز درباره "مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک"
دکتر مهرناز خیراندیش در گفت‌وگو با ایسنا، درباره میزان مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتک‌ها در کشور، گفت: برآورد دقیقی از میزان مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک در کشور وجود ندارد؛ چراکه کسانی که به صورت خودسرانه آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند، مصرف‌شان در جایی ثبت نمی‌شود. البته آمار تجویز و فروش آنتی‌بیوتیک‌ها ثبت می‌شود، اما نمی‌توانیم به طور دقیق بگوییم که همه آنتی‌بیوتیک‌هایی که بدون تجویز، فروش رفته‌اند، آمار مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک تلقی می‌شود. زیرا ممکن است قسمتی از این داروها تاریخ مصرف‌شان گذشته باشد یا در بیمارستان‌ها و در فرآیندهای دیگر استفاده شده باشند. بنابراین نمی‌توان آمار دقیقی درباره مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها اعلام کرد.
همه چیز درباره "مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک"
وی با بیان اینکه البته برآورد کلی درباره میزان مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور وجود دارد، افزود: در عین حال ابتدا باید مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک را تعریف کنیم. یک زمانی مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک فقط خرید بدون نسخه از داروخانه را در بر می‌گیرد، اما این تنها مصداق مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک نیست. به عنوان مثال در بسیاری از موارد، پزشک آنتی‌بیوتیکی را تجویز می‌کند، اما بیمار به زمان‌بندی مصرف دارو پایبند نیست و زودتر از زمان توصیه شده از سوی پزشک دارو را قطع می‌کند که این هم یکی از مصادیق مهم مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک است که می‌تواند به مقاومت میکروبی منجر شود. زیرا بهبودی به طور کامل رخ نداده و فقط علائم بیماری از بین رفته‌اند.
خیراندیش ادامه داد: در عین حال رعایت نکردن زمان‌بندی مصرف آنتی‌بیوتیک و مداخله در برنامه دارودرمانی نیز از مصادیق مصرف خودسرانه آن آنتی‌بیوتیک تلقی می‌شود. از طرف دیگر گاهی بیماری به پزشک اصرار می‌کند که حتما برایشان آنتی‌بیوتیک تجویز کند و پزشک را مجبور می‌کنند که برایشان آنتی‌بیوتیک بنویسد. گاهی هم پزشک برای یک بیمار نوع خوراکی دارو را تشخیص می‌دهد، اما بیمار اصرار بر دریافت نوع تزریقی آن دارد. بنابراین در این موارد علی‌رغم اینکه بیمار دارو را با نسخه می‌گیرد، اما این موارد نیز نوعی از مصادیق مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک است؛ زیرا در تجویز پزشک مداخله می‌شود.
آمار دقیقی درباره مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک در کشور نداریم
مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو با بیان اینکه از آنجایی که این موارد در جایی ثبت نمی‌شوند، نمی‌توان آمار دقیقی درباره میزان مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک اعلام کرد، گفت: البته باید توجه کرد که مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک نه‌تنها خاص کشور و فرهنگ ما نیست، بلکه در تمام دنیا وجود دارد.
مقاومت میکروبی؛ تهدیدی جهانی
وی ادامه داد: در سال ۱۳۹۰ شعار سال سازمان بهداشت جهانی این بود که مقاومت میکروبی یک تهدید جهانی است. زیرا مقاومت میکروبی فقط برای فردی که به صورت غیر منطقی آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کند، ایجاد نمی‌شود و به عبارتی فرد به آنتی‌بیوتیک مقاوم نمی‌شود، بلکه میکروب به آنتی‌بیوتیک مقاوم می‌شود و سپس این میکروب از راه‌های مختلفی چون سرفه، عطسه و... منتشر می‌شود و افراد بیشتری این میکروب مقاوم شده را با خود حمل کرده و در مناطق دیگر منتشر می‌کنند. حتی در جهان کنونی که فردی می‌تواند امروز در تهران باشد و فردا در کشوری دیگر، امکان انتشار این میکروب‌های مقاوم‌شده را بیشتر کرده و به همین دلیل می‌گویند که مقاومت میکروبی تهدیدی جهانی است. زیرا جهان به دهکده‌ای کوچک بدل شده، ما میکروب‌های مقاوم شده را با خود حمل کرده و منتشر می‌کنیم.
مصرف آنتی‌بیوتیک را منطقی کنید
وی ادامه داد: بر همین اساس در تمام دنیا هفته‌ای را برای آگاه‌سازی نسبت به مقاومت میکروبی ناشی از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک برگزیدند. در این هفته به مردم آگاهی‌هایی درباره مصرف آنتی‌بیوتیک و مقاومت میکروبی ناشی از آن ارائه می‌شود. یکی از راه‌های کاهش مقاومت میکروبی ناشی از آنتی‌بیوتیک‌ها، مصرف منطقی آنتی‌بیوتیک است، اما موثرترین راه، پیشگیری از ابتلا به بیماری است. بر همین اساس رعایت نکات بهداشتی، ضدعفونی‌های مناسب در بیمارستان‌ها و ...، شستن دقیق، درست و مکرر دست‌ها با آب و صابون که یکی از موثرترین راه‌هایی است که باعث می‌شود، کمتر بیمار شویم و کمتر به آنتی‌بیوتیک نیاز پیدا کنیم و... باید مورد توجه قرار گیرد. حال اگر با وجود همه این اقدامات بیمار شدیم باید آنتی‌بیوتیک‌ها را به صورت دقیق، درست و طبق دستور پزشک مصرف کنیم.
برنامه‌های آموزشی درباره آنتی‌بیوتیک برای دانش‌آموزان ایرانی
خیراندیش تاکید کرد: در همه دنیا آموزش در زمینه مصرف آنتی‌بیوتیک را از دبستان آغاز کرده‌اند که سال‌هاست این اقدام در کشور ما هم انجام می‌شود و برنامه خوبی برای آموزش دانش‌آموزان در جهت مصرف منطقی آنتی‌بیوتیک، شستن درست دست‌ها، رعایت نکات بهداشتی چه در معاونت بهداشتی و چه در سازمان غذا و دارو برنامه‌ریزی شده است. از تدوین کتاب‌های آموزشی قصه در این زمینه گرفته تا برنامه‌های آموزشی در مدارس و... دانش‌آموزان را تشویق می‌کنند که آنتی‌بیوتیک کمتری مصرف کنند.
کمیته‌ای برای مدیریت تجویز آنتی‌بیوتیک
وی درباره ایجاد پروتکلی برای مدیریت تجویز آنتی‌بیوتیک از سوی پزشکان، گفت: برای کنترل نسخ پزشکان کمیته‌های تجویز و مصرف منطقی دارو در تمام دانشگاه‌های علوم پزشکی فعالیت کرده و نسخ را بررسی می‌کنند. حال در نسخی که به نظر می‌رسد تجویز غیر منطقی است، پزشک فراخوان شده و از او سوال می‌کنند. گاهی اوقات توضیح پزشک کمیته را قانع می‌کند و گاهی هم قانع‌کننده نیست که کمیته پزشک را قانع می‌کند که تجویز غیرمنطقی انجام ندهد.
اجرای راهنماهای بالینی مدیریت تجویز و مصرف آنتی‌بیوتیک در بیمارستان‌ها
مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو تاکید کرد: در بیمارستان‌ها هم برای آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف، گایدلاین‌های درمانی تعریف شده و به دلیل اینکه آنتی‌بیوتیک به صورت بی‌رویه مصرف نشود، پیروی از این گایدلاین‌ها اجباری شده که به دنبال آن، هم در هزینه‌هایی که به بیماران تحمیل می‌شد و هم در کاهش بروز مقاومت میکروبی موفقیت‌های خوبی کسب شده است. این گایدلاین‌ها را با همکاری معاونت درمان تهیه و ابلاغ کرده‌ایم و در حال حاضر هم با همکاری معاونت درمان در بیمارستان‌ها اجرا می‌شود.
استانداردی برای مصرف دارو وجود ندارد
خیراندیش با بیان اینکه هیچ استانداردی برای مصرف دارو وجود ندارد، گفت: زیرا مصرف دارو مربوط به شخص بیمار و پزشک است. به این معنا که ممکن است برای یک بیمار ۱۰ قلم دارو تجویز شود و مصرفش هم منطقی باشد، اما تجویز یک قلم دارو برای بیمار دیگری مصرف غیر منطقی محسوب شود. بنابراین هیچ استاندارد بین‌المللی مانند نمک، روغن و... برای دارو وجود ندارد. زیرا به بیمار و شرایطش بستگی دارد، اما اصول ۱۲ گانه‌ای برای تجویز و مصرف منطقی دارو وجود دارد که هم در کشور ما و هم در کشورهایی که پیرو این پروتکل هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
هشدار آنتی‌بیوتیکی
وی افزود: البته در زمینه مصرف آنتی‌بیوتیک، منطقی هم وجود دارد و آن این است که به عنوان مثال اگر در یک منطقه یا شهری، پزشکی ۹۰ درصد داروهای تجویزی‌اش را آنتی‌بیوتیک تشکیل دهد، این موضوع یک هشدار در پی دارد که یا در آن شهر با یک اپیدمی عفونی مواجهیم و یا تجویز غیرمنطقی است. به این ترتیب در برخی نقاط کشور تجویزها به نظر غیرمنطقی می‌رسد که البته کار کمیته تجویز منطقی دارو همین است که در صورت مشاهده تجویز غیرمنطقی پزشک را فراخوان می‌کند و تحقیق می‌کند که آیا تجویزی که غیرمنطقی به نظر می‌آید، واقعا غیرمنطقی است یا خیر.
آنتی بیوتیک در ۴۸ درصد نسخ تجویزی پزشکان کشور
خیراندیش تاکید کرد: بنابراین نمی‌توان از روی صرف آمار اعلام کنیم که تجویز منطقی است یا غیرمنطقی. زیرا به وضعیت بیماری‌ها بستگی دارد. تقریبا به نظر می‌رسد که نزدیک به ۴۸ درصد نسخ تجویزی‌مان که طی امسال مورد بررسی قرار گرفته‌اند، حاوی آنتی‌بیوتیک بوده‌اند. یعنی ۴۸ درصد از بیمارانی که به پزشک مراجعه می‌کنند، آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند. به نظر می‌رسد این موضوع خیلی منطقی نباشد و نسبت به نُرم بیماری‌های عفونی و با توجه به اپیدمیولوژی بیماری‌ها در کشور، این میزان مقداری بالاست. البته مشکل ما بیشتر در حوزه تجویز آنتی‌بیوتیک نیست، بلکه مشکل ما در حوزه مقاومت میکروبی در نحوه مصرف آنتی‌بیوتیک است و یک مشکل بزرگ دیگر هم دور ریختن آنتی‌بیوتیک‌هاست.
۳ آنتی‌بیوتیکی که بیشتر تجویز شده‌اند
خیراندیش تاکید کرد: بررسی بیش از ۱۰۶ میلیون نسخه بیمه تامین اجتماعی در سال ۱۳۹۷ و شاخص‌های نسخه‌نویسی نشان می‌دهد که در بیش از ۴۸ درصد نسخ، انواع آنتی بیوتیک تجویز شده است. بنابراین پرمصرف‌ترین داروها در کشور آنتی بیوتیک‌ها هستند. در گروه آنتی بیوتیک‌ها، به ترتیب قرص مترونیدازول، قرص سفیکسیم و کپسول آموکسی سیلین تجویز بالاتری داشته‌اند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
