اهدف ترکیه از افزایش حضور نظامی در قطر چیست؟

ایرنا : با توجه به حضور نظامی ترکیه در قطر، یک کارشناس مسایل بین الملل می گوید: دولت آنکارا در سال های اخیر سعی کرده است حضور نظامی خود در مناطق راهبردی را گسترش و از طریق این حضور نظامی، نفوذ سیاسی و اقتصادی ترکیه در خلیج فارس و خاورمیانه را ارتقاء دهد.

به گزارش روزنامه حریت چاپ ترکیه روز چهارشنبه ۲۳ مرداد با انتشار گزارشی نوشت که ترکیه در حال فرستادن نیروهای نظامی بیشتری به پایگاه خود در قطر است. ترکیه در چارچوب تقویت حضور نظامی خود در خلیج‌فارس، فاز جدید توسعه پایگاه نظامی مشترک دائمی خود با قطر را در پاییز امسال افتتاح می‌کند.

اولین پایگاه ترکیه در قطر کار خود را در اکتبر ۲۰۱۵ و در چارچوب روابط بین دوحه و آنکارا آغاز کرد و در دسامبر ۲۰۱۷ به فرماندهی مشترک نیروهای قطر و ترکیه تغییر نام داد. از آن روز تاکنون سربازان قطری و ترک حاضر در این پایگاه، روزانه مشغول تمرین عملیات نظامی هستند. به نوشته  روزنامه حریت، قرار است فاز جدید توسعه پایگاه مورد بحث در پاییز امسال در حضور امیر قطر و رئیس جمهوری ترکیه افتتاح شود.حضور نیروهای ترک در قطر، پس از قطع روابط چهار کشور عربی با دوحه دو چندان شده‌است.

با توجه به اهمیت موضوع پژوهشگر ایرنا با «رحمت حاجی مینه» استاد دانشگاه و کارشناس مسایل ترکیه به گفت و گو پرداخت.

دلایل حضور نظامی ترکیه در قطر

حاجی مینه در ابتدای این گفت و گو اظهار داشت: دلایل حضور نظامی ترکیه در قطر و تقویت نیروی نظامی  این کشور در خلیج فارس را می توان از چند وجه نگاه کرد. یک بحث تاریخی روابط ترکیه با قطر است. این کشور کوچک در گذشته در حوزه امپراتوری عثمانی قرار داشت. طی توافقی در سال ۱۹۱۳ با بریتانیا، مقرر گردید که امپراطوری عثمانی از قطر خارج شود و این خروج  در سال  ۱۹۱۵اتفاق افتاد. بر اساس این پیشینه، اعزام نیروهای نظامی ترکیه در سال ۲۰۱۵  به قطر بر اساس توافق ترکیه و قطر در دسامبر  ۲۰۱۴ را  می توان بازگشت ترکیه به قطر، تحت عنوان نئو عثمانیسم نامید.

این کارشناس مسایل ترکیه اظهار داشت: بر اساس راهبرد کلان نئو عثمانیسم، ترکیه درصدد است مناطق تحت سیطره خود در دوران امپراتوری عثمانی را دوباره تحت نفوذ خود در آورد لذا با نگاهی تاریخی اقدام ترکیه مبنی بر تقویت حضور نظامی خود در  قطر همان احیای امپراتوری عثمانی به شکلی دیگر و با نامی دیگر یعنی نئو عثمانیسم بوده است. جنبه دیگر این حضور نظامی ترکیه در قطر  مسایل اقتصادی است که با نگاهی به روابط دو کشور در سالهای اخیر می توان اهمیت آن را فهمید. دو نمونه بارز تاریخی در رفتار اقتصادی این دوکشور که ضرورت پیوند نظامی آن ها را نشان می دهد نخست زمانی است که ترکیه از طرف آمریکا مورد تحریم قرار گرفت و ارزش لیر پول ملی ترکیه کاهش شدید و بی سابقه ای را تجربه کرد و در این زمان بود که قطر وعده کمک ۱۵میلیارد دلاری  به  ترکیه داد و عملا با این کار، ترکیه را از تجربه بحران مالی دیگری شبیه آنچه در اواخر دهه ۹۰  دید،نجات داد.

وی افزود: البته قطر در زمان کودتای نافرجام ترکیه در سال ۲۰۱۶ نیز ضمن محکوم کردن کودتا، از اردوغان و دولت وی حمایتی کرد. دوم زمانی که قطر در ۵ ژوئن ۲۰۱۷ از طرف چهار دولت عربی عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر تحریم زمینی و هوایی شد ترکیه بلافاصله ضمن ارسال مواد غذایی، از دوحه حمایت سیاسی و نظامی هم کرد. لذا در بعداقتصادی ترکیه ضمن صادرات تجهیرات نظامی به قطر، حمایت اقتصادی را در زمان بحران احتمالی و همچنین سرمایه گذاری آنها در پروژه های کلان اقصادی و تجاری ترکیه را خواهند داشت. همچنین قطر دارای سومین ذخایر گاز در جهان می باشد و به لحاظ اقتصادی یک کشور تاثیر گذار منطقه ای است.

این استاد دانشگاه در ادامه بیان داشت: جنبه دیگر این سیاست ترکیه در قبال قطر به جایگاه راهبردی این کشور در منطقه خلیج فارس و همچنین خاورمیانه بر می گردد. ترکیه با حضور نظامی در این منطقه استراتژیک می تواند جایگاه راهبردی خود را در بازی های  منطقه ای و جهانی افزایش دهد به گونه ای که سطح بازیگردانی ترکیه را در منطقه خلیج فارس به عنوان یک قدرت توازن بخش  بین رقبای خود که ایران و عربستان است تقویت می کند و از طرف دیگر به ترکیه، اهرم بازی در مقابل بازیگران دیگری همانند اروپا و آمریکا خواهد داد.

مواضع کشورهای خلیج فارس در مورد حضور نظامی ترکیه در این منطقه

حاجی مینه در مورد مواضع کشورهای خلیج فارس با حضور نظامی ترکیه در خلیج فارس گفت: بر اساس رویکرد واقع گرایی نظریه مسلط روابط بین الملل، تقویت قدرت نظامی کشورها در یک منطقه به معمای امنیت منجر می شود یعنی هرچند ترکیه با حضور نظامی خود در قطر درصدد افزایش امنیت خود و متحدانش است اما به دلیل اصل بی اعتمادی در نظام بین الملل و عدم مشخص بودن نیات واقعی یک بازیگر، این تقویت و حضور نظامی از طرف بازیگران دیگر خصوصا قدرت های رقیب به عنوان یک تهدید و یا حداقل یک امر تنش زا تلقی می شود لذا این سیاست های ترکیه مورد استقبال واقع نشده است و کشور های عربی خصوصا عربستان به دلیل نگاهشان به قطر به عنوان عضو شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب نسبت به آن رویکرد کاملا منفی داشته اند. اما حمایت های دو جانبه اقتصادی، نظامی، سیاسی و دیپلماتیک دو کشور در کنار پیوندهای ایدئولوژیک به این روابط و ایجاد فضای مناسب برای حضور نظامی  ترکیه در قطر بسیار کمک کرده است.

واکنش آمریکا به حضور نظامی ترکیه در قطر

این کارشناس مسایل ترکیه در مورد واکنش آمریکا به حضور نظامی ترکیه در قطر گفت: هر چند که به لحاظ سنتی ترکیه خود را در حوزه غرب تعریف می کند و متحد غرب و آمریکا است و از این منظر حضور یک متحد دیگر برای آمریکا در قطر تا اندازه ای مثبت به نظر می رسد، اما با توجه به چالش های اخیر که بین ترکیه و آمریکا بوجود آمد خصوصا شکاف هایی که نشان از رویکردهای متفاوت و مستقل ترکیه و تلاش آنکارا برای بازی در فضایی خارج از چارچوب ناتو و استراتژی غرب است، همانند خرید اس-۴۰۰ از روسیه، اختلاف دیدگاه در مورد کردهای سوریه و حتی خود بحران قطر که آمریکا در کنار چهار کشور عربی قرار داشت، می توان گفت که آمریکا هرچند واکنشی (رسمی) نسبت به آن نداشته است اما از آن هم حمایت نمی کند.

وی در ادامه یادآور شد: در واقع حضور نظامی ترکیه در قطر انحصار قدرت نظامی یک بازیگر خارجی مثل آمریکا در قطر را از بین می برد و از طرف دیگر باتوجه به بحران عربی ۲۰۱۷ بین قطر و کشورهای عربی دیگر ترکیه به عنوان یک متحد نظامی حاکمیت قطر به جای آمریکا ظاهر شد که در نبود آمریکا راحت تر می توانست از شکاف های عربی بهره برداری کند.

استراتژی کلان ترکیه

این استاد دانشگاه در مورد اهداف کلان ترکیه از حضور نظامی در قطر گفت: در دوره حاکمیت حزب عدالت و توسعه می توان فعالیت های فرامرزی آن را تحت عنوان نئو عثمانیسم تلقی کرد که این رویکرد را با اصطلاحات دیگر  نیز به کار می برند، خصوصا حاکمیت کنونی ترکیه سعی می کند این پوشش را برای فعالیت های فرامنطقه ای خود بکار نبرد. ترکیه در سال های اخیر سعی کرده است که حضور نظامی خود را در مناطق راهبردی و استراتژیک گسترش دهد به گونه ای که ما علاوه بر قطر شاهد افتتاح پایگاه های نظامی ترکیه در آفریقا بویژه منطقه شاخ آفریقا نیز هستیم اگر نگاهی به این مناطق که در نزدیکی دریای سرخ، مدیترانه و خلیج فارس هستند داشته باشیم، همگی نشان از تلاش ترکیه برای حضور خود در مناطق راهبردی و استراتژیک است. این حضور نظامی که در مرحله اول یعنی تثبیت و تقویت قرار دارد قطعا در سال های آینده وارد فاز بعدی می شود و ترکیه سعی خواهد کرد این پتانسیل نظامی را به یک نفوذ سیاسی و اقتصادی تبدیل کند.

حاجی مینه در پایان این گفت و گو اظهار داشت: ترکیه  با حضور نظامی خود در منطقه خلیج فارس، خاورمیانه، مدیترانه درصدد است ضمن احیای مجدد حوزه نفوذ در سرزمین های سابق امپراطوری عثمانی، اهمیت راهبردی خود را برای بازیگران جهانی همانند اتحادیه اروپا، آمریکا، روسیه و چین به نمایش بگذارد تا در آینده بتواند در معادلات سطح جهانی نیز نقش آفرینی کند. روی هم رفته، افزایش حضور نظامی ترکیه در قطر را نباید تک بعدی و جزیره ای نگاه کنیم بلکه این اقدام را لازم است در یک بستر کلان تر و تحت عنوان راهبرد نظامی ترکیه در سطح مناطق پیرامونی نزدیک و دور مثل خاورمیانه، خلیج فارس و شاخ افریقا ملاحظه کنیم که نشان از خیز ترکیه و تمرکز آن بر برنامه ای بلند مدت برای تقویت حضور نظامی خود در مناطق راهبردی خصوصا دریایی مثل دریای سرخ، مدیترانه و خلیج فارس است که پیامدهای آن در آینده ترغیب بازیگران رقیب دیگر برای تقویت حضور نظامی خود جهت برقراری توازن ژئوپلیتیک و راهبردی با ترکیه و در نتیجه امنیتی تر شدن فضای این مناطق خواهد بود.