"مارکسیست‌ها در ابراز عقیده آزاد هستند" روزنامه‌های روزهای ابتدایی پیروزی انقلاب با این تیتر به نقل از امام (ره) بود که آرمان آزادی بیان را یکی از اهداف اصلی جمهوری اسلامی اعلام کردند، تیتری که همچنان در صدر نقل قول‌ های به جا مانده از روزهای ابتدایی انقلاب خودنمایی می کند.

شاید بتوان مصداق عینیت بخشیدن به این جمله را در مناظره‌های تلویزیونی مارکسیت‌ها و مسلمانان در روزهای ابتدایی پیروزی انقلاب دانست، مناظراتی که البته ادامه دار نبود و محدود به همان دوران ماند.

امروز و در آستانه چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی این سوال مطرح است که کشور تا چه اندازه در دستیابی به آرمان آزادی بیان موفقیت حاصل کرده؛ آیا حرکتی رو به رشد داشته یا آزادی بیان محدود به تیتر روزنامه‌های همان روزها و مناظرات تلویویزنی ابتدای انقلاب بوده است؟

عماد افروغ جامعه‌شناس با بیان اینکه توفیقات امروز ما در زمینه آزادی بیان بسیار بیش از قبل از انقلاب است به خبرآنلاین گفت: اوایل انقلاب اوج تجلی و تبلور آزادی بیان بود اما حوادثی رقم خورد که متاسفانه مقداری از فضای مطلوب اوایل انقلاب فاصله گرفتیم.

وی ادامه داد: زمانی که مشی مسلحانه در دستور کار برخی از جریان‌ها و گروه‌های سیاسی قرار گرفت فضا از سوی متولیان امر محدود شد؛ اگرچه نه می‌توان علت و نه محدودیت‌های ناشی از آن را تایید کرد اما اگر از فضای باز ابتدای انقلاب سوءاستفاده نشده بود هیچ گاه فضای نسبتا محدود متعاقب آن شکل نمی گرفت. وقتی مشی مسلحانه اعلام شد از آن زمان بود که سر و کله ماشین های ضد گلوله پیدا شد و متعاقباً عوارضی بر آن بار شد.

 

حد مطلوب آزادی بیان را نداریم اما به طور نسبی آزادیم

این استاد دانشگاه با بیان اینکه ممکن است ما حد مطلوب آزادی را نداشته باشیم اما به طور نسبی آزادی داریم، افزود: البته طبیعی است که مردم به دنبال استفاده از تمام ظرفیت‌های قانون اساسی بوده و در این مسیر خواهان سعه صدر بیشتر مسئولان و همچنین پرهیز از تنگ نظری، تفسیرهای غلط از انقلاب اسلامی، تحجرگرایی و دگماتیسم هستند.

وی تاکید کرد: با همه این تفاصیل و با وجود همه موانع موجود براین باورم که آزادی بیان نسبی در کشور وجود دارد و اینگونه نیست که افراد امکان طرح اندیشه‌های خود را نداشته باشند البته طبق قانون یکسری محدودیت‌ها درباره افراد خاصی که در کارنامه خود سابقه رفتارهای ضدانقلابی و مسلحانه دارند وجود دارد اما برای افرادی که چنین سوابقی ندارند چنین مانعی وجود ندارد.

افروغ با بیان اینکه باید درباره وجود آزادی بیان منصفانه داوری کرد، ادامه داد: برای اظهارنظر در این زمینه باید از هیجانات سیاسی به دور بود؛ ببینید زمانی می‌گوییم "آزادی هست" اما زمانی می‌گوییم "آزادی هم هست" که اگرچه مطلوب موردنظر ما مورد نخست است اما امروز در کشور ما مورد دوم عینیت دارد به این معنی که "آزادی هم هست".

 

با لحاظ محدودیت‌هایی امروز آزادی نسبی بیان در چارچوب قانون وجود دارد

وی با تاکید بر اینکه با لحاظ محدودیت‌هایی امروز آزادی نسبی بیان در چارچوب قانون وجود دارد، تصریح کرد: ما نباید درباره نبود آزادی بیان بزرگنمایی و یا تقلیل گرایانه و با غفلت از سایر نیازها به ویژه نیازهای اقتصادی مردم برخورد کنیم.

 

در حوزه آزادی بیان در فضای مطلوب نیستیم

افروغ تاکید کرد: این طور نیست که در زمینه آزادی بیان در فضای بسیار مطلوب قرار داشته باشیم ولی باید قدر آزادی موجود را دانسته و با استفاده از فرصت موجود آن را بسط دهیم که البته بسط این آزادی نیاز به سازوکارها و ملاحظاتی دارد، در واقع ما نباید بدون اینکه قدر وضع موجود را بدانیم همه چیز را زیر سوال ببریم.

افروغ در پاسخ به سوالی مبنی بر نبود احساس آزادی بیان بین مردم، ادامه داد: موضوع احساس آزادی را باید به عنوان یک مقوله مستقل بررسی کرد که چرا مردم احساس می‌کنند احساس آزادی ندارند یعنی باید در تحقیقی مشخص شود که مردم تا چه اندازه بر این باورند که احساس آزادی ندارند، اگر بپذیریم احساس آزادی وجود ندارد بخشی از آن در ارتباط با تنگ نظری‌ها و محدودیت‌هایی است که هیچ ربطی به قانون اساسی و انقلاب اسلامی ندارد اما متاسفانه از سوی برخی مدیران اعمال می شود و بخشی دیگر هم مربوط به القائات بیگانگان در بزرگنمایی عدم آزادی بیان در قانون اساسی و انقلاب اسلامی است.

افروغ درباره انتقادهای وارده به عملکرد صدا وسیما و تریبون‌های نماز جمعه به دلیل انعکاس نظرات گروهی خاص، گفت: سوال این است که آیا تریبون‌های آزادی بیان و قدرت اجتماعی کشور که می توان از آنها برای طرح ایده استفاده کرد منحصر به صدا وسیما و نماز جمعه است؟ ببینید ما می توانیم از کانون‌های دیگر واجد قدرت اجتماعی از جمله شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی برای طرح دیدگاه‌های خود استفاده کنیم.

افروغ با تاکید بر اینکه رفتار صداوسیما  را در اینکه بخواهد با تنگ نظری اعمال سلیقه کند نقد می کنیم، ادامه داد: اما ما همه داشته‌های خود را در سبد قدرت سیاسی قرار نمی‌دهیم، واقع این است که اهمیت و فضلیت قدرت اجتماعی به مراتب از قدرت سیاسی بیشتر است که باید از آن بهره گرفت.

وی برخورد احساسی وهیجانی با آزادی را ضد آزادی خواند و تصریح کرد: تاکید می‌کنم ما باید از وضع موجود استفاده کرده و سعی کنیم دامنه آزادی بیان را در چارچوب قانون اساسی گسترش دهیم، در این شرایط هم قانون اساسی را رعایت کردیم و هم می توانیم ظرفیت های قانون اساسی را در مواردی بسط بدهیم. بحث های هیجانی و احساسی کار ما را پیش نمی برد. در برخورد با آزادی بیان باید از نگاه های سطحی و ژورنالیستی مصطلح بپرهیزیم.

 

قبل از انقلاب شما جرات داشتید بگویید بالای چشم شاه ابرو است؟

افروغ با تاکید بر اینکه امروز شرایط گفت وگو در کشور خفقان‌گونه نیست، ادامه داد: امروز ما به راحتی با هم صحبت کرده و حتی در برنامه‌های تلویزیونی به نقد سیستم در تمامی ابعاد آن می پردازیم که باید قدر این شرایط را بدانیم این در حالی است که قبل از انقلاب کسی جرات نداشت بگوید بالای چشم شاه ابرو است. به علاوه  فردی که خودش آزاد نیست چطور می‌تواند مدافع آزادی بیان باشد؟ کسی که آزادی را بر اساس میل خود تعریف می‌کند براحتی تهدید و تطمیع می شود، اما کسی که آزادی را بر اساس آزادی درونی و معنوی تعریف می کند به راحتی تهدید نمی شود، افراد انقلابی قدر آزادی را می دانند و کسی به راحتی نمی تواند آنها را تطمیع کند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: البته شکی نیست که قبل از انقلاب از فضای آزادی بیان در مباحث ومواجهات فکری روشنفکری خوب استفاده می‌شد اما متاسفانه این پدیده بعد از انقلاب کم رنگ شد زیرا آقایان معتقدند ما قدرت داریم و می توانیم با تکیه بر ابزارهای قدرت جواب آنها را بدهیم.

افروغ تاکید کرد: تاکید می کنم که آزادی بیان امروز در کشور مطلوب نیست ولی به مراتب مطلوب‌تر از قبل از انقلاب است.

 

در آمریکا هم محدودیت هایی در آزادی وجود دارد

این استاد دانشگاه آزادی‌گرایی، توتالیتر و مسئولیت اجتماعی را سه تئوری غالب در آزادی برشمرد وگفت: جالب است بدانید تئوری غالب در آمریکا مسئولیت اجتماعی است. در آمریکا گفته می‌شود مطبوعات آزاد است اما از آنجا که رسانه‌ها در قبال مصالح مردم مسئول هستند باید نهادهایی نظارت لازم را داشته باشند که آیا روزنامه ها به مصالح و منافع اجتماعی توجه دارند یا خیر؟ بنابراین در آمریکا هم محدودیت هایی در آزادی وجود دارد.

این استاد دانشگاه، گفت: اگر کسی مدافع آزادی است باید بزرگ باشد. آدم بزرگ قدر آزادی را می داند و در مرحله بعد در چارچوب قانون اساسی پیش برود و اگر ضعفی در قانون اساسی وجود دارد با تکیه بر ظرفیت های قانون اساسی می توان ضعف ها را جبران کرد.

 

اخبار مرتبط

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.